Начальная страница журнала
 
Архив

 

Музыкальное образование


АЗЯРБАЙЖАН БЯСТЯКАРЛАРЫНЫН ХОР ЯСЯРЛЯРИНДЯ МУЛТИКУЛТУРАЛИЗМ ЯНЯНЯЛЯРИНИН ТЯЖЯССЦМЦ

Автор: Хумар БАЙРАМОВА                  Город : Baku  Страна : Azerbaijan
Страницы : 1

       Мултикултурализм юлкядя вя бцтювлцкдя дцнйада мцхтялиф миллятляря вя мязщябляря мяхсус инсанларын мядяни мцхтялифликляринин горунмасына, инкишафына, азсайлы халгларын дювлятлярин милли мядяниййятиня интеграсийасына йюнялдилмишдир. Мултикултурализм жямиййятдя щуманизмин, толерантлыьын тяжяссцмц олуб, инсанлар арасында гаршылыглы анлашма, гаршылыглы зянэинляшмя, достлуг вя ямякдашлыг мцщитинин йарадылмасына хидмят едир. Мядяниййятлярин вя сивилизасийаларын диалогундан иряли эялян мултикултурализм яняняляри юзцндя онларын мащиййятини, хцсусиййятлярини, тарихини вя наилиййятлярини ещтива едир.

        Азярбайжан мусигисиндя дцнйа мядяниййятиня мцражият демяк олар ки, бцтцн дюврлярдя юзцнц эюстярмишдир. Ц.Щажыбяйлинин илк операларынын мейдана эялдийи чаризм дюврцндя, даща сонра Азярбайжан бястякарларынын бюйцк бир няслинин инкишаф етдийи совет дюврцндя, еляжя дя республикамызын мцстягиллик дюврцндя диэяр халгларын ядябиййатына, мядяниййятиня, мцхтялиф дини инамлы инсанларын щяйаты иля баьлы мювзулара мцражият олунуб. Лакин бцтцн бунлар щяр дюврдя мцхтялиф характер кясб едиб вя мцхтялиф ъанрлы ясярлярдя тямсил олунуб.

        Азярбайжан бястякарларынын йарадыжылыьында мцхтялиф халгларын щяйатындан бящс едян ясярляр хцсуси бир мювзу даиряси кими формалашмышдыр. Бу ясярлярин щамысыны бирляшдирян жящят - азярбайжанлы бястякарларынын тяфяккцрцнцн мящсулу мцхтялиф ъанрлы ясярлярдя - опера, балет, симфоник ясярляр, вокал вя инструментал ясярлярдя бяшяр мядяниййятиня хас олан щуманизм идейаларынын тяряннцм едилмясидир. Мясялян, Цзейир Щажыбяйлинин операларында (“Шейх Сянан”, “Ясли вя Кярям”), Гара Гарайевин балетляриндя (“Йедди эюзял”, “Илдырымлы йолларла”) вя диэяр ясярлярдя бунун йцксяк нцмунялярини эюрцрцк. Бу ясярлярин мязмунунда мцхтялиф динляря вя миллятляря мянсуб гящряманларын бир-бирини сямими гялбля севэисиндян вя фажиясиндян данышылыр, щямчинин, халгымызын диэяр халгларын нцмайяндяляриня мцнасибяти, щуманистлийи юз яксини тапмышдыр.

        Азярбайжан бястякарларынын дцнйа халгларынын щяйаты иля марагланмасы, дцнйа ядябиййатына мцражияти зянэин мювзу даирясинин формалашмасына хидмят етмишдир. Дининдян, дилиндян асылы олмайараг бцтцн инсанлары дцшцндцрян шяхсиййятин азадлыьы проблеми, бирлийя чаьырыш инжясянятдя толерантлыьын вя мултикултурализмин ян бариз нцмунясидир. Азярбайжан бястякарларынын бир сыра вокал-инструментал вя хор ясярляриндя мултикултурализм яняняляринин тязащцрлярини изляйя билярик.

        Сон дюврлярдя Азярбайжан бястякарларынын йарадыжылыьында мултикултурализм, толерантлыг яняняляри дини мювзуларда йазылмыш ясярлярдя юз яксини тапыр. Мцстягиллик дюврцндя бястякарларын дини мювзулара мцражияти, инсанларда толерантлыг, вящдят идейаларынын тясвири даща габарыг сурятдя цзя чыхыр. Бу бахымдан бястякарлар тяряфиндян дини мотивлярин, дини мятнлярин вя дини мусиги ъанрларын истифадя олунмасы нятижясиндя мараглы ясярляр мейдана эялмишдир.

