|
|
Этномузыковедение
ТОПЛУМСАЛ ВЕ МЦЗИКСЕЛ АНЛАМДА АЗЕРБЕЙЖАН КАРАЧЫЛАРЫ ВЕ ТЦРКИЙЕ ЧУКУРОВА РОМАНЛАРЫ
Автор: Зафер Кемал оьлу Кылынчер Город
: Baku Страна : Azerbaijan
Страницы
:
1
Дцнйадаки Чинэене сойундан эелен Азербайжан’да йашайан Карачылар ве Тцркийе’де йашайан Романларын Щиндистан кюкенли олдуклары ве бцтцн дцнйайы эезерек эючебе бир щайат йашадыкларыны сюйлемек мцмкцндцр. Чинэенелер дцнйайа Щиндистан’ын ичинден башлайарак Пакистан дан итибарен Иран, Мысыр, Азербайжан ве Анадолу’дан (Тцркийе) дцнйайа йайылмыш олуп бу эюч йолларына эюре йурт тутуклары йерлерден ики танеси де Азербайжан ве Тцркийе олмуштур.
Чинэене эючцнцн, кесин бир каныт олмамакла бирликте тащмини оларак В. ве ХВ. Йй ‘лар арасында узун бир заман аралыьында далэалар щалинде эерчеклешмиштир. Долайысыйла эючцн сцрежинин В. ве ВЫ. ЙЙ’ ларын Ак Щунларын акынларыйла щызлылык казандыьыны айны заманда акынларын Орта Асйа’дан башлайарак девам еттиьи сюйленмиштир. Бунунла берабер ВЫЫ. ве ВЫЫЫ. йцзйылларда Арапларын Щиндистан’ы истиласы, Чинэенелерин бу бюлэелердеки эючлеринин ен юнемли себеби олмуштур (Марусщиакова-Попов, 2006: 13).
Чинэене етниситесинин 5. Йй ичинде Щиндистан’дан чыктыьы кабул едилсе де аслында 7.йй Ве 10йй лар ичерисинде Щиндистан сынырлары дышында бу етниситенин эючцнцн башламыш олдуьу фарклы кабилелерден эелен Щинтли эючменлерин Иран’да Иран щалкы иле евлилик йапарак адаптасйона уьрадыкларыны сюйлемек мцмкцндцр (Кенрижк, 2006:18).
Дцнйа Романлары Щиндистан’дан эюче башладыкларында айны анда китлелер щалинде деьил де эруплар шеклинде савашлар, бирбирлерини такиплер, вейа тарымсал неденлер ден долайы эючлер йапылмыштыр. Бунун дышында Аврупа’йа исе Иран, Ерменистан, Анадолу, Йунанистан цзеринде Чинэене эючц эерчеклешмиштир (Юзкан, 2000:12-13).
Тцркийе’де йашайан Романларын эюч дурумлары иле илэили Чукурова Роман Федерасйону башканы Али Дайлам иле йапылан эюрцшмеде; Чукурова Романы оларак Мерсинде йашадыьыны айрыжа Чинэенелерин кюкцнц сордуьумда Романлар оларак Щиндистан кюкенли олуп кайнакларда В.йй, ВЫЫ.Йй, ве ЫХ.йй эюстердиьини бащсетмиштир. Кендисине эюре эючцн башланэыжынын В. Йй олдуьуну, айрыжа бу эючцн башлама себебинин Иран шащынын Зотийе йани мцзисйене ищтийажы олдуьуну мцзисйенлерде О дюнемлерде Иран шащынын кайынпедери олан Щиндистан кралы тарафындан Иран’а йаклашык он бин живарында чинэене эюндерилдиьини, Иран да бу мцзисйенлерин мцзисйенлик анламында Иран’а каткыда булунмаларына Иран шащынын чок мутлу олдуьуну эюрцшмелерде белиртмиштир.
