Начальная страница журнала
 
Архив

 

Культорология


ЯЛЯКБЯР РЗАГУЛИЙЕВ ЙАРАДЫЖЫЛЫЬЫНДА МУСИГИ МОТИВЛЯРИ

Автор: Аслан ХЯЛИЛОВ                  Город : Baku  Страна : Azerbaijan
Страницы : 1

       Чохясрлик тарихя вя юзцнямяхсус бядии яняняляря малик олан Азярбайжан тясвири сянятинин ХХ йцзилликдя йени бядии-техники мязиййятлярля зянэинляшмясиндя республиканын ямякдар ряссамы Ялякбяр Рзагулийевин (1903-1974) бюйцк хидмятляри олмушдур.

        Ихтисас тящсилини яввялжя Бакыда (1922-1924), сонра ися Москвада (1925-1928) алан ряссам, цряйиндя эяздирдийи йарадыжылыг арзуларыны щяйата кечирмяйя щазырлашдыьы бир вахтда коммунист реъиминин аз сонра бцтцн ССРИ мяканыны лярзяйя эятиряжяк репрессийасынын гурбаны олмушдур. Москвада охуйаркян харижи юлкялярин мцтярягги фикирли адамлары (мексикалы ряссам Диего Ривера, тцркийяли шаир Назим Щикмят, франсалы йазычы Анри Барбйцс вя с.) иля танышлыьы вя цнсиййяти онун давамлы шякил алан щябсини вя Русийанын сойуг эушяляриня сцрэцн олунмасыны шяртляндирмишдир. Ряссамын 28 ил давам едян язиййятляриня йалныз Сталинин юлцмцндян сонра алдыьы бяраят сон гойду. Гайыданда да онун Бакыда йашамасына ижазя вермядиляр вя о, бир-нечя ил Эянжядя вя Шякидя йашамаьа мяжбур олду. Лакин сянят аляминдян узун мцддят узаг дцшмяси вя бир-бирини явязляйян аиля гайьылары иля мяшьул олмасы онун йаратмаг ешгини сюндцря билмямишди. О, буну Бакыйа гайытдыгдан сонра йаратдыьы “Кющня Бакы” линогравцрляр силсиляси (1960-1966) иля тясдигляди. Гядим шящяря вя онун инсанларына мящяббятля йарадылмыш бу силсиля сюзцн ясл мянасында ряссама бюйцк вя щаглы шющрят эятирди. Гыса бир мцддятдя онун Бакыда вя Москвада фярди сярэиляри тяшкил олунду, хидмятляриня эюря “Азярбайжан ССР ямякдар ряссамы” фяхри адына лайиг эюрцлдц.

        Ряссамын йарадыжылыьы мювзу бахымындан кифайят гядяр эенишдир. Бурада щям шящяр, щям дя кянд щяйатынын тясвириня раст эялмяк мцмкцндцр. Бцтцн йарадыжылыьы бойу йалныз эюрдцклярини чякмяйя цстцнлцк верян ряссам, бунунла да тябиилийи вя инандырыжылыьы бирмяналы олан чохсайлы ясярляр йаратмышдыр. Онун гядим шящярин яски мемарлыг абидяляриня, халгымызын зянэин адят-яняняляриня, чох колоритли тутуму иля сечилян кющня Бакы типляриня йарадыжылыьында эениш йер айырмасы иля йанашы, юзцндя милли мусиги мотивлярини якс етдирян лирик рущлу сящняляр йаратмасы щяйатын щяр цзцнц эюрмцш Ялякбяр Рзагулийевин никбинлийини вя щяйата инамыны итирмямясини сярэиляйир.

        Ялякбяр Рзагулийевин линогравцрляри бу техниканын йени ифадя имканларыны цзя чыхартмагла йанашы, милли тясвири сянят хязинямизя явязсиз тющфяляр щесаб олунурлар. Ряссамын жямиси ики - аь вя гара рянэин васитясиля йаратдыьы “бядии мюжцзя”ляри дя образлы десяк, онун тязадлы щяйат йашантыларынын ифадяси щесаб етмяк олар. Амма онун бир чох ясярляриндя бу “аь-гаралы”ьын кифайят гядяр ишыглы вя никбин тутум алмасыны да эюрцрцк. Онун мусиги иля баьлы график лювщяляри бунун яйани тясдигидир.

