Начальная страница журнала
 
Архив

 

Культорология


ЕМИН САБИТОЬЛУНУН МУСИГИЛИ КОМЕДИЙАЛАРЫНЫН МУСИГИ ДИЛИ ВЯ ЦСЛУБ ХЦСУСИЙЙЯТЛЯРИ

Автор: Ханым ГАРАДАЬЛЫ                  Город : Baku  Страна : Azerbaijan
Страницы : 1

       Эюркямли бястякар, республиканын халг артисти, Дювлят Мцкафаты лауреаты, “Шющрят” орденли, профессор Емин Сабитоьлу ХХ ясрин икинжи йарысында фяалиййят эюстярмиш бястякарлардандыр. Онун йарадыжылыьында мусигинин бир чох ъанрларында йцксяк пешякарлыг нцмайиш етдирян ясярляр йер алмышдыр. Халгымызын даща чох мащны бястякары кими таныдыьы Емин Сабитоьлу мусигинин жидди ъанрларында гиймятли ясярлярин мцяллифи кими мусиги мядяниййятиндя йер тутмушдур. ХХ ясрин ики эюркямли бястякары Гара Гарайев вя Й.Шапориндян бястякарлыг дярси алмыш сяняткарын диплом иши олан симфонийа имтащан комиссийасы тяряфиндян яла гиймятя лайиг эюрцлмцшдцр. Е.Сабитоьлунун симфонийадан башга скрипка вя фортепиано цчцн поемасы, цвертура, “Чичяклян, Вятяним” кантатасы (щяммцяллиф Х.Мирзязадя), ода, романс, театр тамашаларына вя кинофилмляря мусиги, мусигили комедийалары вя 500-дян чох мащнылары вардыр.

        Е.Сабитоьлу 9 мусигили комедийанын мцяллифидир. Онун “Няьмяли кюнцл”, “Щижран”, “Щялялик”, “Он мин долларлыг кеф”, “Банкир адахлы”, “Билдирчинин бяйлийи”, “Сизин иля эцля-эцля”, “92 дягигя эцлцш” вя с. мусигили комедийалары бу ъанрын ХХ ясрин ЫЫ йарысында йаранмыш парлаг нцмуняляри сайылыр. Яввялдя гейд етдийимиз кими, даща чох мащны ъанрына мцражият етмиш бястякар Емин Сабитоьлунун мусигили комедийалары да ейни дяряжядя халг тяряфиндян севилмиш вя йаддашларда из гоймушдур. Бу ися илк нювбядя онун мусиги дилинин садя, лакин эюзял мелодийалардан, зянэин ритмик вя щармоник гурулушлардан ибарят олмасы, сечдийи гящряманларын халга йахын олмасы, сцъет хяттинин эцндялик щяйатда йашанан щадисяляр цзяриндя гурулмасы иля баьлыдыр. “Бязян мящдуд васитялярля-жями 3-4 сясдян гурулан мусиги мювзуларына, садя эитара типли мцшайиятя мцражият едяряк бястякар ясрарянэиз бир образ йаратмаьы бажарыр. Таныш, бялкя дя байаьы интонасийалар онун ялляри алтында санки дяйишир, тяравятлянир, бярг вурмаьа башлайыр.” (3, с 39-43)

        Мусигили комедийа ъанрынын ян цмдя жящятляриндян бири сечилмиш сцъет хяттинин халгын щяйатында мювжуд олан актуал проблемляря щяср олунмасы, йумор васитясиля тянгид щядяфлярини габартмасыдыр. Бурада илк бахышдан бясит эюрцнян садя мцнасибятляр яслиндя юзцндя ян эерчяк щяйат щягигятлярини диггят мяркязиня эятирир. Халгын ян сырави, илк бахышдан мараг ойатмайан нцмайяндяляри мусигили комедийаларда баш гящрямана чеврилир. Щяр эцн растлашдыьымыз мяишят проблемляринин йаранмасына сябяб олан ситуасийалар, тянгид щядяфиня чеврилян мцнасибятляр сящнядя либретто мцяллифи вя бястякар тяряфиндян вурьуланмагла ясярин ясас мягсядини реаллашдырмаьа доьру йюнялир. Бу мягсядя бязи ясярлярдя уьурла наил олунса да, бязиляриндя даща зяиф щяйата кечирилир. Лакин мусигили комедийаларда марагла мцшащидя етдийимиз сящняляри, образлары характеризя едян парлаг мусиги нюмряляри бу ясярлярин ябяди олараг йаддашымыза щопмасына зямин йарадыр. Илк мусигили комедийадан башлайараг бу эцнцмцзя гядяр мцхтялиф ясярлярдян сайсыз-щесабсыз мащнылар, романслар, рягсляр, щятта хор сящняляри вардыр ки, консерт репертуарларында мцстягил нюмряляр кими йер алмышдыр. Бу мусигини садяжя профессионал опера ифачылары дейил, естрада мцьянниляри дя ифа едир. Щятта ел шянликляриндя дя бу мащнылара, рягсляря раст эялмяк мцмкцндцр. Буна ян парлаг нцмуня кими бястякарын театр тамашаларына, кинофилмляря йаздыьы мусигиляри эюстярмяк олар.

