Начальная страница журнала
 
Архив

 

Музыкальное образование


РАМИЗ МИРИШЛИНИН МЦХТЯЛИФ ЪАНРЛЫ ЯСЯРЛЯРИНДЯ ВЯТЯН МЮВЗУСУ

Автор: Наибя ШАЩМЯММЯДОВА                   Город : Baku  Страна : Azerbaijan
Страницы : 1

       Азярбайжанын эюркямли бястякары Рамиз Миришлинин мцхтялиф тяркибли вя мцхтялиф ъанрлы оркестр ясярляринин цслуб хцсусиййятляринин нязярдян кечирилмяси онларын тематикасында цмумилийи юня чякир. Бунлардан бюйцк симфоник оркестр цчцн “Вятян дцшцнжяляри” симфоник поемасыны, хор вя симфоник оркестр цчцн “Азярбайжаным” кантатасыны гейд едя билярик. Бу ясярляр мцхтялиф ъанрлара аид едился дя, онлары бирляшдирян ясас жящят мювзу ортаглыьы - бястякарын йарадыжылыьында чох юнямли олан Вятян мювзусуна щяср олунмасыдыр.

        Симфоник поема яняняви ъанр вя форма хцсусиййятляриня маликдир. Гейд едяк ки, классик мусигидя бу ъанрын йарадыжысы олан бюйцк мажар бястякары Ферентс Листдян башлайараг, юзцнямяхсус ъанр вя форма хцсусиййятляри формалашмышдыр. Щямин хцсусиййятляр яняняви олараг, бу ъанра мцражият едян мцхтялиф юлкялярин бястякарларынын йарадыжылыьында тязащцр едир, о жцмлядян, Азярбайжан бястякарлары бу ъанрда ориъинал ясярляр йаратмышлар.

        Бу бахымдан, симфоник поема ъанрынын ясас хцсусиййятляри сырасында образлар даиряси юн плана чыхыр. Тядгигатчы А.Бабайева Азярбайжан бястякарларынын симфоник поемаларыны арашдырараг, онлары програм истигамятиня, образлар даирясиня эюря бир нечя група айырмышдыр: тарихи вя ядяби-лирик мювзулу; сийаси вя ижтимаи мювзулу; ямяк вя гящряманлыг мювзулу. Ейни заманда, тарихи вя ядяби-лирик мювзулу ясярлярдя цзя чыхан мювзулар: вятяни тяряннцм едян; тябият тясвирли; ядяби сималарын образлары; ядябиййат аляминдян сечмяляр; тарихи образларын жанландырылмасы иля баьлыдыр [1].

        Азярбайжан мусигисиндя симфоник поема ъанры мцхтялиф нясиллярдян олан бястякарларын рянэарянэ мювзуда йазылмыш чохсайлы ясярляриля тямсил олунмушдур. Бу сащядя Р.Миришлинин дя симфоник поемалары юзцнямяхсус йер тутур.

        Р.Миришлинин симфоник поемаларында Вятян мювзусуна мцражият етмяси диггятялайигдир. “Вятян дцшцнжяляри”, “Эянжлик” симфоник поемаларында бястякар Вятянин тарихи кечмиши вя эерчяк заманла баьлы дярин фикир вя щисслярини, мцасир дюврдя щямвятянляринин арзуларыны, лирик щисслярини, эянжлярин мянявиййатыны, мараг даирясини, естетик зювгцнц, еляжя дя гялбинин инжя телляриня тохунан цмумбяшяри мювзулары ишыгландырмаьа чалышмышдыр. Бу ясярлярин юзцнямяхсус хцсусиййятляри бястякарын щяйата, дцнйайа бахышларыны тяжяссцм етдирир вя онун классик янянялярдян айрылмайан йени ифадя васитяляри истигамятиндя ахтарышларыны ифадя едир. Милли симфоник хцсусиййятлярля ашыланмыш бу ясярлярдя бястякарын дцшцнжяляри, щяйяжан вя йашантылары тямкинли вя емосионал бир тярздя якс олунмушдур.

        Р.Миришлинин симфоник ясярляри сырасында “Вятян дцшцнжяляри” симфоник поемасы [2] мцщцм йер тутур. Бу симфоник поеманы Р.Миришли 1962-жи илдя Азярбайжан Дювлят Консерваторийасыны битиряркян, диплом иши кими бястялямишдир. Бястякарын илк ири щяжмли оркестр ясяри олан бу симфоник поема дириъор Назим Рзайевин рящбярлийи алтында Азярбайжан Дювлят Камера Оркестри тяряфиндян дяфялярля ефирдя сясляндирилмиш вя ряьбят газанмышдыр.

