Начальная страница журнала
 
Архив

 

Этномузыковедение


ЯКРЯМ МЯММЯДЛИ: АЗЯРБАЙЖАНДА ВИРТУОЗ ТАР ИФАЧЫЛЫЬЫНЫН ИНКИШАФЫ

Автор: Амил ЯСЭЯРОВ                   Город : Baku  Страна : Azerbaijan
Страницы : 1

       Азярбайжан тар ифачылыьы Нахчыван Мухтар Республикасында чох инкишаф етмиш мусиги-инжясянят сащясидир. Бу гядим мусиги алятинин Нахчыванда щяля орта ясрлярдян ифа олунмасы мялумдур. Тар ифачылыьы даща чох шифащи яняняли пешякар мусиги иля баьлы олдуьундан, онун Нахчыван мусиги инжясянятиндя билаваситя ханяндя-сазяндя сяняти иля бирликдя йашамасы шцбщя доьурмур.

        Нахчыванда зурна аляти дя гядимдян инкишаф етмишдир ифачылыьын бир нювцдцр. Зурна Нахчыванын демяк олар ки, бцтцн бюлэяляриндя йайылмышдыр. Зурна ифачылыьынын ъанр даиряси ися халг рягсляри иля, гядим Йаллы сяняти иля, той вя байрам мярасимляри иля баьлы олмушдур. Яввялляр Нахчыванда еля той-байрам тапмаг чятин иди ки, орада зурнанын илийя дцшян сясы щайгырмасын.

        Демяли, Нахчыванда ики алят паралел олараг ифачылыг сянятиндя апарыжы рол ойнамышдыр. Бунлардан биринжиси тар, икинжиси зурнадыр.

        Тар ифачылыьында ясас ъанр муьамлар, дястэащлар, зярби-муьамлардыр. Тар ханяндялярин дястэащ, тясниф, зярби-муьам, халг мащны ифаларыны мцшайият етмишдир. Тар - Нахчыванда той мярасимляриндя, тядбирлярдя, байрам шянликляриндя халг мелодийаларыны, рягсляри чалмышдыр. Лакин тар алятиндян Нахчыванын театр тамашаларынын мусиги тяртибатында да да истифадя етмишляр. Бир сюзля, тар ифачылыьы гядим Нахчыван дийарында юзцнямяхсус сянят вя сяняткарлыг яняняляриня малик олмуш, эцнцмцзя гядяр бир ифачылыг мяктяби кими йашамышдыр. Мящз бу сябябя эюря, тарын Нахчыван яняняви мусигисиндя эюркямли ифачылары вя мцяллимляри вардыр. Онлаырн арасында тар алятини тядрис едяряк эянж нясилляря юйрядян мцяллимляри бу эцн Нахчыван мусигичиляри вя зийалылары йахшы хатырлайырлар. Бундан башга, тар аляти мусиги мяктябляриндя нотла да тядрис олунараг, дцнйа бястякарларынын чятин, виртуоз ясярляри юйрядилир.

        Зурна ися билаваситя фолклор йарадыжылыьы иля баьлы алятдир. Онун ифасында йаллы нцмуняляри, халг рягсляри чюх эцмращ, никбин сяслянир. Зурна щям дя чохлц нювдя йаллы рягсляринин мцшайиятиндя тятбиг едилир. Нахчыванын зурна сяняткарлыныны шющряти Тцркийядя, Иранда, Ермянистанда вя Эцржцстанда да эениш йайылмышдыр. Бу сяняткарлар Нахчыванын халг мусигисинин, гящряманлыг щаваларыны, жянэиляри, йаллы мелодийаларыны тяблиь едяряк, ифачылыьы да йцксяк зирвяляря галдырмышлар.

        Зурна алятинин тембри жинэилтили вя сяси бярк олдуьундан онун ифасы мящарят, хцсуси усталыг тяляб едир. Бязян балабан чаланлар бу алятин дя чалырлар. Лакин зурна алятинин спесифик тембри, чальы цсуллары фяргли олдуьундан, онун мащир шякилдя йалныз узун илляр тяжрцбя газанмыш, ифа гайдаларыны вя янянялярини мцкяммял билян сяняткарлар пешякар сявиййядя чала билирляр. Бундан башга, зурна гящрямани щиссляри чошдуран алят олдуьундан вя сяси узаьа йайылдыьындан онун ифасы виртуозлуг бажарыьы тяляб едир.

