Начальная страница журнала
 
Архив

 

Культорология


ИНТЕРАКТИВ ТЕАТР АНЛАЙЫШЫ

Автор: Тярлан РЯСУЛОВ                  Город : Baku  Страна : Azerbaijan
Страницы : 1

       Мцасир дюврцмцздя, йяни ХХ ясрин сону-ХХЫ ясрин яввялиндя тякжя театр дейил, инжясянятя аид олан бцтцн сащялярдя раст эялян дяйишикликляр жямиййятдя баш верян метаморфозалар нятижясиндя йаранан тялябата уйьун олараг баш верир. Бу сащялярдя чалышан йарадыжы инсанлар артыг йени тялябляря жаваб веря билян мящсулун щазырланмасына чалышырлар. Бязиляри щямин дяйишикликляри ачыг-ашкар эюрцр, щяр щансы бир консепсийа вя йа нязяриййя йаратмаьа жящд эюстярирляр, диэярляри онлары йалныз интуитив сявиййядя дуйараг спонтан характерли, амма йеня дя сямяря дашыйан сящня ясярляри йарадырлар. Тякжя Авропа дейил, диэяр юлкяляр, хцсусян Жянуби вя Мяркязи Америка, Африка, бязи Асийа юлкяляриндя дя театрын жямиййятя олан тясирини нязяря алараг, бу сянят нювцндя сосиал проблемлярин актуаллыьыны габардан вя щялл йолларыны тяклиф едян Интерактив Театр адланан бир цслуб йаранмышдыр. Бу цслубун кюкляри гисмян ХХ ясрин орталарында Пискатор вя Брехтин тяртиб етдикляри Епик Театр нязяриййясиня сюйкянир. Беля баьлылыг Мисир културологу, профессор Магди Йусифин “Брехт Театры вя Мисирдя сосиал дяйишикликляр” 1 адлы мягалясиндя гейд едилмишдир. Интерактив театрын ясас сяжиййяси тамашачыны пассив сейрчи функсийасындан айырараг, ону тамашанын там щцгуглу иштиракчысына, щяммцяллифиня, ойунчусуна чевирмякдир. Бир чох чаларлары юзцндя ещтива едян интерактив сюзцнцн мянасы, ясасян, “гаршылыглы цнсиййят” анламыны верир. Беля бир цнсиййятин йарадылмасы цчцн бязи амилляр - драматурэийа вя йа ядяби материалын щазырланмасы, она йанашма цсуллары, мяканын сечими, гурулуш цслубу, реъиссорун актйорларла иш принсипляри вя с. Факторлар нязяря алыныр. Интерактив театр анлайышына щяддян артыг тамаша вя аксийа нювляри уйьун эялир. Бу эцня гядяр онларын гисмян дя олса, тяснифаты верилмямишдир. Гери Итсо (Эарй Иззо), Ричард Шехнер (Рижщард Сжщежщнер) кими театр нязяриййячиляри тяряфиндян беля жящд эюстярилмишдир. Амма онларын щамысыны мягбул саймаг олмаз.

        Интерактив театрын цмуми принсипляри там сурятдя тяртиб едилмяся дя, бир чох театр компанийалары, бу гурулушларла мяшьул олан тяшяббцскарлар вя пешякарлар тяряфиндян гябул олунмуш бир нечя гайдалары вя/вя йа хцсусиййятляри нязярдян кечиряк:

        • Тамашанын ойнанылмасы цчцн истянилян йер сечиля биляр (бу даща чох Енвиронментал Тщеатре (Мцщит Театры) вя йа Сите-Спежифиж Тщеатре (Хцсуси Мякан Театры) нювляриня аиддир);

        • Интерактив театрда тамашачы залы иля сящня арасында сядд арадан эютцрцлцр (даща чох Иммерсив Театрда тяжрцбядян кечирилир);

        • Цнсиййятя тящрик едян ойун вя давраныш тярзи (Тщеатре оф Оппрессед (Мязлум Театры), Форум Театры, Инвисибле Тщеатре (Эюрцнмяз Театр) нювляриндя даща бариз истифадя олунур);