        Яэяр ряссамын мусигили дцнйасына хронолоъи ардыжыллыгла нязяр йетирмяли олсаг, онда юнжя 1927-жи илдя тушла чякилмиш “Мусигичиляр” лювщясинин адыны чякмялийик.
Еля илк бахышдан эюрцнцр ки, бядии тутумуна эюря бу ясяр щяля сонралар ряссамын “танынма нишаны”на чевриляжяк дяст-хяттдян узагдыр. Буна бахмайараг бу ясяр Азярбайжанда йенижя формалашмаьа башлайан эянж ряссамлар няслинин милли мювзулара мараг эюстярмяси бахымындан мцщцм ящямиййят кясб едир. Хатырладаг ки, 20-30-жу иллярдя эянж Азярбайжан ряссамларынын (Г.Халыгов, С.Саламзадя, Р.Мустафайев, Я.Рзагулийев вя б.) гядим милли бядии яняняляря йени няфяс вермяк истяйи Кремл идеологларыны чох наращат етмиш вя долайысы щяйата кечирилян тяпкилярля онларын бу йолдан чякиндирилмясиня сяй эюстярилмишди...

        Бцтцн йарадыжылыьыны милли мотивлярин бядииляшдирилмясиня щяср едян ряссамын 60-жы илляр йарадыжылыьында мусигили сящнялярин йер алмасыны щарадаса тябии саймаг олар. Беля ки, яэяр “Кющня Бакы”да о, даща чох Бакы щяйатыны - ушаглыг илляринин мцшащидялярини бир-бириндян мараглы сцъетлярдя ифадя едирдися, кянд щяйаты иля баьлы мотивляр ися Эянжядя вя Шякидя эюрдцкляринин якси иди. Башга сюзля десяк, мусиги цнванлы ясярляринин образлары щям шящяр, щям дя район мцшащидяляринин нятижяси иди. Онун Шякидя кечирилян той-дцйцнлярдя милли эейимли ел ашыгларыны эюрмяси, онларын щейрятдоьуружу чыхышларыны мцшащидя етмяси ону дащи Ашыг Ялясэяр щаггында силсиля ясярляр йаратмаьа щявясляндирмишди. 1970-1972-жи иллярдя йарадылан вя дюрд ясярдян ибарят олан бу силсилянин ярсяйя эятирилмясиня тякан верян мясялялярдян бири дя 1972-жи илдя Ашыг Ялясэярин анадан олмасынын 150 иллийинин гейд олунмасы олмушду. Йарадыжылыьы мювзу бахымындан кифайят гядяр рянэарянэ олан ашыьын инсаны риггятя эятирян мисралары ряссам цчцн илщамверижи гайнаг олмушдур, десяк, йанылмарыг. Башга сюзля десяк, ряссам ашыьын шеирляриндя “эизлянян” йарадыжы ашыг образына график эюркям вермяйя чалышмышдыр. Ашыьын фотосунун бизим дювря эялиб чатмамасынын вя онун ряссамлар тяряфиндян чякилмиш образынын йохлуьу (Ашыг Ялясэярин рясми гябул олунмуш образы 1972-жи илдя Б.Мирзязадя тяряфиндян йарадылмышдыр) гаршылыьында Ялякбяр Рзагулийевин чякдийи линогравцрляр чох дяйярли сайылырлар. Беля ки, онларын щяр бириндя мяшщур ел сяняткарынын йарадыжы вя инсани мязиййятляринин фяргли жящятляри бядии эюркям алмышдыр. Бу мотивляр бядии щялл бахымдан да мараг доьурурлар. Ряссамын бцтцн йарадыжылыьы бойу эюрцнтцйя эятирдийи мювзунун жялбедижи вя йаддагалан олмасы йюнцндя бир мотивин мцхтялиф вариантларыны йаратмасы яняняси мювжуд олдуьундан, онун Ашыг Ялясэяр цнванлы бир сцъети цч мцхтялиф бядии щяллдя тягдиматы тябии гябул олунур. Ряссамын ел сяняткарыны онун “Чяршянбя эцнцндя, чешмя башында” шеиринин ишыьында тягдиматы да дедикляримизи тясдигляйир.

        Гейд едяк ки, бу мяшщур шеирин ашыьын ады иля тамамланан сон бянди композисийайа хцсуси лирик - поетик овгат бяхш етмякля, ону даща да дуйьуландырыжы едиб:

        Ялясэярям щяр елмдян щалыйам,

        Эюзял, сян дярдлисян, мян йаралыйам,

        Деди нишанлыйам, юзэя малыйам,

        Сынды гол-ганадым, йаныма дцшдц.