        Зурна гядим тцрк мусиги мядяниййятинин айрылмаз бир щиссясидир. “Китаби-Дядя Горгуд” бойларында ады сурнай кими чякилян бу алят ерадан яввялки дюврлярдян Азярбайжан халгынын мусиги адят-янянясиндян айрылмаз олмушдур. Зурна ифачылыьынын Нахчыван яразиляриндя бу гядяр эениш йайылмасы бу дийарын тарихинин, ящалисинин тцрк тарихи, тцрк халгы олдуьуну эюстярир. Эцман ки, Гярби Азярбайжанда да бу алятин интишар тапмасы йерли ящалинин Азярбайжан тцркляри олмасындан иряли эялмишдир.

        Зурнанын гящряманлыьа сясляйян щайкыртысы ганы чошдурур, инсанда мярдлик, иэидлик рущу йарадыр. Зурна алятинин беля ифа сяжиййяси шцбщясиз Нахчыван ящалисинин характери иля уйьун олмушдур. Бундан башга, Нахчыванын башы гарлы ужа даьлары, алынмаз сярт галалары, ясрарянэиз тябияти, саф сулары, бярякятли торпаьы, инсанларынын мярдлийи, вятянсевярлийи, торпаг гейряти зурна алятинин сярт, гящрямани сясиндя, дюйцшкян тембр бойаларында якс олунур. Эюрцнцр бу хцсусиййятиня эюрядир ки, алят Нахчыван ящалисинин кешилик, мярдлик, гящряманлыг, вятянпярвярлик кейфиййятляри иля сясляшир вя гядимлярдян цзц бяри дийарда юз “сюзц”, сяси иля йаддашлары йашадыр. Бу алятин виртуоз вя устад сяняткарларына халг тяряфиндян дя, дювлят тяряфиндян дя щямишя диггят вя гайьы эюстярилир. Бу да Нахчыванда халг мядяниййятиня, халг ифачылыг яняняляриня щюрмят вя етимадын эюзял бир нцмунясидир.

        Тар аляти Нахчыван мусиги ифачылыьынын “шащыдыр” десяк, йанылмарыг. Нахчыван мусигиси Азярбайжан пешякар ифачылыг сянятиня онларла виртуоз тарзян вя тяжрцбяли тар мцяллимляри бяхш етмишдир. Онлардан бири цзяриндя хцсусиля дайанмаг истяйирик: Якрям Мяммядли.

        Якрям Мяммяд оьлу Мяммядли 1944-жц илдя Нахчыванда анадан олмушдур. Нахчыван МР ямякдар мядяниййят ишчиси, Президент тягацдчцсцдцр. Узун илляр М.Магомайев адына Азярбайжан Дювлят Филармонийасында, Нахчыван Дювлят Филармонийасында солист тарзян, бядии рящбяр кими сямяряли вя уьурлу фяалиййят эюстярмишдир. Солист-ифачы кими чохиллик консерт фяалиййяти республикамызда профессионал-виртуоз тар ифачылыьынын инкишафында бюйцк рол ойнмыш, инструментал тар-ифачылыг сянятинин бядии, естетик вя техники имканларыны йенишляшдирмиш вя даща да зянэинляшдирмишдир. Онун сямяряли педагоъи фяалиййяти ися юз нювбясиндя пешякар ифачы вя мцяллим кадрларынын щазырланмасына йени-йени тющфяляр вермишдир.

        Якрям Мяммядли бу эцн Нахчыван виртуоз тар ифачылыьынын ян юндя эедян нцмайяндяляриндян биридир. Онун ады Нахчыванын чаьдаш ифачылыг тарихиня гызыл щярфлярля дцшмцшдцр. Якрям Мяммядли Азярбайжан тар ифачылыг сянятиня хас олан виртуоз жальы яняняляринин жанлы корифейидир. Нахчыванда, цмумиййятля Азярбайжанда тар аляти цзря ифачылыг вя педагоъи фяалиййятин инкишафында онун мисилсиз хидмятляри вардыр.

