Начальная страница журнала
 
Архив

 

Музыкальное образование


М.МАГОМАЙЕВИН “ШАЩ ИСМАЙЫЛ” ОПЕРАСЫНДА ХОР СЯЩНЯЛЯРИ

Автор: Айтян Бабайева                   Город : Baku  Страна : Azerbaijan
Страницы : 1

       Азярбайжан мусиги сянятинин инкишафында мцщцм рол ойнамыш вя Азярбайжан опера сянятинин формалашмасында дащи Ц.Щажыбяйлинин ян йахын мяслякдашларындан олан М.Магомайевин “Шащ Исмайыл” операсы ян йахшы муьам операларындан бири кими тарихя дахил олмушдур. “Шащ Исмайыл” операсы 1920-жи илляря гядярки муьам операларынын инкишаф йолуну бир нюв йекунлашдырыр.

        М.Магомайевин “Шащ Исмайыл” операсы (1916) Ц.Щажыбяйлинин муьам операларындан аз сонра йаранараг, бир сыра жящятляри иля онлардан фярглянир. Ц.Щажыбяйлинин операларына хас олан лирик-епик, нягли башланьыж М.Магомайевин “Шащ Исмайыл” операсында драматик мязмун иля зянэинляшир. Беля ки, либреттойа хас олан гящрямани-романтик, лирик-епик жизэиляр сцъети драматикляшдирмиш вя операйа романтик гящрямани-тарихи опера жизэиляри эятирмишдир. Операнын сцъетинин ясасыны Сяфявиляр дювлятинин баниси Ы Шащ Исмайыл (ХВ-ХВЫ ясрляр) щаггында йаранан ейни адлы мяшщур халг дастанынын вариантларындан бири тяшкил едир. Ы Шащ Исмайыл щям дя истедадлы сяркярдя вя шаир кими дя шющрят газанмышдыр. Либреттонун ясасына гойулмуш халг яфсаняси операда мцасир щуманист тязащцрцнц тапмышдыр.

        “Шащ Исмайыл” операсында ясас йери муьам импровизяляри тутурду. Бунунла йанашы, операнын мцяййян щиссяси ориъинал материалдан ибарят иди. Щятта артыг илк редактядя дюрдсясли хорлара йер верилмишди. Операнын 1924-1925-жи ил редактяляриндя артыг бир чох хорлар дюрдсясли иди вя цмумиликдя операнын цслубу классик операйа йахынлашмышды. 1930-жу иллярдя бястякар операнын даща бир редактясини ишляйир ки, бу редактядя импровизялярин сайы азалдылараг, тясбит едилмиш материала эениш йер верилир.

        “Шащ Исмайыл” операсы романтик жизэилярля верилян яфсаняви-епик операдыр. Операнын ясасына гойулан дастан ъанры онун лирик-епик ифадя тярзини мцяййян етмишдир. Операны щяртяряфли тядгиг едян мусигишцнас Гямяр Исмайылова М.Магомайевин щяйат вя йарадыжылыьына щяср олунмуш монографийасында ясярин драматурэийасында бир сыра юзцнямяхсус вя фяргли хцсусиййятляри гейд едир. Тябиидир ки, драматурэийанын юзцнямяхсуслуьу хор сящняляринин функсийасына да юз тясирини эюстярмишдир. Операнын драматурэийасы онун ясасына гойулан “Шащ Исмайыл” дастанынын сцъет хятти вя бурадакы епизодларла баьлыдыр. Операнын композисийа планы беш пярдядя бу шякилдя жямляшдирилмишдир. Биринжи пярдя гящряманын експозисийа вя мцнагишянин ясас хяттинин завйазкасыдыр. Ыкинжи пярдя - Шащ Исмайылын вя Эцлзарын эюрцшц - кюмякчи (лирик) мцнагишянин завйазкасыдыр. Операнын цчцнжц пярдясиндя йени персонаъ - Ярябзянэинин образы верилир. Гейд етмялийик ки, бу, Азярбайжан операсы тарихиндя илк гящряман гадын образыдыр. Бу образ драматурэийанын щяр ики мцнагишя хяттинин инкишафында “дюнцш” ролу ойнайыр. Дюрдцнжц пярдя лирик хяттин инкишафы вя кулминасийасыдыр. Бешинжи пярдядя ясас хяттин кулминасийасы, развйазка верилир. Драматурэийанын инкишафынын мцщцм бир хцсусиййяти сцъет-драматуръи ситуасийаларын мцряккябляшдирилмяси вя чохпланлы олмасыдыр. Икинжи хцсусиййят ися мящяббят хяттинин йыьжамлашдырылмасы, гящряманлыг хяттинин фяаллашдырылмасыдыр.