        Азяр Дадашовун йаратдыьы хорлар бунун эюзял нцмунясидир. Бунлардан а жапелла хору цчцн: “Шцкцрляр олсун сяня” - сюзляри мцяллифиндир, “Аве Мариа” - сюзляри каноник щимндян ибарятдир, “Ей Танрым”, “Аллелуиа” - сюзляри католик дуасы, “Ким Аллащы севяр” - сюзляри Мящяммяд Фцзулининдир. Бу ясярлярин илк ифасы Бакыда, 2002-жи илдя Рома Папасы ЫЫ Иоанн Павелин Мессасы чярчивясиндя ифа олунмушдур (ифачылар Азярбайжан Дювлят Хор Капелласы, дириъор Э.Иманова, солист Я.Ясэяров) (1).

        Бу хорларын мятни дя мараглыдыр. “Аве Мариа” вя “Ей Танрым” хорларында латын вя рус дилляриндя каноник мятнлярдян истифадя олунуб, бунлар Ужа Аллаща вя Мцгяддяс Мярйямя мцражиятля охунан дуалардыр. Диэяр ики хор Азярбайжан дилиндя мятнляря ясасланыр. “Ким Аллащы севяр” хору Мящяммяд Фцзулинин сюзляриня йазылмышдыр, “Шцкцрляр олсун” мятнинин мцяллифи бястякар юзцдцр.

        Бястякарын каноник дуа мятнляриня вя дини мювзуну якс етдирян поетик нцмуняляря мцражият етмяси мцвафиг олараг, мусиги дилинин хцсусиййятляри, мелодик ифадя васитяляри, мятнля мусигинин ащянэдарлыьы иля баьлыдыр.

        Бу хорлар полифоник цслубда йазылмыш кичик щяжмли миниатцрлярдир. Онларын гурулушунда дуа охунмасы иля баьлы мелодик хяттин инкишаф хцсусиййятляри мцщцм рол ойнайыр. Бурада мусигинин гурулуш-композисийа принсипляри, характери, инкишаф хцсусиййятляри, полифоник инкишаф цсулларындан истифадя диггятялайигдир.

        Дюрд сясли хорларын щяр бири мараглы вя мцряккяб ифадя тярзиня малик композисийа олуб, дуа мятнлярини зяриф жизэилярля тяжяссцм етдирир. Ейни заманда, Аллаща ибадяти якс етдирян хорларда бястякарын фикирляри, Аллаща, дцнйайа мцнасибяти тяжяссцм олунур, бцтцн бунлар инсанларын щиссляриня дярин тясир гцввясиня маликдир.

        А.Дадашовун гейд олунан хор ясярляри щям дя мцяллиф тяряфиндян арийа-дуа шяклиндя ишлянилмиш вя кичик бир силсиля йаратмышдыр, бу ясярляр “Шцкцрляр олсун сяня” (Сяс вя фортепиано цчцн арийа-дуалар. Бакы, 2010) мяжмуясиндя чап олунмушдур. Мяжмуяйя “Шцкцрляр олсун сяня”, “Ей танрым”, “Аллелуиа”, “Аве Мариа”, “Ким Аллащы севяр” ясярляри дахилдир.

        Азярбайжан бястякарларынын йарадыжылыьында мцхтялиф динляря аид дуа мятнляриня мцражият олунмасы толерантлыьын яйани эюстярижиси кими гейд олуна биляр. Бунлардан Галиб Мяммядовун метсо-сопрано, бас вя камера оркестри цчцн “Давудун псалмлары”, А жапелла хору цчцн 52 вя 39 сайлы Псалмлар, Сярдар Фяряжовун флейта, виолин, сопрано, хор вя орган цчцн йазылмыш “Псалм-150” ясярляри гейд олуна биляр. Ариф Мирзяйевин йарадыжылыьында “Бахын хатирясиня Орган симфонийасы”, виолин вя орган цчцн “Кядяр дуалары” (Щейдяр Ялийевин хатирясиня итщаф), камера оркестри цчцн “Нйу-Йорк Пассионлары”, гираятчи, ханяндя, каманча, хор вя камера оркестри цчцн “Йанвар пассионлары” (вя йа “Йанвар мярсийяляри” - Ислам матям мессасы, 1990-жы ил 20 йанвар гурбанларына щяср олунур) вя с. адыны чякя билярик.

        Бястякар Жялал Аббасовун “Лажримоса” ясяри дя а жапелла гарышыг хору цчцн йазылмыш мараглы ясярлярдян бири кими гейд олунмалыдыр. “Лажримоса” - Реквийемдя “Диез Ирае” дуа мятнинин бир щиссяси ясасында охунур. Инсанын эцнащларына эюря Аллащдан яфв дилямясини якс етдирир. Ясярин мусиги мязмуну мцасир ифадя васитяляринин, хор ифачылыьына мяхсус ифа цслубунун, полифоник форма вя йазы цсулларынын тятбиги иля баьлыдыр. Дуа мятнляриня ясасланан бу ясярдя лаконик форма дахилиндя йцксялян-енян хятли полифоник инкишаф хорун ифадяли имканлары сайясиндя олдугжа парлаг бир образын йарадылмасына хидмят етдийини эюрцрцк.