        Якрям Мяммядлинин муьам чальысы мараглы, фярди цслуба малик бир ифадыр. Онун эянжлик илляриндя соло чалдыьы “Орта Мащур” муьамы бу муьамын устад тарзянляр арасында ян мцкяммял нцмунясидир. Мялумдур ки, Орта Мащур йцксяк виртуозлуг, техники усталыг тяляб едян муьамдыр. Бу муьамы Гурбан Пиримов, даща сонра Щажы Мяммядов ифа едяряк, тар ифачылыьында дярин из гоймушлар. Орта Мащурун ян мцкяммял классик нцмуняси бу ики гцдрятли тарзян тяряфиндян йарадылмышдыр. Онларын щяр бири ифачылыг тарихиня фярди мяктяб йаратмыш тарзян кими дахил олмушдур. Гурбан Пиримов Гарабаь вя Бакы тар янянялярини узлашдырараг, юзцнцн виртуоз ифа мяктябини йаратмышдыр. Щажы Мяммядов сон дяряжя фярди, бянзярсиз ифа тярзи иля милли тар ифачылыьына виртуоз вя техники йениликляр эятирмишдир. Онларын Орта Мащур ифалары онилликляр бойу тар ифачылары, мцяллимляр, сяняти мцкяммял юйрянянляр цчцн эюзял бир муьам юрняйи олмушдур. Лакин Якрям Мяммдяли 1960-жы иллярдя йенидян бу муьама мцражият едяряк, онун васитясиля тарын йени технили вя бядии ифа имканларыны йаратды, муьамын инструментал сяслянмясиня йени штрифхляр, йени бядии “тяртибатлар” верди. Бундан ялавя, эянж тарзянин ифасы бянзярсиз олмагла, Орта Мащур ифасында, цмумиййятля, соло муьам ифачылыьында тамимиля фяргли вя йени бир мярщяля йаратды. Бу ифаны щятта о иллярдя кифайят гядяр мяшщур олан Халг артисти Щажы Мяммядов да тягдир етди, алгышлады, “Орта Мащуру беля чалмаг лазымдыр” деди.

        Якрям Мяммядлинин алятдян муьамын бядии консепсийасына уйьун рянэарянэ тембр алмасы, еффектли сяс дальаланмасына (ещитзаз) наил олмасы, муьамын мелодик мязмунуна фяргли цслуб вя тяфсир ашыламасы, мелодик цслубуна уйьун мараглы аккордлар сясляндирмяси, эцрз мзираблары, тярс мизраблары, зянэ симляри фяргли техники усталылга ишлятмяси, щяр муьамын мараглы темп щяллиня наил олмасы, муьамын бядии образыны ханяндядян фяргли олараг, алят иля жанлы йаратмасы вя с. Бцтцн бунлар муьам ифачылыьына вя тарын бядии имканларында йени йоллар ачды. Я.Мяммядли тар ифасы йени тар ифачы нясилляря, нечя-нечя эянж нясилляря илщам вя сяняткарлыг юрняйи, устадлыг вя виртуозлуг мяктяби олду.

        Бундан башга, Я.Мяммядли “Чащарэащ”, “Шащназ”, “Мащур щинди”, “Чобан байаты” кими муьамлары да юз соло репертуарына дахил едяряк, тар-муьам ифачылыьыныны йени сящифялярини ачды. Устад сяняткарын даща бир уьуру бястякар ясярляринин ифасында да юзцнц эюстярди. Там яминликля дейя билярик ки, Азярбайжан тар ифачылыьынын Якрям Мяммядли мярщяляси вардыр вя бу мярщялянин ясл мащиййяти янянялярин ясасында йени профессионал тар тяфсиринин йаранмасы, тарын бядии тембр вя сясалма имканларынын мейдана эялмяси, нящайят инструментал тар ифачылыьынын пешякарлыг вя усталыг хцсусиййятляринин йени кейфиййят алмасыдыр.

