Начальная страница журнала
 
Архив

 

Музыкальное образование


ЕМИН САБИТОЬЛУНУН СИМФОНИК СЦИТАСЫ

Автор: Жейран МАЩМУДОВА                  Город : Baku  Страна : Azerbaijan
Страницы : 1

       Симфоник сцита Азярбайжан мусигисиндя эениш йайылан мусиги ъанрларындандыр. Милли бястякарлыг мяктябинин бир чох нцмайяндяляри бу ъанра мцражият етмиш, фяргли цслуб вя мязмунда ясярляр йаратмышлар. Ъанрын ясасыны бир нечя тязадлы щиссядян ибарят силсиля формасы тяшкил едир. Сцита мцхтялиф образлы мцстягил, чох да эениш щяжмя малик олмайан, лакин биткин формайа малик мусиги щиссялярини ващид идейа ятрафында бирляшдирир.

        Емин Сабитоьлу да юз йарадыжылыьында симфоник сцита формасына мцражият едяряк, 80-жи иллярин орталарында (1984-жц илдя) бир-биринин ардыйжа бюйцк симфоник оркестр цчцн ики сцита йазыр. Онлардан биринжиси програмсыз (4 щиссяли), икинжиси ися програмлы иди вя "Гачаг Няби" адландырылмышды. Яслиндя, бястякарын симфоник сцита ъанрына мцражияти тясадцфи дейилди. Мялумдур ки, о 70-80-жи иллярдя киномусиги сащясиндя чох фяал ишляйир, республика вя ССРИ Дювлят мцкафатларына лайиг эюрцлмцш бир сыра кинофилмляря мусиги йазыр (бу барядя даща ятрафлы мцвафиг бюлмядя сющбят ачылажаг). Бу мусиги, бир гайда олараг, бюйцк симфоник оркестр цчцн йазылырды. Беляликля дя, бу дюврдя бястякар сырф симфоник мусиги сащясиндя ясяр йаратмаса да, онун потенсиалы мцяййян дяряжядя кино мусигисиндя юзцнц бцрузя верир. Йаранмыш ики сцитада да бястякарын, ясасян, кинофилмляря йаздыьы мусиги бир гядяр ишлянмиш шякилдя олса да, юз яксини тапыр.

        Биринжи сцитанын мусиги дилиндя халг мусигиси иля баьлылыг ачыг-ашкар нязяря чарпыр. Артыг щиссялярин адындан да бу бялли олур:

        1." Йаллы"; 2. "Хяфиф рягс"; 3."Сюзсцз мащны"; 4."Сонлуг".

        Мялумдур ки, щяр бир сцитанын щиссяляри цмуми бир идейа, мязмун ятрафында бирляшир. Щаггында данышылажаг сцита, даща чох бястякарын "Дядя Горгуд" бядии филми цчцн йаздыьы мусигийя ясасланыр. Филми сейр едянляря мялумдур ки, бурада чох мараглы, мелодик вя симфоник жящятдян зянэин олан епизодлар сясляняряк, екран ясяринин бядии тясирини даща да эцжляндирир. Щямин мусигидян бязи епизодлар симфоник сцитанын ясасыны тяшкил етмишдир.

        Ялбяття, сцитанын илк ики щиссясинин рягс шяклиндя йазылмасы щеч дя тясадцфи сайыла билмяз. Бястякарын башга ъанрларда йаздыьы ясярлярин тящлили заманы да онун мцхтялиф рягс формаларына щявясля мцражият етмясини ашкар етмяк олар. Бу барядя щазырки китабын мцвафиг фясилляриндя сющбят ачылажаг.

        Ы щисся - енръили, эцмращ сяжиййяли "Йаллы"дыр. Йаллы - гядим Азярбайжан рягси олмагла, ейни заманда, халгы бирляшдирян, щямряйлик овгаты йарадан рягс нцмуняляриндяндир. Тясадцфи дейил ки, йаллы беля надир рягсляримиздяндир ки, ону киши вя гадынлар бирэя, ял-яля веряряк ойнайыр. Бу щиссядя янянви йаллы рягсинин елементляри маршвариликля биляшяряк, гящрямани-жянэавяр йцрцш ящвал-рущиййяси йарадыр.

        Бястякар йаллы ъанрынын хцсусиййятлярини мусигидя якс етдиряркян, бир сыра мараглы цсуллара мцражият едир: рягс зярб алятляри - бонэи вя тамтамларын ифасында "ритмик формулу"н сясляндирилмясиля башлайыр. Гейд едяк ки, бу ритмик гурулуш сонрадан башгасы иля явяз олунса да, Ы щиссянин Маестосо бюлмясиндя йенидян бярпа олунур. Беляликля дя, бу щиссядя мелодик инкишаф юзцнямяхсус ритмик остинато фонунда баш верир. Ритм бир нюв щиссянин бцнюврясини тяшкил едир ки, бу да рягс ъанры цчцн сяжиййяви яламятими гейд олунмалыдыр.

