Начальная страница журнала
 
Архив

 

Музыкальное образование


АЗЯРБАЙЖАН МУСИГИСИНДЯ - АРФА

Автор: Йеэаня ТАПДЫГОВА                  Город : Baku  Страна : Azerbaijan
Страницы : 1

        Мусиги инжясяняти тарихиндя гядим алятлярдян бири олан вя юз мяншяйини Шярг юлкяляриндян эютцрян арфа ифачылыг сянятинин Азярбайжанда юз инкишаф йолу вар.Юлкямиздя арфа сянятинин тяшяккцл тарихи вя инкишафы Аида Абдуллайеванын педагоъи вя ифачылыг фяалиййяти иля сых баьлыдыр. О, илк профессионал арфа ифачысы, милли арфа тарихиндя мющтяшям дюнцш йаратмыш истедадлы вя дярин зякалы сималардан биридир.

        А.Абдуллайева узун илляр Бакы Мусиги Академийасында ихтисас, методика вя арфа сяняти тарихини йцксяк пешякар сявиййядя тядрис етмиш, фяалиййятинин чох щиссяси арфа цчцн репертуарын йарадылмасына щяср олунмушдур.

        О, тядрис просеси цчцн зярури олан методик ишлярин щазырланмасында, арфа репертуарынын Азярбайжан бястякарларынын ясярляри иля зянэинляшдирилмяси истигамятиндя бюйцк йарадыжылыг иши апарырды. Онун Азярбайжан бястякарларынын ясярляри цзяриндя ишляйяряк, арфа цчцн йаратдыьы кючцрмя вя транскрипсийалары бу эцн дя тядрисдя вя консерт тяжрцбясиндя мцщцм йер тутур. транскрипсийалары

        Талейини мусиги сяняти иля баьлайан А.Абдуллайева бцтцн юмрц бойу милли арфа мусигисини тяблиьатчысы олараг, соло консертляриндя Азярбайжан бястякарларынын онун цчцн бястялянян вя щяср олунан ясярлярини даим ифа етмишдир. Онун Закир Баьыров, Щажы Ханмяммядов, Хяййам Мирзязадя вя диэяр бястякарларла достлуьу щамыйа йахшы мялумдур. Щямин йарадыжылыг ямякдашлыьы сайясиндя соло арфа, еляжя дя арфанын иштирак етдийи ансамбллар цчцн бир сыра эюзял мусиги нцмуняляри йаранмышдыр.

        Иллярля арфачыларын тядрис репертуары А.Абдуллайеванын ишляйиб щазырладыьы йени нцмунялярля, А.Зейналлы, Г.Гарайев, Ф.Ямиров, Ж.Щажыйев, С.Щажыбяйов, А.Мяликов, Я.Аббасов, Ф.Гулийева, К.Сяфярялийева, Н.Яливердибяйов, Т.Гулийев, Я.Язизли, А.Рзайевин ясярляри иля зянэинляшир.

        1983 - 1985 - жи иллярдя А.Абдуллайева ики мяжмуянин - “Арфа цчцн ушаг пйесляри” вя “Азярбайжан бястякарларынын арфа цчцн пйесляр”ин цзяриндя ишлямишдир. Биринжи топлу мусиги мяктябляринин арфа синифляри цчцн ихтисас програмына ялавя кими йарадылмышдыр. Мяктяб програмларында мцяййян едилмиш имтащан репертуары сийащысына Азярбайжан бястякарларынын ясярляринин мцтляг дахил едилмясиня Аида ханым хцсуси диггят верирди. Бу “Шащназ” вя “Шцштяр” ладлары цзяриндя кичик етцдляр, Х.Мирзязадянин дяфтярчясиндян бир нечя пйес, Ф.Ямировун “Хатиря”, Г.Гарайевин “Фил вя ит” пйесляри иди. Икинжи мяжмуяйя Г.Гарайевин э-молл прелцдц, “Йедди эюзял” балетиндян “Аишянин рягси”, “Илдырымлы йолларла” балетиндян “Лайлай”, З.Баьыровун “Факир”, Х.Мирзязадянин “Ноктцрн”, Е.Нязированын прелцдц, А.Зейналлынын “Муьамсайаьы” ясярляри дахил олунмушдур. Сонракы иллярдя арфа ифачыларынын репертуары А.Абдуллайеванын йени - йени ишлямяляри иля даща да зянэинляшмишдир. Онларын ичярисиндя А.Мяликовун “Прелцд”, “Валс”, “Ноктцрн”, Ф.Ямировун “Баллада”, “Ноктцрн”, “Лайлай”, “Лирик рягс”, Я.Аббасовун “Кичик прелцд”, А.Зейналлынын “Рягс”, Ф.Гулийеванын дюрд прелцдцнц гейд етмяк олар 1.

