Начальная страница журнала
 
Архив

 

Музыкальное образование


РЯШИД МЯММЯДОВУН СЯС ВЯ ХАЛГ ЧАЛЬЫ АЛЯТЛЯРИ ОРКЕСТРИНИН МЦШАЙИЯТИЛЯ МАЩНЫЛАРЫ

Автор: Ващид МЯММЯДЛИ                  Город : Baku  Страна : Azerbaijan
Страницы : 1

       Азярбайжан Республикасынын ямякдар инжясянят хадими, бястякар вя педагог Ряшид Мяммядовун Нахчыван мусиги мядяниййятинин инкишафында хцсуси йери вардыр. О, 1936-жы илдя анадан олмушдур. Илк мусиги тящсилини тар ихтисасы цзря Нахчыван ушаг мусиги мяктябиндя алмыш, танынмыш мусигичи педагоглар Камил Абдуллайевдян, Йусиф Ялийевдян вя Ващид Ахундовдан тар ифачылыьынын вя муьаматын сирляриня йийялянир. Тящсилини давам етдирмяк цчцн Бакыйа эялян Р.Мяммядов 1953-1957-жи иллярдя Асяф Зейналлы адына Мусиги Техникумунда, даща сонра Азярбайжан Дювлят Консерваторийасында халг чальы алятляри шюбясиндя тящсил алыр.

        Р.Мяммядов бу иллярдя мцяллимлик фяалиййятиня башлайыр. Нахчыван мусиги мяктябиндя мцяллим, даща сонра цзцн мцддят директор вязифясиндя чалышыр. Ейни заманда, Ордубад, Жулфа шящярляриндя, Шащбуз районунда мусиги мяктябинин филиалларынын ачылмасына наил олур. О, щямчинин бястякар вя дириъор кими дя фяаллиййят эюстярмяйя башлайыр. Щямин дюврдя о, Нахчыван бирляшмиш халг чальы алятляри оркестриня рящбярлик вя дириъорлуг етмишдир. 1976-1979-жу иллярдя Нахчыван Мухтар Республикасы Халг Йарадыжылыьы Евинин мцдири вязифясиндя чалышаркян, Р.Мяммядов гядим мусиги алятляринин, унудулмуш сянят нцмуняляринин, ел сяняткааларынын тяблиьиня чалышыр, тулум вя йан тцтяк алятляри ифачыларындан ибарят йаратдыьы ансамблла мцтялиф мцсабигя вя фестивалларда иштирак етмишдир.

        Нахчыван мусиги мядяниййятинин инкишафында бюйцк хидмятляри олан Ряшид Мяммядов бястякарлыг фяалиййяти иля дя танынмышдыр. О, Азярбайжан Бястякарлар Иттифагынын Нахчыван Тяшкилатынын фяал цзвляриндян бири олмушдур. Мусигинин бир чох ъанрларына мцражият едян Р.Мяммядов мащнылар, маршлар, миниатцр пйесляр, сциталар, драм тамашаларына мусиги йазмышдыр. Бу ясярляр мусиги формасы вя мязмунуна эюря диггяти жялб едир. Тядгигатчы Н.Гулийевин йаздыьына эюря, “яэяр бястякар фортепиано цчцн йаздыьы миниатцрляриндя лирикайа цстцнлцк варирся, тар цчцн йаздыьы пйеслярдя алятин техники имканларыны йцксяк сяняткар усталыьы иля тягдим етмяйя чалышыр” [1, 107].

        Р.Мяммядовун йарадыжылыьында халг чальы алятляри оркестри цчцн йаздыьы ясярляр мцщцм йер тутур. Бу бахымдан онун “Сцита” ясяри хцсусиля диггятялайигдир вя оркестрин репертуарына дахилдир. Р.Мяммядовун йарадыжылыг дяст-хятти юзцнямяхсус кейфиййятляри иля фярглянир. Бястякарын партитураларындакы садя, йаддагалан мелодийалар, мараглы фактура, зянэин оркестрляшдирмя, ритмик гурулуш онун профессионаллыьындан хябяр верир.