Бу неденле Иран шащы тарафындан Чинэенелере Иран’да тарым йапмалары ичин топрак ве мцзик йапмалары ичин аланлар саьланмыштыр. Бунун сонужу оларак Иран’даки йерел щалклар тарафындан Иран шащынын чинэенелере юнем вермесинден долайы чинэенелер иле щалк арасында сорунлар башламасындан ютцрц ве Иран’дан диьер цлкелере Чинэенелерин бцйцк эючлери башламыштыр.
Анадолу, кузей Карадениз цзеринден Ерменистан ве Азербайжан ичине алан эючлер девам етмиштир билэисини вермиштир. Чукурова Романларынын эюч неденлеринин исе 1923 йылында Ататцрк иле башладыьыны Жейщан меркезли олдуьуну сонра адана мерсин Тарсус эиби шещирлере эелдиклерини, Юзелликле Жейщан’ын кцчцк Манэыт кюйцне эелерек йерлештиклерини олдуьуну сюйлемиштир1 (Али Дайлам, Чукурова Роман Дернеьи Башканы, Мерсин,8.04.2016).
1. Чукурова Романларынын ве Азербайжан Карачыларынын Кцлтцрел Каршылаштырылмасы
Азербайжан ве Тцркийе’деки Чинэенелерин фарклы ики Роман бойу олмалары мцзиклерини еткилемиштир. Чинэене сойундан эелселер де Романлар иле Карачылар арасында фарклылыклар вардыр. Карачилер Иран Кцрт ве Фарс еткили бир топлулуккен, Романлар исе балкан карышымлы бир топлулуктур, айрыжа щер ики топлулук йашадыклары йерлердеки етнисителерден еткилендиьи ичин щер ики топлулуьун кцлтцрлерини булундуклары жоьрафйада йер алан фарклы кцлтцрлер еткилемиш олабилир. Долайысыйла бу фарклылыкларын кцлтцрлерине ве мцзиклерине йансыдыьыны сюйлемек мцмкцндцр. Айрыжа Карачылар Азербайжан’да Азерилерле щызлы бир эенетик карышыма эиреркен Тцркийе’деки Романлар бу кадар щызлы эенетик карышыма эирмейип даща чок кенди ичлеринде чоьалмышлардыр. Азербайжан’да булунан Карачылар фарклы етнисителерле евлилиьи сыжак каршыларкен, Чукурова романлары дыш евлиликлере сыжак бакмамактадырлар.
Азербайжан Аьдаш Карачыларындан Шакафет Эулийев иле йаптыьым эюрцшмеде бу дуруму; ‘’Аьдаш’та йашыйоруз ве Аьдаш доьумлуйум, Дедемин бизе анлаттыьына эюре Азербайжан’а 1956 йылында отурма изни алмышыз ве дедем Иран’дан эелдиьини сюйлемектедир’’ шеклинде ачыкламакта, Эулийев айны заманда Азерилере кызыны нишанладыьыны Азерилер иле кыз алып вердиклерини сюйлейерек дышарыдан евлиликлере сыжак бактыкларыны белиртмектедир2 (Шакафет Эулийев, 29.06.2016, Мцзисйен, Аьдаш).
Чинэене сойундан эелен Азербайжан Карачыларынын Тцркийе Чукурова Романларындан нцфус оларак даща аз сайыда олдуклары ве сынырлы бюлэелерде йерлештиклери эюзлемленмиштир. Тцркийе’де исе Романларын демоэрафик оларак даща йоьун ве бюлэесел оларак даща даьынык олдуклары эюзленмиштир. Айрыжа Чукурова Бюлэесинде Жейщан Адана ве Мерсин дышындаки щемен щемен тцм шещирлере даьыларак йашамактадырлар.