        Емин Сабитоьлунун комедийаларынын мусиги дили онун йарадыжылыьынын ясас гайяси иля узлашыр, йяни бурада цстцнлцк тяшкил едян эюзял мелодийа апарыжы рола маликдир. “Е.Сабитоьлу мащныларынын тялгинедижи эцжц онун гейри-ади эюзяллийи иля сечилян мелодийаларындадыр. Юзц дя бу мелодийалар ня гядяр садя, ня гядяр йыьжамдырса бир о гядяр тясирли, жазибядардыр”. (3, с.40). Лакин бу садялик ясла бяситлийя чеврилмир, яксиня характеризя етдийи образын даща асан гавранылмасына хидмят едир. Йцксяк пианочулуг истедадына малик бястякарын ясярляриндя фактуранын инкишафлылыьы вя рянэарянэлилийи диггяти жялб едир.

        Е.Сабитоьлунун мусигили комедийаларынын ъанр, форма, мязмун вя мусиги дилинин хцсусиййятляриня нязяр салдыгдан сонра бу ясярляря хас олан бир сыра жящятляри гейд едя билярик. Илк нювбядя тящлил етдийимиз ясярлярдян цчцнцн (“Няьмяли кюнцл”, “Щялялик”, “Он мин долларлыг кеф”) юзцндя даща чох мусигили комедийанын яламятлярини, “Щижран” тамашасынын ися оперетта ъанрына йахынлыьыны эюстярмяк олар. Ясярин мусиги дили, мусиги нюмряляринин инкишафлылыьы, оркестрин мцшайиятчи ролуну ашараг, щадисялярин вя образларын ачылмасында мцстягил ифадя васитяси кими чыхыш етмяси, ясярдя йер алан арийа, ариозо, квартет, дует кими нюмрялярдя мусиги материалынын форма вя структуру, щармоник вя мелодик ифадя васитяляринин зянэинлийи “Щижран” тамашасынын оперетта ъанрында йазылдыьына дялалят едир. Еляжя дя Е.Сабитоьлунун ясярдя Ц.Щажыбяйлинин мусигили комедийаларындан бящрялянмяси ашкар щисс олунур.

        Тящлил етдийимиз диэяр цч ясяр дя бястякарын мусигили комедийа ъанрында ялдя етдийи уьурлу нятижяляри ифадя едир. Щяр бир ясярдя жямиййятдя мювжуд олан чатышмазлыглар мцхтялиф ситуасийаларын дахилиндя эюстярилир. Ясярин гящряманлары арасында реал щяйатда даим растлашдыьымыз инсанларын образы тяжяссцм олунур. Онлар тябии вя сямимидирляр, дцшдцкляри проблемлярин щяллиндя, йашадыглары емосионал дурумларда эюстярдикляри давранышлар ясярин тянгид вя тяблиь мянбяйиня чеврилир. Бястякарын бу щадисяляри, щисс вя щяйяжанлары, севэи вя нифряти, сядагят вя хяйаняти якс етдирян мусигиси гящряманлары гядяр сямими вя йумшаг тябиятлидир. Бу мусигийя эярэин драматизм, щяйяжан дейил, тянгид едяркян беля йумшаг тянбещ тярзи хасдыр. Бу ися илк нювбядя Е.Сабитоьлунун шяхсиййятиндян иряли эялян хцсусиййятдир. Онун йумшаг вя щялим тябияти, наразылыьы йцнэцл йуморла ифадя етмя бажарыьы, гялбляри гырмадан сящвини эюстярмяйя, инсанлары даим севиндирмяйя чалышмаг кими йцксяк инсани кейфиййятляри комедийаларынын мусигисиндя парлаг ифадясини тапмышдыр. Мящз бу бахымдан онун гяляминдян чыхан щяр бир мусигили комедийа тамашачынын йаддашында щямишялик галыр, онун гящряманлары мяняви дцнйамызын бир парчасына чеврилир, тянгид етдийи мясяляляр бизи эцлдцрмякля бярабяр щям дя дцшцнмяйя вадар едир.