        “Шащ Исмайыл” операсында халг-кцтляви сящняляриня эениш йер верилир. Бурадакы хорлар емосионал мязмунуна эюря чох рянэарянэдир. Мараглы бир хцсусиййят ондан ибарятдир ки, соло вя ансамбл епизодлары хор сящняляриня дахил едиляряк, бюйцк инкишафлы сящняляр йарадылыр. Операнын хор сящняляри образ-емосионал мязмун бахымындан тязадлыдыр. Бащарын эялишини тяряннцм едян гызлар хору, ЫВ вя В пярдялярдян дюйцшчцлярин тутгун колоритли хору, В пярдядян ящв дилямя хору, еляжя дя операнын ишыглы колоритя малик олан тамамлайыжы хору бир-бириндян там фярглидир.

        Бу операдакы хор цслубу бир сыра муьам операларындан классик операйа кечид ролу ойнамышдыр. Ону да гейд етмялийик ки, операнын бязи хор сящняляриндя Ц.Щажыбяйлинин “Лейли вя Мяжнун” операсындакы кими халг мелодийаларындан истифадя олунмушдур. Мяс: Шащ Исмайылын гошунунун хорунда “Азярбайжан” халг рягси иля интонасийа йахынлыьы юзцнц бцрузя верир. Тамамлайыжы хор ися “Шялаля” халг мелодийасы ясасындадыр.

        Бир сыра хор сящняляриндя халг мисигисинин сяжиййяви хцсусиййятляринин тятбиги юзцнц бцрузя верир, милли полифонийанын хцсусиййятляри тятбиг олунур. Бястякар хорун гарышыг тяркибиндян, киши вя гадын хорундан образ сяжиййяси, тембр-драматуръи тязад мягсяди иля истифадя едир. Артыг операнын башланьыжында увертцрадан сонра ясярин биринжи пярдясинин яввялиндя Аслан шащын дярин дцшцнжяляря далдыьы вя онун психолоъи вязиййятини якс етдирян а-молл арийасындан сонра “Дярдин сюйля, нядир биляк” хору (тенор вя баслар) сяслянир. Гадынларын эялишиндян сонра гарышыг хорун ифасында “Падишащым, чякмя щеч гям” чох йыьжам олуб, дюрдсясли фактурада верилир. Бурада сопрано вя алт сясляри даща фяалдыр, тенор вя баслар ися фон ролу дашыйыр. Бу сящнядя бястякарын драматуръи тапынтысы гейд олунмалыдыр. Беля ки, классик яняняляря риайят едяряк, бястякар драматуръи инкишафын дцйцнлц мягамларында бир сыра епизодлары ващид мяжрада бирляшдирир вя инкишафлы сящняляр алыныр. Ы пярдядя Аслан шащын арийасы, хорун чыхышы вя Вязирин речитативи, “Падишащым, чякмя гям” вя Гызларын рягси ейни сящнядя бирляшир. Ряммалын эялишиндян яввял сяслянян (Вязирин речитативиндян сонра) “Гиблейи алям, олма пяришан” хору (дюрдсясли) полифоник имитасийалар цзяриндя гурулур.

        Икинжи пярдянин Ы шяклиндя Эцлзарын кичик ариозасы гызларын охудуьу икисясли хор иля ящатя олунур. Бу сящнядяки тякрар принсипи динамик реприза иля верилян цчсясли форманы йарадыр. Икинчи пярдянин ЫЫ шяклиндян “Ахшам олду” икисясли хору Шащ Исмайылын дюйцшчцляринин ящвал-рущиййясини якс етдирир. Кишилярин ифа етдийи бу хорда щяр партийа мцстягиллийя вя эюзял мелодийайа маликдир. Ясас мелодийани тенорлар апарыр, бас ися она контрапункт тяшкил едир.

        М.Магомайевин “Шащ Исмайыл” операсында хор сящняляри цзви сурятдя щадисялярин эедишатына дахил олур. Гейд етдийимиз Шащ Исмайылын ящв олунмасы щаггында хор сящня ситуасийаларына уйьун образ-емосионал мязмуна маликдир. Лирик мязмун дашыйан бу хорла йанашы, диэяр хор сящняляри дя операда санки муьам дястэащында бир нюв тясниф ролуну ойнайыр. Беля ки, импровизяли бюлмялярдян сонра М.Магомайев бир реъиссор кими “Шащ Исмайыл” операсында юзцнямяхсус тярздя хорун функсийасыны мцяййянляшдирир. Операнын ясасына дастан сцъети гойулдуьуну нязяря алсаг, хорлар ясас етибариля лирик-епик планда шярщ олунур. Ейни заманда бястякар дястэащын елементлярини сящняйя эятирир.