        • Актйор вя тамашачылар арасында фяргин сезилмямяси - сейрчийя тамашанын эедишатына мцдахиля етмяк вя/вя йа финалы дяйишдирмяк имканы верилир;

        • Тамашачынын, классик театрда емосионал иштиракындан фяргли олараг, билаваситя тясири нятижясиндя тамашада мцхтялиф дцзялишляр едилир;

        • Импровизасийанын тяйини: тамашанын структуру актйорларын щесабына юзц кими галыр, амма мязмуну тамашачыларын емосийа вя реаксийалары сайясиндя дяйишир;

        • Гаршылыглы мцсбят емосийалар мцбадиляси баш верир (Жоммунитй Тщеатре (Ижма Театры));

        • Ойун тярзи еля гурулур ки, тамашачы театрда олуб-олмадыьыны там анламыр;

        • Тамашачынын иштиракы сайясиндя онун щяр бир ямяли артыг тамашанын тяркиб щиссясиня чеврилир вя с.

        Йухарыда садаланан сяжиййяляр Интерактив Театр хцсусиййятлярини бцтцн тяфсилаты иля изащ едя билмяз. Бир тяряфдян йаранма тарихини нязяря алараг, интерактив театры там йени ъанр вя йа цслуб адландырмаг чятиндир, диэяр тяряфдян ися анлайыш вя консепсийа кими чярчивяляри вя формалары индийя гядяр там тящлил едилмяйиб. Интерактив театрын формаларынын Гярб Театр мяканында инкишафында ХХ ясрин Антонен Арто, Всеволод Мейерхолд вя Йеъи Гротовски кими театр нязяриййячиляри вя практикляринин тяжрцбяси дя бюйцк ящямиййят кясб едир. Интерактив театрын тярифи беля верилмишдир: “… яняняви олараг, актйору тамашачы залындан щям физики, щям дя вербал олараг айыран “дюрдцнжц дивар”ы даьыдан театр формасыдыр.” 2 Лакин беля бир тяжрцбя бцтцн заманларда, хцсусян, ХХ ясрин икинжи йарысындан индийядяк театр фяалййяти иля мяшьул олан щяр бир йарадыжы инсаны наращат етмиш, онларын ишиндя юзцнц мцхтялиф формада вя дяряжядя бцрузя вермишдир. Форма мцхтялифлийи дя бу “дивар”ын арадан эютцрцлмясиня вя йа “йыртылмасына” йюнялмиш истянилян ниййяти бир терминля цмумиляшдирмяк истяйинин сящв йол олдуьуну ашкар билдирир. Сюссцз ки, беля тяйин тамаша гурулушунда классик формадан фягрлянян бир цслуба артыг гейри-ади, гейри-классик вя с., артыг клише щалыны алмыш адларын верилмясиндян иряли эялир. Амма нязяря дя алмаг лазымдыр ки, чаьдаш театрда щятта сырф классик цслубда ишляйян реъиссор вя актйорлар беля бу цслубдан кянар олан елементляри артыг чохдан тяжрцбядян кечириб юз арсеналларына ялавя едибляр. Буну щятта Азярбайжан театр сящняляриндя ойнанылан бир сыра ясярляря да аид етмяк олар. Беля олан щалда, артыг тамашалары, ойун тярзлярини классик вя йа гейри-классик, авангард вя диэяр стереотип терминляря бюлмяк, щансыса дягиг бир айырыжы хятт кечирмяк чятинляшир. Чцнки дцнйа театр тяжрцбясиндян ялдя олунан билик артыг яняняви тамаша анламыны ляьв етмяйя башлайыр. Бунун кюкцндя дуран сябябляри театрын там йени бир сянят нювц кими йенидян доьулма жящдляри олдуьуну фярз етмяк мцмкцндцр. Ейни заманда ики мин илдян артыг мцддят ярзиндя топланмыш тяжрцбя щеч дя кянара атылмыр. Ясрин яввялиндян жями декада йарым вахт кечмясиня бахмайараг, театр йарадыжылыьы чаьдаш дюврдя сайсыз-щесабсыз цслублар, консепсийалар, нязяриййялярля зянэинляшмишдир. Аугусто Боал, Анна Дивер Смит вя башгалары бу истигамятдя щям нязяри, щям дя практики ишляри иля йыьылмыш тяжрцбянин бящря вердийини тясдигляйибляр. Театр артыг бязи елементлярини адаптя етмяк дейил, бцтювлцкдя она йанашма консепсийасыны дяйишмяк ещтийажы гаршысында галмышдыр. Интерактив театр формалары мящз бу функсийаны йериня йетирирляр.