        Р.Миришлинин классик мусиги ганунларына йийялянмясинин илк эюстярижиси олан “Вятян дцшцнжяляри” симфоник поемасында бястякарын симфоник дцшцнжя тярзини, ъанрынын ясас жящятлярини, форма хцсусиййятлярини дяриндян дуймасыны нцмайиш етдирир. Артыг бу илк ирищяжмли ясяриндя бястякарын мусиги цслубунун мцщцм жящятляриндян бири кими онун халг мусиги йарадыжылыьынын дярин кюкляриндян гидаланмасы вя мащнывари цслуб кейфиййятляри юзцнц эюстярир.

        Симфоник поема ъанрынын мязмун хцсусиййятляри онун форма вя гурулушуну да мцяййянляшдирир. Бу бахымдан бирщиссяли форманын имканлары дахилиндя бястякар драматурэийаны еля гурур ки, бурада образлар вя онларын дахили алями, ящатя олундуьу мцщит, ян ясасы йцксяк етик щиссляри юз ифадясини тапыр. Бу бахымдан бястякарын симфоник поема ъанрына мцражияти онун фярди хцсусиййятляри, програмлы мязмунун характери иля баьлыдыр.

        Р.Миришлинин юз ясярини “Вятян дцшцнжяляри” адландырмагла, мусигинин програмыны, образлы мязмунуну, характерини ачыгламышдыр. Бу, бястякарын тяхяййцлцндя йаратдыьы Вятян образы, Вятянин дцняни, бу эцнц, эяляжяйи, инсанлары, эюзялликляри, мющтяшямлийи щаггында дцшцнжяляридир.

        Р.Миришлинин “Вятян дцшцнжяляри” симфоник поемасы бюйцк симфоник оркестрин цчлц тяркиби цчцн йазылмышдыр. Ясяр симфоник поема цчцн яняняви олан соната формасында йазылмышдыр. Експозисийада: эириш - Ленто, ясас мювзу - Аллеэро, кюмякчи мювзу - Адаэио (пожо рубато) юз яксини тапыр; ишлянмя бюлмясиндя мювзуларын йердяйишмяси юзцнц эюстярир: ясас - Аллеэро ассаи, эириш -Модерато, кюмякчи - Адаэио (пожо рубато); реприза гысалдылмышдыр - ясас мювзу сахланылыб - Аллеэро ассаи, Аллеэро молто - эириш вя кюмякчи мювзуларын елементляриля дольунлашдырылыр, кода - Маестосо эириш мювзунун елементляри ясасында гурулуб. Симфоник поеманын диггятялайиг жящятляриндян бири мювзуларын вариантлы вя вариасийалы инкишаф етдирилмясидир. Щямчинин, мювзуларын инкишафында дальавари, йцксялян-енян щярякят хятти, мярщяляли хцсусиййятляр юзцнц эюстярир.

        Симфоник поеманын эириш бюлмяси - Ленто, аьыр, тямкинли характеря маликдир Эириш мювзунун ясярин мязмунунда мцщцм ящямиййяти вардыр, беля ки, мювзунун елементляри симфоник инкишафса чох истифадя олунур вя диэяр мювзуларын елементляри иля говушараг, бястякарын тяхяййцлц иля образын ачылмасына имкан йарадыр.

        Експозисийада ясас мювзу - Аллеэро, эириш мювзунун елементляриня ясасланыр. Ясас мювзу симлилярин ифасында сяслянир, ишыглы, ойнаг жизэиляря маликдир. Мелодик гурулушда раст лад-интонасийалары юзцнц айдын сурятдя бцрузя верир, лакин инкишаф бойу мелодик хятт йцксялян щярякятдя хроматик эедишлярля зянэинляшир. Ясас мювзунун инкишафында вариантлыг вя вариасийалылыг мцщцм ящямиййятя маликдир. Бу жящят артыг мювзунун дахилиндя, фразаларын вариантлы тякрарланмасында юзцнц эюстярир.

        Кюмякчи мювзу - Адаэио (пожо рубато), олдугжа зяриф, лирик, тясирли вя щязин характеря маликдир, щобойун солосунда, симлилярин мцшайиятиля сяслянир. Мювзу вя онун мцшайиятини излясяк, онларын да гурулушунда, интонасийа юзяйиндяки охшарлыг юзцнц эюстярир. Ясярин ясас бюлмяляринин инкишаф хцсусиййятляри, майядян йцксялян хятт, кулминасийанын ялдя олунмасы вя сонда йенидян майяйя гайыдыш муьам шюбяляринин инкишафыны хатырладыр.

        Беляликля, Р.Миришлинин “Вятян дцшцнжяляри” симфоник поемасында яняняви форманын муьам инкишаф принсипляри иля дольунлашдырылмасы бястякарын цслуб ахтарышларынын ясас истигамятини цзя чыхарыр.