Роман етниситесинин дини тержищи эенелликле, йашадыклары цлкенин дини инанжыны ташымактадыр. Бу дурум канытланажак олурса, Аврупа да йашайан Романлар Щыристийанлыьы кабул етмелери, Тцркийе’де булунан Романлар исе Мцслцманлыьы кабул етмелери эцзел бир юрнектир. Юзелликле Булэаристан ве Йунанистан да йашайан Романлар арасында щем Мцслцман щем де Щыристийанларда вардыр (Кйужщуков- Колукырык ичинде, 2007:73-74).
Низами Азизов иле йапылан эюрцшмеде; тарым ве щайванжылыкла уьрашмактайыз, чожукларымы дини мектеплерде щафызлык окутуйорум ве биз Мцслцманыз демектедир. Кендим имамлык йапмактайым. Эцлизам кюйцнцн имамыйым билэисини вермиштир. Айрыжа женазе адетлерини Мцслцманлыьын эереклилиьине эюре йаптыкларыны сюйлемиштир3 (Низами Азизов, 24.06.2016, Балакен, Имам).
Буна каршын Азербайжан Карачылары, Иран кюкенли олмалары неденийле Шиилиьи бенимсемектедирлер ве йапылан эюрцшмелер ышыьында Мцслцман олдукларыны белиртмишлердир, Азербайжан Карачылары ве Тцркийе Романлары арасында динсел тержищин айны олдуьуну эюрмектейиз, Романларда Карачылар’да, садеже йашадыклары бюлэенин кцлтцрцнц ве мцзиьини бенимсемекле калмайып, динсел йапысына да уйум саьладыклары саптанмыштыр.
2. Чукурова Романларынын ве Азербайжан Карачыларынын Топлумсал ве Мцзиксел Анламда Каршылаштырылмасы
Мцзисйенлик анламында Професйонел мцзисйенлиьин Тцркийе Чукурова Романларында даща йайэын олдуьу эюрцлмцштцр. Бунун недени исе мцзик меканларынын чок даща фазла олдуьу саптанмыштыр. Факат Азербайжан Карачыларында даща кырсал бюлэеде олмаларындан долайы Професйонел мцзисйенлиьин садеже дцьцнлерде ве ашыклык эеленеьинде сцрдцьц ве сынырлы калдыьы эюзлемленмиштир.
Тцркийе’де економик калкынма ве капитализм даща фазла олмасы себебийле мцзиьин бир сектюр оларак кендини эюстермиштир. Карачилерде исе мцзик уфакта бир економик сектюр олса да ийи еьленменин бир формцлцдцр. Карачилер мцзисйен олса да Азербайжан’да кырсал аланда тарым ве щайванжылыкла йоьун уьрашмаларынын йанында мцзикле аматюр оларакта илэиленмектедирлер. Казанчларыны бу шекилде саьладыклары эюрцлмцштцр. Бу олай эечмиште Тцркийе’деки ески Озанлык эеленеьинде де бу шекилде олдуьу саптанмыштыр. Тцркийе’де калкынмадан юнжеки дюнемлерде бу шекилде олдуьу калкынмадан сонраки дюнемлерде мцзиьин эелиштиьи ве йенин йени Романларда професйонел уьраш олдуьу бир эерчектир. Романлар сырф эечимлерини саьлайабилмек ичин Чукурова бюлэесине эелмишлердир ве сащил кентлерини мцзикли меканларынын чоклуьундан ве еьленженин йоьун олдуьундан долайы бу бюлэейи сечмишлердир. Чукурова Романлары тарымы истемейерек кентлешерек садеже мцзиктен эечинмектедирлер. Карачы мцзисйенлери исе ана меслеклеринин йаны сыра Професйонел мцзисйенлиьин садеже дцьцн мцзисйенлиьи иле сынырлы калмасындан долайы мекан мцзисйенлиьи олмадыьы вейа чок надир олдуьу бунун йанында да ашыклык эеленеклеринин олдуьу эюзлемленмиштир бу себепле Тарым ве щайванжылык меслеклери йаптыклары ве бу йолла да казанч саьладыклары бир эерчектир.