        Мусигили комедийаларда тянгид олунан мянфи образлары ифадя едян йумшаг, халг мащныларына йахын ритм-интонасийа хцсусиййятляри, йуморлу ифадяляри тамашачыда бу образлара гаршы щиддят дейил, щардаса тяяссцф щисси ойадыр. “Он мин долларлыг кеф” тамашасында Фярзялинин, “Щижран”да Митошун, “Щялялик” тамашасында Мцрсялгулунун хам хяйалларыны ифадя едян мусиги нюмряляри йцнэцл рягсвари мелодийаларла, ритмик вя бир гядяр халг мусиги ъанрларына (мейхана) йахын интонасийаларла тяжяссцм олунур. Бунунла йанашы бястякар онларын вя диэяр тянгид щядяфи кими эюстярилян гящряманларын образыны (мясялян, “Щижран”дан Гызбажы, Жарлистон) щям дя Авропа вя Гярб рягсляри иля жанландырмышдыр. Бу образларын мешшан тябияти Гярб щяйатынын зянэин вя рянэарянэ эюрцнтцсц, дяб алудячилийи, мяняви дяйярлярин итмяси иля узлашдырылыр. Бу узлашманы бястякар кабаре, жарлистон, танго вя с. рягсляриндян истифадя едяряк щяйата кечирир. Бунунла да щямин инсанларын кечмиши вя бу эцнкц щалы икили характерли мусиги нюмряляри иля жанландырылыр.

        Бястякар мусигили комедийаларда валсдан да эениш истифадя едир. Севимли ъанр онун бцтцн йарадыжылыьында юзцня йер тапмышдыр. Валсын ритмик хцсусиййятляриндян истифадя едян бястякар бязян тамамиля рягс образындан узаглашараг лирик мящяббят дцнйасы йаратмаьа наил олур. “Щялялик” мусигили комедийасында валсдан Мцрсялгулу иля Лаля ханымын эюрцш сящнясиндя, “Няьмяли кюнцл”дя Кюнцлцн финал мащнысында истифадя етмишдир.

        Танго рягси ХХ ясрин 70-жи илляриндя Азярбайжан бястякарларынын мащны йарадыжылыьына (Илк дяфя бу рягсдян мащны ъанрында Е.Ибращимова истифадя етмишдир) йол тапды. Бу рягсдян Е.Сабитоьлу щям мащныларында, щям дя мусигили комедийаларда эениш истифадя етмишдир. Бястякар танго ритмляриндян истифадя етдийи нюмрялярин бязиляри ясярин мянфи образларына, бязиляри ися мцсбят образлара аиддир. Мясялян, “Щижран” тамашасында танго ъанры Щижранла Орханын дуетиндя верилмишдир, “Он мин долларлыг кеф” ясяриндя ися бу рягсдян бястякар Фярзяли вя Тярчцмячинин ич цзцнц, йцнэцл яхлаг сащиби олмасыны якс етдирян дуетдя истифадя едир.

        Тящлил етдийимиз мусигили комедийаларда дярин лиризм, зяриф мелодийа иля зянэин арийа вя ариозолардан эениш истифадя олунмушдур. Бу нюмрялярдя гящряманын ич дцнйасы, емосионал дуруму, мяняви алями, севэи щиссляри ифадя олунур. Щяр бир ясярдя бир нечя ариозо вя арийа йер алыр. Хцсусиля севэи мцнасибятляринин нцмайиш олундуьу “Щижран”, “Няьмяли кюнцл”, “Щялялик” тамашаларында ясас гящряманлар мящз бу нюмрялярля сяжиййяляндилирмишдир.

        Мусигили комедийаларда бир сыра ансамбл нюмряляри дя йер алыр. Бу сырада дуетляр, квартет кими нюмряляри эюстярмяк олар. Дуетлярдян ян парлаг тяяссцрат ойатмыш мусиги нюмряси кими Щижранла Орханын, Кюнцлля Кяримин дуетини гейд едя билярик. Бу дуетляр гящряманларын мящяббят щисслярини тяряннцм едир. Лакин йуморлу сящнялярдя йер алан дуетляр дя вардыр ки, буна Мцрсялгулу иля Лаля ханымын, Митошла Дадашбаланын дуетлярини эюстярмяк олар.

        Ясярлярдя диэяр мусиги нюмряляриня нисбятян даща аз истифадя олунан хорлар ися яслиндя бцтцн композисийайа ващидлик эятирян ясас компонент кими чыхыш едир. Мясялян “Щижран”да “Той маршы” кими верилян эириш хору ясярдя щяр пярдянин яввялиндя вя финалда сяслянир. “Щялялик” мусигили комедийасында “Щялялик” хору ясярин яввялиндя вя сонунда верилмякля мусигили комедийанын мязмунундан доьан ясас фикри чатдырмаг цчцн бир васитяйя чеврилир. Фярзялинин образынын ачылмасында рол ойнайан кабаре сящнясиндя хор йеня дя мягсядйюнлц ифадя васитясиня чеврилир. Гейд едяк, адларыны чякдийимиз нюмряляр 4 сясли гарышыг хор цчцн нязярдя тутулмушдур. Мусиги материалынын аз щиссясини тяшкил етмясиня бахмайараг, бястякар хорларын мязмун вя структур хцсусиййятляриня жидди мцнасибят нцмайиш етдирмишдир.