        Азярбайжан вокал-симфоник мусиги сащясиндя кантата ъанрында йазылмыш ясярляр сырасында Р.Миришлинин “Азярбайжаным” “Одлар дийары”, “Доьма дийар” кантаталары хцсуси йер тутур.

        Р.Миришлинин Мяммяд Аразын сюзляриня хор вя симфоник оркестр цчцн “Азярбайжаным” кантатасы 1987-жи илдя бястялянмишдир [3].

        Азярбайжан вокал-симфоник мусигисиндя вя еляжя дя бястякарын йарадыжылыьында Вятян мювзусуну давам етдирян ясярлярдян бири олан “Азярбайжаным” кантатасы Вятянин мющтяшям образынын тяряннцмцня щяср олунмушдур. Р.Миришлинин вятян севэиси, вятяндашлыг мювгейи бу ясярдя юз парлаг тязащцрцнц тапмышдыр.

        Кантата хор вя симфоник оркестрин цчлц тяркиби цчцн нязярдя тутулмушдур. Бурада хор вя оркестр вящдятдя, даими диалогда, щомофон-щармоник фактурада, эащ да полифоник цсулларла гаршылыглы инкишафда вериляряк, партитуранын дольун сяслянмясиня хидмят едир. Р.Миришлинин кантатасынын сяжиййяви цслуб жизэиляри вокал вя инструментал щиссяляря хас олан мащнывариликдян ибарятдир. Бундан ялавя, бцтцн вокал епизодлар халг мащнылары рущундадыр.

        Р.Миришлинин “Азярбайжаным” кантатасы хор, солист вя оркестр цчцн йазылмыш ващид бирщиссяли композисийа дахилиндя чохбюлцмлц ясярдир. Формасына эюря вокал-инструментал сцитайа йахындыр. Композисийада бюлмялярин ардыжыллашмасы бу шякилдядир: Ы бюлмя - Модерато, ЫЫ бюлмя - Аллеэро, ЫЫЫ бюлмя - Модерато, ЫВ бюлмя - Жоммодо, В бюлмя - Аллеэро, ВЫ бюлмя - Мено моссо, ВЫ бюлмя - Маестосо. Кантатанын мусиги дили Азярбайжан халг мусигисиндян эялян жизэилярля зянэиндир.

        Поетик мятнин ейни мелодик фразалар ясасында тякрарланмасы, мусигийя монотонлуг эятирмир, яксиня, хор партийаларында юзцнц эюстярян сясалты полифоник инкишаф, айры-айры партийаларда мелодийанын рянэарянэ ритмик гурулуша малик олмасы сяслянмяни зянэинляшдирир.

        Кантатанын мювзулары бир юзякдян йетишир вя бир-бириня контрастлыг тяшкил етмир. Ясас мювзу енян вя йцксялян щярякятли олуб, мющкям лад-тоналлыг ясасына маликдир. Тоника сясинин дяфялярля тякрарланмасындан сонра мелодийа майядя дайаныр. Мелодийанын гурулушунда йцксялян вя енян кварта эедишляри мцщцм йер тутур.

        Нязярдян кечирдийимиз кантатанын бирщиссяли композисийа гурулушунда характериня вя ифа хцсусиййятляриня эюря тязадлы бюлмяляря айрылмасы иля йанашы, лад-тоналлыг бахымындан репризалылыг она цчщиссяли гурулуша хас олан жящятляр эятирир ки, бу да композисийайа бцтювлцк ашылайыр.

        Беляликля, Р.Миришлинин ири щяжмли оркестр ясярляриндя бястякарын мусиги цслубунун ясас жящятляти - классик форма дуйуму вя онун муьам инкишаф принсипляриля дольунлашдырылмасы, мелодик юзяклярин вариантлы тякрарланмаларына вя вариасийасына ясасланан ишлянмя хцсусиййятляри, муьама хас олан мярщяляли инкишафын симфоник ясярлярдя композисийанын ясас гурулуш принсипиня чеврилмяси, милли мусигинин лад-интонасийа ясасларынын мцасир йазы техникасы иля говушдурулмасы вя с. Цзя чыхыр.

        ЯДЯБИЙЙАТ

1. Бабайева А.Р. Бирщиссяли симфоник ясярлярдя програмлылыг. “Мусиги дцнйасы” ъурналы. №3-4 (17), 2003. С.75.

2. Миришли Р.А. “Вятян дцшцнжяляри” симфоник поема. Партитура. Бакы, 2012.

3. Миришли Р.А. “Азярбайжаным” кантатасы. Партитура. Бакы, 2012.


Страницы : 1

     ©Copyright by MusigiDunyasi
 

 

English Начало Написать письмо Начальная страница журнала Начало страницы