        Тябии ки, Ялякбяр Рзагулийеви тякрар-тякрар ейни поетик мисралара гайтаран илк нювбядя онда щифз олунан ежазкар, “ряссамсайаьы” бядии васитялярля ешги даша дяйян ашиг ашыьын йашантыларынын кифайят гядяр дягиг тягдиматыдыр.

        Ашыьын “сюз палитра”сындан илщамланан ряссамын жямиси ики - аь вя гара рянэля ярсяйя эятирдийи эюрцнтц кифайят гядяр жялбедижи вя колоритли олмасы да поетик тутума щейрятин ифадясидир. Чешмя башында гошалашан вя дуйуласы ряьбятля бир-бириня бахан яли сазлы ашыгла чийни сящянэли эюзялин йашантыларынын тясирлилийиня наил олмаг цчцн ряссам мотиви щям ишыглы, щям дя жизэили фон-йерликдя тясвир етмишдир. Бунунла да о, ейни композисийанын фяргли бядии-психолоъи вя бядии-естетик тутум алмасына наил олмушдур. Онларда дяйишмяйян елемент йалныз фигурларын цзяриндя йерляшдирилян вя дахилиндя ашыьын шеири йазылмыш кятябядир...

        Бу цч ясярдя ашыг дейиминя тутулан “бядии эцзэц”нцн реаллыьы дуйулса да, бурада йашананлара фярди ряссам мцнасибяти дя дуйулмагдадыр. Беля ки, ряссам образларын бядии тягдиматында, онларын щяр икисинин севэи етирафларында эежикмяляриндян тяяссцф щисси дуйулмагдадыр. Шаир, публисист Иса Исмайылзадянин бу мясяляйя мцнасибятиндя дя бизим фикримизля сясляшяжяк мягамлар мювжуддур: “Беля бир фикир вар: поезийа инсанларын щейрят етдийи вахтдан мювжуддур. Бу фикрин ня дяряжядя доьру олуб-олмамасы иля ишимиз йохдур. Психологлар сцбут етмишляр ки, щяр щансы йарадыжы ишин архасында инсан щейряти, инсан тяяжжцбц дурур. Я.Рзагулийев щейрятлянмяйи, тяяжжцблянмяйи севир. Юзц дя бу жящят онун ясярляриндя ачыг-ашкар щисс олунур” [5].

        Ялякбяр Рзагулийевин Ашыг Ялясэяря щяср олунмуш мараглы линогравцрляриндян бири дя 1971-жи илдя чякилмиш “Севэилиляр” (“Вурулмуш ашиг”) ясяридир.

        Ясярдя ряссам ялиндя саз тутмуш Ашыг Ялясэяри севэилиси иля нар аьажларынын алтында яйляшмиш щалда тясвир едиб. Фигурларын ишыглы фонда эюрцнтцйя алынмасы тамашачыны образларын ифадяли силуетлярини дуймаьа, онларын сющбятляринин ашиганялийиня инандырыр. Севэилилярин айаглары алтында мящяббят рямзи кими нарларын якс олунмасы да мянтигли гябул олунур.

        Бцтцнлцкдя ряссамын юзцндя ашыг - шаирин сяжиййяви хцсусиййятлярини жямляшдирян “Ашыг Ялясэяр” цнванлы поетик линогравцрлярини Азярбайжан тясвири сянятиндя дащи саз-сюз хиридарына щяср олунмуш уьурлу ясярлярдян щесаб етмяк олар.

        Ялякбяр Рзагулийевин мусиги рущуна бялянмиш диэяр ясярляри арасында “Зурначылар” (1960), “Ашыг гыз” (1960-жы илляр), “Мусигичиляр” (1962), “Эянж ашыг охуйур” (1962) вя адларыны чякмяк олар. Гейд едяк ки, бу ясярлярдя тясвир олунанлар бцтцн мяналарда онун мцяллифи цчцн мараглы олмушдур. Кянд мусигичиляри эейимляри, давранышлары вя ифалары иля сюзцн ясл мянасында бакылы сяняткары щейрятляндирмякдян усанмайыблар, десяк, щягигяти ифадя етмиш оларыг. О да бу щейрятини йаддагалан бядии тутумда ифадя етмякля онларын гаршысында боржлу галмадыьыны сярэилямишдир.

        “Мусигичиляр”дя “Шяки йаллы”сыны сясляндирян ики зурна чаланла наьарачыны бир арайа эятирмякля, щяр кясин рущуну охшайа биляжяк мусигийя график бядии эюрцнтц веря билмишдир. Милли эейимдя тясвир олунан мусигичилярин ишыглы фон-йерликдя тягдиматында да мцяллиф мягсядли олуб, онларын ифасынын дуйуланлыьынын габардылмасына чалышмышдыр. Ифачыларын ялляринин тцнд рянэдя верилмяси дя ряссамын “сяс мюжцзяси” йараданларын ясас “силащ”ларыны эюзя чарпдырмаг истяйиндян иряли эялмишдир.