        Операнын мараглы хор сящняляриндян бири В пярдядян - Шащ Исмайыла яфв диляйян халгын йалварыш хорудур. Милли колорит, сялис мелодийасы иля фярглянян бу хор (а молл) дюрдсяслидир. Хорун фактурасынын гурулушу чох мараглыдыр. Беля ки, сопрано вя алтларын мелодийасы терсийаларла икиляшир, тенор партийасы сопрано иля унисон тяшкил едир. Басын партийасы ися цст сясляря контрапункт кими верилир.

        Мусиги нцмуняси №1

       

        “Шащ Исмайыл” операсы азярбайжан муьам операларынын тякамлцнц юзцндя якс етдирир. Мусигишцнас Л.В.Караэичева бу ясярин композисийасында щятта бюйцк опера ъанрынын хцсусиййятлярини гейд едир. Азярбайжан муьам операсынын тядгигатчысынын мцшащидяляриня эюря, “Шащ Исмайыл” - юзцндя гящряманлыг вя лириканы бирляшдирмякля йанашы, бу операда тамаша-декоратив башланьыж айдын щисс олунур1. Ц.Щажыбяйлинин “Лейли вя Мяжнун” муьам операсында ясярин композисийасында муьамдан асылылыг бир гядяр галырды. М.Магомайевин “Шащ Исмайыл” операсында артыг муьамдан чох истифадя едилмир (хцсусян сон редактядя), арийа, дует, хорлара эениш йер верилир. Бунунла баьлы, хорлар операнын мусиги драматурэийасында мцяййян рол ойнайыр. Тябиидир ки, операнын драматурэийасындакы епиклик хор сящняляриня бир гядяр нягли характер верир.

        Хор сящняляринин мусиги материалынын лад ясаслары мясялясиня дя гысажа тохунмаг истярдик. Мялум олдуьу кими, бу операда Шащ Исмайыл образынын сяжиййясиндя “Сеэащ” муьамы бир нюв лейтмуьам ролу ойнайыр. Щятта операда истифадя олунан “Гарабаь сикястяси” вя “Кясмя-шикястя”нин лад ясасы да Сеэащдыр.

        Операдакы хор парчаларынын лад ясасы ися бир гядяр фярглидир. Бурадакы хор фрагментляри ясасян Байаты-Шираз вя Раст ладларына ясасланыр. Чох мараглыдыр ки, рягсвари характерли хорлар Раст ладында, лирик хорлар ися Байаты-Шираз ладында гурулур. Дюрдцнжц пярдядян той хору, финалдан тянтяняли хор Раст ладында олуб, шян, никбин ящвал-рущиййяни якс етдирир.

        Мусиги нцмуняси № 2

       

       Муьам операларындан классик операйа бир нюв кюрпц ролуну ойнайан М.Магомайевин “Шащ Исмайыл” операсынын хор сящняляри садя олса да, жилаланмыш цслуба маликдир вя операнын мусиги драматурэийасында мцщцм функсийа дашыйыр, щадисялярин эедишатына цзвц сурятдя гошулур. Хорлар тамашанын мцщцм тяркиб щиссясидир. Ифадя тярзинин садялийиня бахмайараг, хорлар мцхтялиф драматуръи функсийа дашыйыр, муьам операсына мигйаслылыг верир. “Шащ Исмайыл” операсында хорлар сящня щадисяляринин комментатору, мяишят вя психолоъи фон ролу дашыйыр. Беляликля, “Шащ Исмайыл” операсынын мусигиси ифадя мязмуну вя сямимилийи, емосионал дольунлуьу вя парлаг мелодизми иля милли опера сянятимизин инкишафында мцщцм рол ойнамышдыр. “Шащ Исмайыл” операсы яфсаняви-епик мювзулу муьам операсы кими дя диггятялайигдир. Бу бахымдан М.Магомайев муьам операларыны йени, тарихи-гящряманлыг, лирик-драматик сцъетля зянэинляшдиряряк, Азярбайжан опера сянятинин ъанр щцдудларыны эенишляндирмишдир.


1. Карагичева Л.Мугамная опера Азербайджана. Ж-л «Советская музыка», 1988, № 11

        ЯДЯБИЙЙАТ

1. Исмайлова Г. Муслим Магомаев. Баку, Азернешр, 1975.

2. История азербайджанской музыки, ч. I – Баку, 1992.

3. Композиторы Азербайджана, I том, Баку, Ишыг, 1986.

4. Гусейнова А. Факторы композиционного единства в операх Муслим Магомаева «Шах Исмаил» и «Наргиз» - “Азярбайжан милли мусигисинин тядгиги проблемляри” (Ы Республика елми конфрансынын материаллары, Бакы, 17-19 декабр, 1991) - Бакы, 1992.

5. Карагичева Л. Мугамная опера Азербайджана. Ж-л «Советская музыка», 1988,№ 11.


Страницы : 1

     ©Copyright by MusigiDunyasi
 

 

English Начало Написать письмо Начальная страница журнала Начало страницы