        Бир гайда олараг, А.Абдуллайеванын ишлямяляри - ясярлярин мцяллифляри тяряфиндян щямишя йцксяк гиймятляндирилмишдир. Мяшщур бястякар, Азярбайжан халг артисти Х.Мирзязадянин сюйляйир ки, “А.Щ.Абдуллайеванын арфа цчцн Азярбайжан бястякарларынын пйесляри ясасында тяртиб едилмиш ишлямяляри динляйяряк, редактяни нязярдян кечириб, щесаб едирям ки, иш йцксяк профессионал сявиййядя йериня йетирилмишдир. Редактя вя ишлямяляр ифа ращатлыьыны нязяря алыр, ясярин идейасына хялял эятирмир. Пйесляр няинки дярс просесиндя, ейни заманда, консерт ифада да истифадя олуна биляр” 2.

        Азярбайжан бястякарларынын ясярляринин А.Абдуллайевайа мяхсус арфа ишлямяляри щям педагоъи, щям дя консерт материалы кими бюйцк мараг доьурур. Кючцрмяляр цзяриндя ишляйяркян о, арфа цчцн ращат олажаг фактура вя аппликатураны нязяря алыр, арфада истифадя едилян дцзэцн педаллашдырманы мцяййян едирди. Онун кючцрмяляри цмумиликдя арфанын бядии вя техники имканларынын нцмайиш етдирилмясиня йюнялдилмиш вя ясярдяки мцяллиф гайясинин ачылмасына табе олурду. Мцяллифлярин ижазяси иля А.абдуллайева, мятндя мцяййян дяйишикликляря йол верир, икили нотлар, октавалар, реэистрлярля “сцрцшмя”ни артырыр, аккордларын даща эюзял сяслянмяси цчцн онлара ялавяляр едирди.

        Азярбайжан бястякарларынын хцсуси олараг арфа цчцн йаздыьы вя Аида Абдуллайева тяряфиндян редактя едилмиш ясярляр ясас цслуб хцсусиййяти милли вя Авропа ифадя васитяляринин синтезинин юзенямяхсус тярздя тягдим едилмясиндян ибарятдир. З.Баьыровун 1950-жи илдя бястялядийи “Чащарэащ” фантазийасы Азярбайжанда арфа цчцн йазылмыш илк соло ясярдир. Консерт типли бу бюйцк ясяр муьам импровизасийа цслубунда дцшцнмцшдцшдцр. Фантазийа арфа техникасынын бир сыра виртуоз цсуллары, о жцмлядян, октавалы щярякят, арпежиолу вя гаммавари пассаълар, икили нотлар, реэистр нювбяляшмяляри вя синкопалы ритмлярля мцряккябляшдирилмишдир. Бястякарын “Сентиментал валс”ы мусиги сурятляринин лирик-романтик ящвал-рущиййясини якс етдирир. Ифачылыг нюгтейи-нязярдян валс гырыг арпежиоларын, икили нотларын вя мцряккяб педализасийанын мянимсянилмяси цчцн нязярдя тутулараг, арфада ращат фактура вя аппликатура иля фярглянир. З.Баьыров гейд едирдики, “Профессор А.Щ.Абдуллайеванын редактяси алтында “Азярбайжан бястякарларынын арфа цчцн пйесляри” мяжмуяси дярин пешякарлыьы, арфанын техники вя мусигили имканларына дяриндян бялядлийи иля фярглянир. Арфанын “етуффе”, “флаъолетляр”, “дека” йанында чальы кими колористик цсулларындан эениш истифадя олунмушдур. Педалдан вя аппликатурадан ращат истифадя бажарыьы йахшы дцшцнцлмцшдцр” 3.