        Мусигили комедийаларда оркестрин ролу мцщцмдцр. Бястякар онун васитясиля бир сыра сящнялярин мязмуну щаггында тяяссцрат ойатмаьа, образларын тягдиматында инструментал парчаларын вокал партийа иля йанашы мусиги нюмрясинин ифадя етдийи мязмуну чатдырмаьа, тяблиь олунан фикри даща рянэарянэ бойаларла тяжяссцм етдирмяйя чалышыр. Арийа вя ариозоларда оркестрин мусигийя динамик щярякят, тембр рянэарянэлийи эятирмяси бястякарын симфоник оркестрин имканларындан усталыгла истифадя етмяси иля сяжиййялянир. Чох заман оркестр соло партийасыны дястяклямякля онун динамик вя емосионал эцжцнц артырыр, ясас мювзунун инструментал эиришдя верилмяси ися мусиги нюмряси щаггында яввялжядян фикир ойатмаьа наил олур.

        Бир сыра мусиги нюмрялярини вя йа мювзулары бястякар ясяр бойу бир нечя дяфя истифадя етмякля лейтмотив принсипинин юзцнямяхсус шякилдя истифадясини щяйата кечирир. Хцсусиля “Щижран” тамашасында Дадашбала иля Митошун дует сящняляриндя верилян фразалар (“Дадашбала сян бизя хош эялмисян”) нювбяти пярдялярдя диэяр ансамбл нюмряляринин тяркибиндя лейтмотив ролуну ойнайыр. Бу фразалар ики образы бир-бириля баьлайан мяняви алямини характеризя едян ясас мювзудур.

        Халг мусигисинин сирляриня дяриндян бяляд олан бястякар мусигили комедийаларда онун бир сыра ъанрларындан бящрялянмиш, милли лад-интонасийалардан, ритмлярдян эениш истифадя етмишдир. Хцсусиля йуморлу сящнялярин тяркибиндя куплетлярля ифадя олунан мусиги нюмряляриндя милли ладлар, мащны вя рягслярин мелодик вя ритмик хцсусиййятляри эениш тятбиг олунур. Бу бахымдан бястякар дащи Цзейир Щажыбяйов яняняляриня садиглик нцмайиш етдирир. Мусигили комедийаларда байаты, шикястя, муьам парчаларына раст эялинир. Халг мусиги ъанрларына мяхсус 6/8 юлчцсцндян Фярзялинин, Гызбажынын, Мцрсялгулунун, Гуламялинин, Дадашбала вя Митошун куплетляриндя эениш истифадя олунур. Лакин, бястякар тящлил етдийимиз мусигили комедийаларда щяр щансы бир мащны вя йа рягсин мелодийасындан бирбаша истифадя етмямишдир, ясярлярин мусиги материалы тамамиля ориъиналдыр.

        Садаланан жящятляр бу ясярлярин вя цмумиййятля Емин Сабитоьлу мусигисинин сафлыьыны, дцшцндцрян, щяйяжанландыран, эцлдцрян вя аьладан, кядярляндирян вя севиндирян ян тябии инсани характеря малик олмасыны вя ябяди йашамаг щаггына сащиб олдуьуну вурьулайыр. Онун мусигили комедийалары театрын сящнясиндя бу сянятин ян парлаг улдузлары тяряфиндян дяфялярля ифа олунур, мащнылары ян мяшщур мцьяннилярин репетуарыны бязяйир вя Емин Сабитоьлу мусигиси бу эцнцн эянж мусигичиси цчцн бир мейара чеврилмишдир.

        ЯДЯБИЙЙАТ

1. Яфяндийева И. Емин Сабитоьлу. Б:Шярг-Гярб, 2015, 28 с.

2. Рящимли И. Азярбайжан Дювлят Мусигили Театры. Бакы, Асполиграф, 2013, 495с.

3. Дадашзадя З. Бязян бир цмид, бязян эюз йашы../ “Мусиги дцнйасы” ъурналы, 3-4/13, 2002, с.39-43

4. Рящимбяйли.Н Инжясянятдя кечян юмцр. Б:Адилоьлу, 2004, 231 с.


Страницы : 1

     ©Copyright by MusigiDunyasi
 

 

English Начало Написать письмо Начальная страница журнала Начало страницы