        Даща сонра ашаьы реэистря аид алятляр - контр-фагот, контрабаслар вя фортепианонун ифасында кичик лейт-ибаря сяслянир. Бу ибаря щяйяжан ашылайан бир ишаря-сигнал кими гавранылыр:

       

       Бу фонда верилян ясас мювзунун флейта-пикколо вя флейталарын сясляндирмяси дюйцшя чаьырыш ад-щавасыны даща да эцжляндирир. Мювзу илк кечидиндя жями ики ханяни ящатя едир, синкопалы ритм жидди маршвариликля цзлашыр, ханянин эцжлц пайлары вурьуланыр:

       

       Бястякар рягсин мелодийасына арада эярэинлик гатан мелодик сяслянмяляр дя ялавя едир. Мясялян, ясас мювзунун икинжи кечидиндян сонра валторналарын ифасында тякрар олунан аккордларын сяслянмяси бир нюв узагдан эялян шейпур сяслярини хатырладыр, баш тутмуш вя йа йахын эяляжякдя олажаг дюйцшц хатырладыр:

       

       Эетдикжя мювзу бцтцн оркестр груплары тяряфиндян сясляндирилир, мусиги гатлары дольунлашыр, рягс едян инсанларынын артмасы, цмумхалг байрамы аб-щавасы йараныр.

        "Йаллы" тянтяняли Маестосо бюлмяси иля тамамланыр. Бурада ялдя едилмиш галибиййят бир нюв гялябя йцрцшц иля явяз олунур. Бу бюлмянин мис няфясли алятляр тяряфиндян ифа едилмяси тянтяня еффектини бир гядяр дя артырыр:

       

       Ы щисся тянтяня сяжиййяли аккордларла тамамланыр.

        Гейд олундуьу кими, сцита ъанрынын хцсусиййятляриндян бири щиссялярин тязадлылыг принсипи цзря гурулмасында юзцнц эюстярир. ЫЫ щисся - "Хяфиф рягс" Азярбайжан халг рягсляри рущунда бястялянмиш лирик лювщядир. Милли рягслярин бир чохунда олдуьу кими, бястякар бурада да 6/8 юлчцсцня ясасланараг, инжя, йаддагалан мелодийа йарадыр. Бу щисся садя цч щиссяли формада йазылыб, орта епизод садя периоддур.

        Яэяр Ы щиссядя симфоник оркестрин там щейяти иштирак едирдися, ЫЫ щиссядя аьаж няфясли алятлярдян флейта-пикколо, флейта вя щобой, мис няфяслилярдян валторна вя трубалар, зярб алятляриндян тамбурин, вибрафон, арфа вя симли групдан истифадя едилир ки, бу да мусиги материалынын даща шяффаф вя "йцнэцл" сяслянмясини тямин едир.

        Янянви рягслярдя олдуьу кими, "Хяфиф рягс" дя инстументал эиришля башлайыр. Бурада симли алятляр мцшайиятедижи функсийа йериня йетирир, ритмик гурулуш бцтцн щисся бойу дяйишмяз галыр. Йалныз орта бюлмядя (2 рягями) мювзунун ифасы симлиляря дя щяваля олундугда, мцшайият няфясли алятляря ютцрцлцр.

        Бястякар бурада да севдийи цсула мцражият едяряк, ясас мювзунун ифасыны аьаж няфясли алятляр групундан щобойа тапшырыр. Хяфиф, ахыжы мелодийа рягс едян гызларын парлаг образыны жанландырыр. Ясас мювзу суал-жаваб сяжиййяли ики жцмляни юзцндя жямляшдирир. Суал жцмляси 4 ханяни ящатя едир, жаваб жцмляси ися даща эенишдир, о 8 ханядян ибарятдир.

       

       Орта епизод кянар бюлмяляря нисбятян даща йцксяк реэистрдя, емосионал кулминасийа кими сяслянся дя, мусигинин цмуми сялис, ряван щярякятинин давамы кими гавранылыр:

       

       Артыг гейд олундуьу кими, бу епизодда мелодийанын ифасына симлиляр дя гошулур. Ясас мювзунун сакит тярздя тякрары иля щисся битир. ЫЫ щисся сцитанын ян лирик мягамларыны юзцндя жямляшдирмякля, инжя, санки пастел бойалары иля чякилмиш зяриф гызлар дястясини тясвир едян таблону хатырладыр.

        Мараглыдыр ки, сцитанын илк ики щиссясини бястякар рягс ъанры иля баьласа да, онлар истяр характер, истярся дя мусиги мязмуну бахымындан бир-бириндян кяскин фярглянир. Ы щисся динамик, жцссяли киши рягсини хатырладырса, "Хяфиф рягс" зяриф ханымларын тямкинли "сцзмя"сини эюз юнцндя жанландырыр.