        Интерактив театрын тяйининдя ясас ики аспект вар. Бу аспектлярин икиси дя интерактив театрын яняняви театрдан фяргини вурьулайыр. Биринжиси, интерактив театрын истигамяти, ясасян, сийаси вя йа сосиал проблемляря тяряф йюнялир. Икинижиси ися, бурда классик театрдан фярглянмя, биринжи нювбядя, тамашачыларла гурулан цнсиййятин шяртляри иля тяйин олунур. Интерактив театр аудиторийанын кямиййят вя кейфиййяти, йяни сосиал груплара мяхсуслуьу бахымындан тягдим едилян тамашанын истигамятини, йахуд даща дягиг десяк, орийентасийасыны дяйишмяйя гадирдир. Интерактив театр анлайышы категорийасына мцхтялиф форма вя гурулуша малик олан тамашалар дахил едиля биляр. Амма ян ясас критери сырави тамаша тялябляри иля бярабяр тамашачылар тяряфиндян актив (“интерактиве” вя йа “партижипатион”) иштиракдыр. Бу нюв тядбирлярдя сейрчиляр спонтан олараг, хяйали театр аляминин гуружусу, мцяллифи, йардымчы гцввяси олдугларыны ашкар едя билярляр вя йа онлары юнжядян бу барядя хябярдар едяряк щяр щансы бир активлик нцмайиш етдирмяйя чаьырырлар. Беля сящня ясярляри кими “Слееп Но Море” (“Даща йатма”) - “сайт-спесифик” театры вя йа “променад” театы, “Щаир” (“Сачлар”), “66 Минутес ин Дамасжус” (“Дямяшгдя 66 дягигя”) - “Енвиронментал” (мцщит) театрынын тамашаларыны мисал эятирмяк олар. Садаладыьымыз сянят фактларынын щяр бири халис интерактив театр тамашасы сайылыр. Мясялян, “Дямяшгдя 66 дягигя” тамашасы интерактив театр нювцнцн ян сярт вя екстремал сящня щялляриндян бири сайылыр. Бурда тамашачылар индики Сурийада эиров дцшмцш туристлярин ролларыны ойнайырлар. Бразилийалы театр хадими Аугусто Боал тяряфиндян йарадылмыш Форум театры вя онунла баьлы бир нечя формалар ХХ ясрин 70-жи илляриндян бяри тякжя Жянуби Америка гитясиндя дейил, бир чох Африка, Асийа вя Авропа юлкяляриндя дя эениш вцсят алмышдыр. Йухарыда ады чякилян “Дямяшгдя 66 эцн” тамашасы интерактив театр нювцндя екстремал нцмуняси олса да, форум театрында тамашачыларын садяжя тамашанын бир щиссяси дейил, онун ясас компоненти кими чыхыш едирляр. Онларын щяр бири тягдим едилян тамашаны сейр етмякдян савайы онда иштирак етмяк, баш верянлярин эедишатыны дяйишмяк щцгугуну газанырлар. Бцтцн бу мялуматы тамашачылара чатдыран, сонрадан онларын вя актйорларын щярякятлярини тядбир бойу идаря едян вя онларын арасында васитячи функсийасыны дашыйан тягдиматчы Жокер адландырылыб. Ялавя олараг, ону да гейд етмяк лазымдыр ки, Форум театрынын форма кими тятбиг едилмя тяжрцбяси Азярбайжанда да вар. Ян сон нцмуня кими Лянкяранда еркян никащ проблемляриня щяср едилмиш “Чыхыш” тамашасынын форум театры цслубунда сящняляшдирилмясини мисал эятирмяк олар. Бундан башга Азярбайжанда “Присон тщеатре” (Щябсхана театры), “Тщеатре оф тще Оппрессед” (Мязлум театры) цслубларында да тамашалар щазырланмышдыр.