        Фирянэиз Ялизадянин алман шаири Й.В.Щютенин “Шярг-Гярб диваны” ясасында йаздыьы “Эоттес ист дер Ориент” кантатасы (хор, орган, арфа вя зярб алятляри цчцн) яламятдардыр. Щюте юз поемасыны Ислам дининин мцгяддяс китабы олан Гурандан вя классик Шярг поезийасындан, Сяди Ширазинин диванындан бящряляняряк гялямя алмышдыр. Бястякар Щютенин фикирляринин давамы кими, Азярбайжанын дащи шаирляри Низами, Шащ Исмайыл Хятаи, Мирзя Шяфи Вазещин гязялляриня мцражият едяряк, юз йарадыжылыг рущуна уйьун мусигиля ифадя едир.

        Бястякар Сярдар Фяряжовун йарадыжылыьында хцсуси йер тутан “Диптих” хор ясяри дя мараглы хцсусиййятляря маликдир. 1985-жи илдя Цзейир Щажыбяйлинин 100 иллийи мцнасибятиля йазылмыш бу ясяр дащи бястякарын хатирясиня щяср олунмушдур. Бу ясяр Сямяд Вурьунун ики шеири: Ц.Щажыбяйлинин вяфаты мцнасибятиля йазылмыш - “Ешг олсун сяняткара!” вя бястякарын 60 иллик йубилейи мцнасибятиля йазылмыш - “Бюйцк бястякар” шеирляриня ясасланыр.

        Ясярин ъанр хцсусиййятляри мараглыдыр. Беля ки, бу ясяр бястякар тяряфиндян а жапелла гарышыг хор цчцн консерт кими мцяййян олунуб. Ясяр ики щиссядян ибарятдир. Биринжи щисся “Реквийем”, икинжи щисся “Глорийа” адланыр ки, бу адлар Гярб мусигисиндя дуа мятнляриня ясасланан дини мярасим мусигиси иля баьлыдыр. Бу ясярдя дини мусиги ъанрлары даща чох цмумбяшяри бир мяна кясб етмишдир.

        “Диптих”ин биринжи щиссяси - “Реквийем”ин мусигиси образлы мязмунуна эюря зянэин вя чохжящятлидир. Матям характерли мусигийя хас олан кядярли, тямкинли жизэилярин эетдикжя дяйишмясини, айдынлашмасыны, кядярли жизэилярин тянтяняли характер алмасыны гейд етмялийик. Бу жцр хцсусиййятляр цмумиликдя реквийем ъанрына хас олан жящятлярдян биридир ки, С.Фяряжовун ясяриндя дя юз яксини тапыр. “Диптих” ясяринин икинжи щиссяси - “Глорийа”нын характери бир гядяр фяргли олуб, тянтяняли сяслянмяйя маликдир. Бу, щям поетик мязмунунда, щям дя мусигинин инкишафында юзцнц бцрузя верир (2).

        “Диптих”ин биринжи вя икинжи щиссяляри бир-бириндян характериня вя мусиги гурулушуна эюря фярглянир. “Реквийем” - дащи сяняткарын иткисиндян доьан халг кядярини, “Глорийа” - сяняткарлыьынын бюйцклцйцнц вя халгын гялбиндяки йерини тяряннцм едир. Бу бахымдан бястякарын бу щиссялярдя кился мусигисиндян эялян ъанрлара мцражият етмяси вя онлары Азярбайжан мусигисиня уйьунлашдырараг тяфсир етмяси мязмунла мусигинин вящдятиндян иряли эялир.

        Ясярлярин гыса ижмалындан эюрцндцйц кими, бястякарларын хор ясярляриндя дини-фялсяфи мювзулара мцражият мцхтялиф мядяниййятлярин говушмасында юз щяллини тапыр ки, бу да мултикултурализм яняняляринин тяжяссцмц иля баьлыдыр.

        Беляликля, мцстягиллик дюврцндя Азярбайжан бястякарларынын йарадыжылыьында мювзу даирясинин эенишлянмяси, дцнйа халгларынын мядяниййяти вя мцхтялиф динлярля баьлы мювзулара мцражият диггяти жялб едир. Бу ясярляр мцасир Азярбайжан жямиййятиндя щюкм сцрян толерантлыг вя мултикултурализм янянялярини юзцндя якс етдирир.

        Ядябиййат

1. Кяримова Р.Й. Азярбайжан бястякарларынын ясярляриндя дини мювзунун тязащцрц. Сянятшцнаслыг цзря фялсяфя доктору елми дяряжясини алмаг цчцн диссертасийанын Автореферары. Бакы, 2015.


2. Мамедова Л.М. Страницы творческой биографии Сардара Фараджева. Б.: Мутарджим, 2014. 88 c.


Страницы : 1

     ©Copyright by MusigiDunyasi
 

 

English Начало Написать письмо Начальная страница журнала Начало страницы