Мцзик тцрлеринде исе йапысал анламда фарклылыклар вардыр. Чцнкц Тцркийе Чукурова Романлары Тракйа тарафындан эелдиьи ичин кенди юз мцзиклерини ве 9/8 лик аксак ритимлери кулланарак Тракйа эеленеклерини йанларында ташымактадырлар. Айрыжа цчлц дюртлц ве бешли ансамбллары вардыр. Балканларда Македонларын кулландыклары ‘’тапани’’ денен ансамбллар вардыр ве Тцркийе Романларында тапани денен бешли ансамбллар кулланылмактадыр. Буда Балканларын Тцркийе Романларына йансымасыдыр. Азербайжан’да Карачилер ‘Муэам’ эеленеьини сцрдцрцркен, Тцркийе’де Романлар Роман щаваларыны (9/8’лик Роман ойун щавалары) вейа йашамларыны сцрдцрдцклери бюлэелерин фарклы дцьцн мцзиклерини ижра едебилмектедирлер.
Карачы мцзисйенлери Ваьзалы эиби макамсал есерлер ижра еттиклери Азербайжан мцзиклерине адаптасйон саьладыклары эюзлемлемиштир. Кцлтцрел ве мцзиксел асимиле олмушлардыр. Иран’дан эелдиклери ве макамсал эеленеклери аьыр олдуьундан долайы тек сесли бир эеленеье сащиптирлер. Тцркийе’де йашайан романлар исе балкан еткилешими олдуьундан долайы чок сесли бир эеленеье сащиптирлер. Тцркийе’де Романлар Тцркийе терс дцштцклеринден долайы Тцрк щалкына эеленексел йапысы иле чатыштыклары ичин Тцркийе Романлары кенди ичине капалы олмалары недени иле мцзиксел анламда бариз фарклылыклар эюстермектедирлер. Долайысыйла Азербайжан’да йашайан Карачылар мцзиксел анламда юзэцнлцклер азаларак йок олмуштур. Буда бизе Азербайжан Карачыларынын асимиласйона бцйцк юлчцде уьрадыкларыны ве щатта кенди юз мцзиклеринин йок олдуьуну эюзлем ве эюрцшмелер сонужунда анлашылмыштыр. Тцркийе’деки Романларын кцлтцрел ве топлумсал анламда Тцркийе ве Тцрк Щалкына ве Тцрклерин эеленексел йапысына терс дцштцклери ичин белирли юлчцде асимиле олсалар да кенди мцзиклеринде асимиле олмадан йашадыклары ве мцзиклерини щер даим ижра еттиклери саптанмыштыр. Карачылар исе кесинликле Азербайжан’ын ренэине бцрцнмцшлердир. Долайсыйла кцлтцрел анламда асимиле олдуклары ичин мцзиксел анламда юзэцрлцклери де азалмыштыр. Бюйле бир доку уйушмазлыьынын Тцркийе’деки Роман ве Тцрклер арасында олдуьу Азербайжан’даки Карачилер ве Азерилер арасында бу кадар бцйцк бир доку уйумсузлуьу олмадыьы ве даща уйумлу олдуьу саптанмыштыр.
Азербайжан’да, Карачилерин йерлешим йерлеринин йоьун оларак булундуклары Балакен, Йевлак ве Аьдаш’ын, Тцркийе кадар туристик олмамасы ве Азербайжан’да бу бюлэелерде ичкили-мцзикли еьленже йерлеринин аз вейа булунмамасы, Азербайжан Карачы мцзисйенлеринин ичкили-мцзикли еьленже меканларында професйонел мцзисйенлик йапмаларыны енэеллемиш, Азербайжан Карачылары професйонел мцзисйенлиьи, эенелликле дцьцн мцзисйенлиьи оларак йапмышлардыр. Тцркийе Чукурова Романлары професйонел мцзисйенлиьи дцьцнлерин дышында алколлц ве ичкили мцзикли меканларда мцзик йапмалары ве садеже мцзиктен пара казанарак йашамларыны саьламыштыр анжак Азербайжан Карачилери, Аьдаш, Йевлак ве Балакен ‘де йашайан кырсал бюлэелерде булундуьундан тарым ве щайванжылыкла уьрашмакта ве кюй щайаты йашамактадырлар ве йашамларыны бу шекилде де сцрдцрмектедирлер. Карачилер диьер бир йандан озан мцзисйенлиьи де йапмактадырлар.