        “Зурначылар” ясяриндя ряссам тяряфиндян гядим мусиги алятимизин эюзял ифачыларынын йаддагалан образы йарадылмышдыр. Азярбайжанда “гара зурна”нын виртуоз ифачыларынын мящз Шякидя олмасынын гаршылыьында, мцяллифин бу композисийада онларын мяшщурларынын сурятини йаратдыьыны да ещтимал етмяк олар. Йери эялмишкян дейяк ки, Ялякбяр Рзагулийев ясярляринин персонаъларында юз йахын гощум-ягрябасынын портретляриндян тез-тез истифадя етмишдир. Бу мянада “Зурначылар”дакы мусигичилярин щяйатда реал прототипи олдуьуну сюйлямяк олар.

        Ряссамын “Ашыг гыз” вя “Эянж ашыг охуйур” лювщяриндя ися гядим мусиги сяняти яняняляринин эянж ифачылар тяряфиндян уьурла давам етдирилдийини эюстярмяк истямишдир. Бу композисийаларда мцяллифин жялбедижи ахыжы жизэилярин ифадяли тутуму иля ясярлярин мусиги рущунун габардылмасыны ялдя етдийини эюрмяк мцмкцндцр.

        Ялякбяр Рзагулийевин “Ушаглар цчцн тамаша” (1960-жы илляр), “Йаллы” (1960-жы илляр), “Мцтриб” (1962), “Халча цзяриндя эцляш” (1965) вя “Гафгаз эцляши” (1971) лювщяляриндя мусигичилярин образлары йухарыда шярщ етдийимиз ясярлярдяки кими юн плана чякилмяся дя, цмуми композисийанын тяркиб щиссяси кими диггят чякирляр. Ян башлыжасы ися, чох да габарыг эюрцнмяйян беля персонаъларын ясярлярин бядии-естетик рущуна дуйьуландырыжы мусиги чаларлары гата билмяляридир.

        “Я.Рзагулийевин гравцрляриндя жанланан персонаълар щямишя ващид бир динамика, емосионал мцщит дахилиндя тясвир олунур. Беляликля, тясвир обйектиндя поетик бир тящкийя цсулу иля пластик ифадя тярзинин мцкяммял тязащцрцнц эюрцрцк” [3, 25].

        Бу доьрудан да белядир вя онун ясярляриндяки эениш бядии цмумиляшдирмялярля тягдим олунмуш образларын ифадяли силуетя вя ахыжы ритмя, бцтцнлцкдя, щярякятли-динамик аура йаратмаг эцжцня малик олмалары да бунун тясдигидир.

        Нятижя етибариля гейд едяк ки, мусиги иля мцшайият олунан тамашалар, халг ойунларынын кечирилмяси, ашыг дястяси, мцхтялиф ансамблларын тяркиби, муьам вя ашыг мусигисинин инсанларда ойатдыьы хош овгат, лирик дуйьу, фялсяфи дцшцнжяляр вя психолоъи анлар Ялякбяр Рзагулийев йарадыжылыьында юзцнямяхсус форма-бичимдя бядии эюрцнтцйя эятирилмиш вя йаддагалан бичимдя бядии тутум алмышлар.

        ЯДЯБИЙЙАТ

1. Абдуллайева С. Азярбайжан мусигиси вя тясвири сянят. Бакы. “Оьуз Ели”, 2010. 416 сящ.

2. Ялийева Ф. Щясянзадя Ж. Милли мусиги алятляри Азярбайжан тясвири сянятиндя (Каталог). Бакы, 2006. 84 сящ.

3. Щажыйев П. “Поетик гравцрляр устасы”. “Елм вя щяйат” ъурналы. №11. 1970.

4. Щябибова С. Ялякбяр Рзагулийев. СЯРВЯТ. “Шярг-Гярб” Няшриййат еви. Бакы, 2013. 104 сящ.

5. Исмайылзадя И. “Иллярин ахыны, яллярин щейряти”. “Ядябиййат вя инжясянят” гязети. 12 октйабр 1968-жи ил.


6. Свиридова И.А. Алекпер Рзакулиев. «Советский художник». Москва, 1970 г. 82 с.


Страницы : 1

     ©Copyright by MusigiDunyasi
 

 

English Начало Написать письмо Начальная страница журнала Начало страницы