        О.Фелзерин соло арфа цчцн сонатасы - Мусиги Академийасы дахилиндя йарадылмыш икинжи ири щяжмли камера ясяридир. Бястякарын дедийи кими, о, юз ясяриндя “арфа симляринин зярифлийини йаддан чыхарараг, “еол арфасы” щаггында тясяввцрляри йенидян дирчялтмяйя жящд эюстярмишдир” 4. Соната цч щиссядян ибарятдир вя щяр бир щисся ифачы гаршысында айры- айрылыгда техники вя бядии мягсядляр гойур. Педал техникасындан имтина едян бястякар сонатада сцни лад (ж, дес, еис, е, ф, э, ас, щ) тятбиг едир. Бу ясярин редаксийасы цзяриндя ишляйяркян, А.Абдуллайева ашаьыдакылары гейд етмишдир: “Арфанын бармагла чалынан мусиги алятляри аилясиня аид едилмяси еля тяяссцрат ойадыр ки, она йалныз гыса, гырыг-гырыг, тез сюнян сясляр хасдыр. Бу доьру дейил. Ащянэдарлыг, лятифлик арфайа да хасдыр. Йалныз ону нежя ялдя етмяйи билмяк лазымдыр. Щятта бир тяжрид олунмуш сяс беля ащянэдар ола биляр. Бундан ютрц ял щярякяти иля баьлы сцзцлцб эедян вя йа мцяййян сяс щасил едян цсуллардан истифадя етмяк эярякдир”. 4

        1978-жи илдя Щ.Ханмяммядов арфа иля камера оркестри цчцн Консерт бястяляйяркян Аида ханым билаваситя иштирак етмиш вя арфа партийасыны редактя етмишдир.

        1984-жц илдя о, Х.Мирзязадянин соло арфа цчцн цч щиссяли Сонатасынын редактору олмушдур. Гарайев мяктябинин нцмайяндяси олан Х.Мирзязадя Азярбайжан мусигисинин интонасийа лцьятинин йениляшмясиня даим чалышмышдыр. О, йарадыжылыьында мцасир бястякарлыг цслубунун бцтцн васитяляриндян усталыгла бящряняляряк, онлары юзцнцн милли йазы тярзи мяжрасына дахил едир. Арфа Сонатанын мелодик дили гялиз тяясцрат баьышлайыр - бу дахроматизмлярдян бол истифадя, гяфил модулйасийа щярякятляри, диссонанс щармоник ардыжыллыглар, енщармоник кечидлярля баьлыдыр. Гейд едяк ки, ясярдя хырда синкопа техникасындан, глиссандолардан, еляжя дя арфа чальысынын мцряккяб цсулларындан - икили нотлар, тремоло, “чятин” ритмляр вя акустик васитялярдян юзцнямяхсус тярздя истифадя олунмушдур.

        Аида Абдуллайева арфачыларын щяртяряфли инкишафына чалышыр, онлары йалныз солист кими дейил, щям дя ансамбл ифачысы кими йетишдирирди. Соло арфа ясярлярля йанашы, мусигичи арфанын иштирак етдийи мцхтялиф ансамбллар цчцн дя кючцрмяляр едирди ки, бунлар да мювзусу, цслубу, ъанр хцсусиййятляриня эюря бир-бириндян сон дяряжя фяргли олан нцмумялярдир. Бу кючцрмяляр дя ифачылыг сянятиня мцкяммял йийялянян, арфанын тябиятиня, бцтцн нцанслары вя инжяликляриня йахшы бяляд олан ясл пешякарын гяляминдян чыхмыш ишлярдир.

        Белялиля, милли мусиги мядяниййятимизин тарихиндя А.Абдуллайеванын хидмятлярини гиймятляндирдикдя деййя билярик ки, о, Азярбайжан арфа мяктябинин йарадыжысы олараг, бу сащядя мцяййян ифачылыг вя педагоъи янянялярин ясасыны гоймушдур. Талейини арфа сянятиня баьламыш А.Абдуллайева бцтцн мяналы юмрцнц Азярбайжан арфа мяктябинин йарадылмасына щяср етмиш, милл мусигимиз тарихиня ябяди олараг юз адыны йазмышдыр.

       




1. Биринжи прелцдцн яввяли итирилмишдир.

2. Х. Мирзязадянин ряйи А.Абдуллайеванын шяхси архивиндя сахланылыр.

3. З. Баьыровун ряйи А. Абдуллайеванын шяхси архивиндя сахланылыр.

4. Ситат А.Абдуллайеванын шяхси аиля архивиндя сахланылан аннотасийадан эютцрцлмцшдцр.

        Ядябиййат

1. Абдуллайева А. Арфа Азярбайжан мусигисиндя. // “Елм вя щяйат”, Бакы, 1985, № 8, ж.22-23

2. Щцсейнова Г. Арфа вя онун Азярбайжан профессионал мусигисинин инкишафында йери вя ролу. Бакы, Адилоьлу, 2005, 156 с.

3. Заманова А. Прекрасных женщин имена// «Шярги», 2002,№1 (8)


Страницы : 1

     ©Copyright by MusigiDunyasi
 

 

English Начало Написать письмо Начальная страница журнала Начало страницы