        Узун мцддят ярзиндя бющран дюврцнц йашайан Театр, тамашачыларыны йенидян газанмаг цчцн йени формалар ахтарышыны эенишляндиряряк бцтювлцкдя юз цзяриня ялавя функсийа эютцрмяйя башламышдыр. Лакин театрын диэяр сащялярдян фяргли олараг, жанлы инсанын - актйорун иштиракыны нязярдя тутан йеэаня “яйлянжя” сащяси олдуьу да нязяря алынмалыдыр. Бунунла беля театрын жямиййятдя, инсанын индивидиум кими вар олмасында явязедилмяз рол ойнадыьыны данмаг олмаз. Щяр бир дюврцн тялябляриня уйьун олараг театрын метаморфозасы ХХЫ ясрдя юзцнц презентасийа, йяни щяр-щансы бир щадисянин пассив сейрчи цчцн тягдиматы дейил, актйорларла йанашы щяр бир тамашачыны сящнядя баш верянлярин билаваситя иштиракчысына чевирмяк сяйляриня ясасланан аксийада эюстярир. Бу йени цслуб ейни заманда щятта классик формада истифадя едилян васитяляри юзцндя топлайараг даща мцкяммял бир цсулу формалашдырыб онун йаранмасындан яввял йаранмыш бир чох елементлярин щям сонужда топлусуна, щям дя мянбяйиня чеврилмишдир. Интерактив театр импровизасийа вя ойун цзяриндя гурулмушдур. О, яняняви театр дцшцнжясини алт-цст едяряк тамашачы иля бирбаша диалог гурмаьа чалышыр.

        Илк нязярдян, Интерактив театрын гурулушлары дярняк сявиййясиндя щазырланан, гейри-пешякар труппанын тягдимат-аксийалары кими гябул едиля биляр. Лакин щятта классик театр цслубунда ишляйян актйор вя реъиссор цчцн Интерактив театр бюйцк имканлар йарадыр, онун бажарыг спектрини эенишляндирир, аудиторийа иля ишлямяк, цнсиййят гурмаг, импровизасийалар васитясиля даща тябии ойун тярзини нцмайиш етдирмяк вярдишлярини инкишаф етдирмяйя кюмяк едир.


1. Маэди Йоуссеф, “Брежщт’с Тщеатре анд Сожиал Жщанэе ин Еэйпт (1954-71)”, Араб Стаэес, Волуме 1, Нумбер 1 (Фалл 2014) ©2014 бй Мартин Е. Сеэал Тщеатре Жентер Публижатионс

2. щттпс://ен.wикипедиа.орэ/w/индех.пщп?титле=Ынтеражтиве_тщеатре&олдид=627238559

        ЯДЯБИЙЙАТ

1. Еирwен Щопкинс, “Плайинэ оут”, публисщед бй Артс Жоунжил оф Wалес, 2005

2. Жларк Баим, Саллй Броокес, Алун Моунтфорд, “Тще Эеесе Тщеатре Щандбоок”, Wатерсиде Пресс, 2002

3. Нанжй Аллисон, “Тще Ыллустратед Енжйжлопедиа оф Бодй-Минд Дисжиплинес”, Тще Росен Публисщинэ Эроуп, Ынж., Неw Йорк, 1999

Истифадя олунмуш интернет мянбяляр

1. щттпс://ен.wикипедиа.орэ/wики/Ынтеражтиве_тщеатре

2. щттпс://ен.wикипедиа.орэ/wики/Дожументарй_тщеатре

3. щттп://www.артфордевелопмент.орэ/енэлисщ/?паэе=сщоw_статиж&итемЫд=144&Ыд=5&тб=проъежт&ПЫд=2&табле=инфотабле


Страницы : 1

     ©Copyright by MusigiDunyasi
 

 

English Начало Написать письмо Начальная страница журнала Начало страницы