Азербайжан’да йашайан Карачи етниситеси Професйонел Мцзисйенлиьи дцьцн ортамларында йаптыклары, диьер тарафтан да айрыжа ашыклык эеленеьини сцрдцрен Карачыларын отурак алемлеринде пара казанарак йашадыклары эюзлемленмиштир. Тцркийе’де йашайан Чукурова Романларынын исе бир чоьунун меканларда мцзик йапарак щайатларыны казандыклары долайысыйла Тцркийе’де Чукурова бюлэесинде Професйонел мцзисйенлик оранынын Азербайжан Карачилеринден даща йцксек олдуьу эюзлемленмиштир.
Азербайжан Карачылары’ нын кенди юз мцзиклерини тамамен унутмуш Азери мцзиклерине адаптасйон саьладыклары, щатта кенди мцзиклерини йазылы кайнаклара алмадыкларындан долайы юз мцзик кцлтцрлеринин кайболмайа йцз туттуьу эюзлем ве эюрцшмелер сонунжунда саптанмыштыр. Тцркийе Чукурова Роман етниситесинин мцзик йаптыклары меканларда, дцьцнлерде мутлака кенди юз мцзиклери олан 9/8 лик роман щаваларынын кендилерине аит ритимли мцзиклерини проэрамларында ижра еттиклери, Кцлтцрел адаптасйондан долайы йашадыклары йерлерин мцзик ижрасыны да йапмаларына раьмен кенди мцзиклерини йазылы кайнаклара аларак ижраларыны щер мцзик ортамында йапарак кцлтцрлерини сцрдцрдцклери эюзлемленмиштир.
1.Тцркийе’де йашайан Романларын эюч дурумлары иле илэили Чукурова Роман Федерасйону башканы Али Дайлам иле 8.04.2016 тарищинде Мерсин’де йапылан эюрцшменин юзети.
2. Азербайжан Аьдаш Карачыларындан Шакафет Эулийев иле Аьдаш’та 29.06.2016 тарищинде йапылан эюрцшменин юзети.
3. Азербайжан Балакен Карачыларындан Низами Азизов иле Балакен’ де 24.06.2016 тарищинде йапылан эюрцшменин юзети
Кайнакча
ЮЗКАН, Али Рафет (2000), ‘’Тцркийе Чинэенелери’’ Т.Ж. Кцлтцр Баканлыьы, Анкара.
КЕНРЫЖК, Доналд (2006), ‘’Чинэенелер Эанъ’дан Тщамес’е’’, Щомер Китапеви ве Йайынжылык Лтд. Шти. Истанбул.
МАРУСЩЫАКОВА, Елена- ПОПОВ, Весселин ПОПОВ (2006), “Османлы Импараторлуьу’нда Чинэенелер” (Чев. Бащар Тырнакжы), Истанбул; Щомер Китабеви.
КЙУЖЩУКОВ, Щристо. (2007). Булэар ве Тцрк Мцслцман Романларын Тарищи, Кцлтцрц ве Дили. С. Колукырык ичинде, Йерйцзцнцн Йабанжылары Чинэенелер, Симурэ Китапчылык, Йайынжылык ве Даьытым Лтд. Шти.
Эюрцшмелер
Низами Азизов, , Балакен, Имам, 24.06.2016
Шакафет Эулийев, Мцзисйен, Аьдаш, 29.06.2016
Али Дайлам, Чукурова Роман Дернеьи Башканы, Мерсин,8.04.2016
Страницы
:
1
|