        Бунунла беля Я.Мяммядли чох тяжрцбяли педагог вя методист мцяллимдир. О, эюркямли тар мцяллими Адил Эярайын тядрис йолуну уьурла даваме етдиряряк, она йени инкишаф бяхш етмишдир. Бир мцяллим кими ясярлярин тяфсириня вя сяслянмясиня чох диггятля йанашан устад, тялябялярини дя бястякар идейасынын, ясярин бядии мязмунун тар васитясиля ачыла билмясиня йюнялдир. Онун фикринжя, тар универсал милли алятдир вя бу алятдя ян мцхтялиф алятляр цчцн йазылан ясярляри мцкяммялжясиня ифа етмяк, сясляндирмяк олар. Я.Мяммядлинин ифачы вя мцяллим кими йцксяк пешякарлыьы вя усталыьы бир дя бундадыр ки, мясялян, скрипка, фортепиано цчцн йазылан ясярляри “тарын дилиня” чевиряркян, ясярин щансы штрихлярля ифа олунмасы цзяриндя диггятля ишляйир. Чцнки беля олмаса, Авропа алятиня йазылмыш ясярин тарда дцзэцн сяслянмяси баш тутмаз вя ясяр юз мязмунуну итиряр.

        Якрям Мяммядлинин тар ифачылыьы вя тар педагоэикасы гаршысында ян бюйцк хидмятляриндян бу алят цчцн виртуоз нот-тядрис ядябиййаты йазмасыдыр. Чохиллик мцяллим тяжрцбяси иля зянэин ифа тяжрцбясини усталыгла вя йарадыжылыгла ялагяляндирян Я.Мяммядли “Тар цчцн етцдляр”, “Тар цчцн гамма вя арпежиолар” адлы чпх гиймятли тядрис вясаитляри йазмышдыр. Бу вясаитляр эянж ифачыларын пешякарлыг бажарыагларынын, техники щазырлыг сявиййяляринин артмасында мцщцм рол ойнайырлар. Якрям Мяммядли Азярбайжан муьамларыны, рянэлярини, зярби-муьамлары нота йазмышдыр. Онун нот йазылары мараглыдыр. Чцнки бу муьам йазылары тар (мессосопрано) ачарында щяйата кечирилмишдир. Бурада ясас мягсяд, муьамларын соло тар ифачылыьында нот иля тядрисиня наил олмагдыр. Я.Мяммядлинин бу муьам йазылары Иранда вя Тцркийядя мусиги тядрисиндя вя муьам арашдырмаларында эениш истифадя олунур.

        Щал-щазырда устад тарзян чох мцщцм бир ишля мяшьулдур. О, Нахчываны гарыш-гарыш эязяряк, Йаллы рягсляринн бцтцн нювлярини топлайыр вя нота йазыр. Мягсяди Нахчыван Йаллысынын там каталогуну тяртиб етмяк вя бцтцн нювлярин, нцмунялярин нот вя СД йазысыны щяйата кечирмякдир. Инанырыг ки, Я.Мяммядли бу шяряфли, щуманист, щям дя чятин вязифянин ющдясиндян лайигинжя, пешякарлыгла эяляжякдир.

        Устад Якрям Мяммядли йашынын йетмиши ютмясиня бахмайараг, бу эцн дя тары синясиня басыб ейни шювгля, ейни севэи иля вя виртуозлугла ифа едир. Азярбайжанда виртуоз тар ифачылыьынын бу устад сяняткарына, эюркямли тар мцяллимимизя, тарын патриархына сянят йолларында йени уьурлар арзулайырыг.

        ЯДЯБИЙЙАТ

1. Абдуллайева С.А. Азярбайжан халг чальы алятляри (мусигишцнслыг-органолоъи тядгигат). Бакы, Адилоьлу, 2002 454 с.

2. Ябдцлгасымов В. Азярбайжан тары. Бакы, Ишыг, 1989, 101 с.

3. Кяримов Р. Нахчыван мусиги мядяниййяти тарихиндян. Мусиги тящсили. - Бакы, Азярняшр, 2012, 160 с.

4. Новрузов А.М. Тар ифачылыг сянятинин инкишафында бястякар ясярляринин ролу. Дярс вясаити. Бакы,2014, 198 с.


Страницы : 1

     ©Copyright by MusigiDunyasi
 

 

English Начало Написать письмо Начальная страница журнала Начало страницы