        ЫЫЫ щисся - "Сюзсцз мащны" адланыр. Лирик сяпкили чохсайлы мащнылар мцяллифи кими танынан Емин Сабитоьлунун бу щиссяни беля адландырдыьына эюря онун да, яввялки щисся кими щязин вя лирик чаларларла зянэин олажаьыны тяхмин етмяк оларды. Лакин бурада тамамиля башга образ - драматик, ниэаранчылыгла долу щиссляр йашайан инсанын дцшцнжяляри якс едилиб. Тябиидир ки, дейилянляр сырф мусиги ифадя васитяляри иля ялдя едилир. Илк нювбядя бцтцн щисся бойу арамсыз сяслянян остинато пулсасийасыны гейд етмяк истярдик. Оркестря аьаж няфясли алятляр вя валторналар, зярб алятлярдян трианэоло(цчбужаг), жампанелли (зынгыровлар), вибрафон, бюйцк барабан, арфа вя фортепиано, симли груп дахилдир. Ашаьы реэистрдя верилян ритмик юзцл артыг илк ханялярдян наращат цряк дюйцнтцлярини хатырладыр:

       

       Мелодийанын ашаьы истигамятли ахары йалварыш, ащ-наля тясири баьышлайыр. Терсийа щяжминдя хроматик тонларла щярякят бу тяяссцраты даща да эцжляндирир. Яввялжя сурдиналы валторналарын ифасында верилян илк мювзу даща сонра симли груп, фортепиано вя флейталарын сясляндирилмясиндя инкишаф етдирилир. Ашаьыдакы нцмунядя симлилярин партийасы эюстярилмишдир:

       

       Щямин ашаьыйа йюнялмиш щярякят 4-жц рягямдян башлайан вя бястякар тяряфиндян Пиу моссо кими ишаря едилмиш епизодда да щюкм сцрцр. Онун башланмасы арфанын йухары истигамятли глиссандосу уля вурьуланыр. Ейни интонасийа, йалварыш, инилти мцхтялиф реэистрлярдя, фяргли сяслярдян дяфялярля шякли дяйишмиш щалда тякрар олунур. Сцитанын бу щиссясиндя вариасийалы инкишаф принсипляри нязяря чарпыр. Щаггында данышылан епизодда ритмик шякил бир гядяр дяйишся дя, кварта щяжминдя ашаьы щярякят едян секвенсийа сяслянмяси тякрарян ешидилир. Щобойун ифасында мювзу йени няфяс газаныр:

       

       Нящайят, 6-жы рягямдян башлайараг, мелодийанын вариасийалы инкишафы йекунлашыр вя бу гямли щекайят ашаьы истигамятли секунда "наляляри" вя арфа глиссандолары иля баша чатыр. Сцитанын гурулушунда ЫЫЫ щиссяни драматик инкишаф нюгтейи-нязяриндян юзцнямяхсус зирвя адландырмаг олар. Ы вя ЫЫ щиссялярдя бир тяряфдян жясур йаллы, диэяр тяряфдян ися зяриф гызларын рягсляриндян сонра бястякар йеня дя тязадлылыг йарадараг ясил драматизм овгатлы мусиги йаратмышдыр.

        ЫВ щиссяни мцяллиф "Сонлуг" (Аллеэро) адландырараг, онун силсиляйя йекун вурдуьуна ишаря едир. Тамамиля фяргли, ЫЫЫ щиссянин бядбин сяжиййяли мусигиси иля тязад тяшкил едян эцмращ, щярякятли Аллеэро санки ятрафдакы эюзялликлярдян щязз алмаьа, ишляйиб щяйата давам етмяйя чаьырыр. ЫВ щисся цч щиссяли формада йазылмышдыр. Ясас мювзуну (А) симли вя аьаж няфясли алятлярин ики нот цзяриндя тремолону хатырладан мцшайияти фонунда сурдиналы труба вя она гошулан пижжоло, флейта вя щобойлар ифа едир. Йухарыйа доьру щаммавари эедишин кварта сычрайышлары иля ардыжыллашмасына ясаслана мелодийа никбин чаьырыш кими дяйярляндириля биляр:

       

       Мараглыдыр ки, бу мювзунун икинжи сяслянмяси артыг йарым тон йухарыда верилир. Бу да динамик инкишафын йцксялян хяттля эетдийини эюстярир. Мювзунун цчцнжц кечиди ашаьы реэистрдя - бас кларнет, фагот, бас фагот, виолончел вя контрабасларын ифасында верилир. Цмумиликдя, мювзу мцхялиф алят комбинасийаларында бир нечя дяфя сяслянир.

       

       Орта щисся 5 рягминдян башланыр. Симли групун сясляндирдийи бир нот цзяриндя трубаларын ифа етдийи мювзу гящряманлыг рущлу мцражият кими сяслянир:

       

       6-жы рягямдян А мювзусу ишлянмиш, даща эярэин шякил алмыш щалда гайыдыр. Онун инкишафы кяскин сяслянян щаммавари эедишлярин аккордларла нювбяляшмясиня эятирир вя бу йцксяк эярэинлик анында сцита тамамланыр.

        Беляликля, Е.Сабитоьлунун илк сцитасы юзцндя ъанрын бцтцн сяжиййяви хцсусиййятлярини якс едяряк, дюрд тязадлы щиссядян ибарятдир. Бурада бястякарын фярди дяст-хятти юз парлаг яксини тапараг, ифадяли, мелодик мусиги материалында юзцнц бцрузя верир.


Страницы : 1

     ©Copyright by MusigiDunyasi
 

 

English Начало Написать письмо Начальная страница журнала Начало страницы