        Р.Мяммядовун йарадыжылыьында драм тамашаларына йазылмыш мусиги дя диггятялайигдир. О, Жялил Мяммядгулузадя адына Нахчыван Дювлят Мусигили Драм Театры иля сых ямякдашлыг едяряк, бу театр цчцн 25-дян артыг тамашайа мусиги бястялямиш вя мусиги тяртибаты вермишдир. Жяфяр Жаббарлынын “Нясряддин шащ”, “Од эялини”, Щцсейн Разинин “Одлу дийар”, Кямаля Аьайеванын “Исмят”, Мящяррям Ялизадянин “Ики кюнцл бир олса” вя с. Тамашалар цчцн йаздыьы мусиги ясярлярин мювзусунун, образларын характеринин ачылмасында бюйцк рол ойнамышдыр.

        Р.Мяммядовун йарадыжылыьында вокал мусигиси ящямиййятли йер тутур. Онун Щцсейн Разинин сюзляриня йаздыьы “Доьма Нахчыван”, “Йаьыш йаьыр”, Ялийар Йусифлинин сюзляриня “Цряк пычылдайыр”, Кярим Гулийевин сюзляриня “Кимся ай гыз”, “Бахма оьлан” мащнылары халг арасында ряьбятля динлянилян ясярлярдир.

        Р.Мяммядовун мащныларынын яксяриййяти мцьянниляр тяряфиндян халг чальы алятляри оркестринин мцшайиятиля ифа олунмаг цчцн нязярдя тутулмушдур. Бу бахымдан, бястякарын халг чальы алятляри оркестринин оркестрлямя принсиплярини йахшы билмяси ясярлярин тяртибатында юзцнц эюстярир. “Оркестр алятляриня дяриндян бяляд олдуьундан онун оркестр цчцн йаздыьы истяр ири, истярся дя кичик щяжмли ясярлярин оркестрляшдирилмяси ряван, сялист профессионал кейфиййят етибариля диггяти жялб едир ” [2, 42].

        Ряшид Мяммядовун сяс вя халг чальы алятляри оркестринин мцшайиятиля ифа олунмуш “Сян ябядиликсян”, “Сянсян хиласкар”, “Одлар дийарынын ясэярлярийик”, “Доьма Нахчыван”, “Бакым мяним”, “Гурбан эедяр ешгимиз”, “Дашлара йаздым”, “Хошбяхт ол, ай гыз” кими мащнылары вятянпярвярлик вя лирик рущлудур. Бястякарын вокал мелодийалары ифадя васитяси кими онун дахили щисслярини, идейа вя фикирлярини тяжяссцм етдирир. Онун йаратдыьы мелодийалар юзлцйцндя чох охунаглы олуб, тясирли вя йаддагаландыр.

        Р.Мяммядовун халг чальы алятляринин мцшайияти иля мащныларында мювзудан иряли эяляряк, ифадя васитяляринин вя оркестрлямянин мцхтялифлийини изляйирик. Нязярдян кечирдийимиз мащнылар тарихи-вятянпярвярлик вя мящяббят мязмунлу олуб, маршвари, щимнвари вя лирик характеря маликдир. Бцтцн бу мащныларда мювзунун юзцнямяхсус щялли васитяляри иля гаршылашырыг ки, бу да мусиги формасында, мелодик гурулушда, мягам ясасында, щармоник дилиндя, метро-ритмик башланьыжда, оркестрлямядя, фактуранын тяртибатында юз яксини тапыр.

        Ряшид Мяммядовун тарихи-вятянпярвярлик рущунда йазылмыш мащныларындан бир гисми Цмуммилли лидеримиз Щейдяр Ялийевя щяср олунмушдур: “Сян ябядиликсян”, “Сянсян хиласкар”; бир сыра мащныларда доьма йурдун тяряннцмц юз яксини тапыр: “Доьма Нахчыван”, “Бакым мяним”, щямчинин, щярби-вятянпярвярлик рущлу “Одлар дийарынын ясэярлярийик” вя с. Юзцнямяхсус кейфиййятляри иля фярглянир.

        Р.Мяммядовун “Сян ябядиликсян” мащнысы Елман Щябибинин сюзляриня бястялянмишдир. Тянтяняли, мяьрур характер дашыйан мусиги бюйцк шяхсиййятин образыны йарадыр. Мащныда Щейдяр Ялийевин гцдрятли, ряшадятли, жясарятли вя сядагятли бир рящбяр кими халгынын юнцндя олмасы, Азярбайжанын чичяклянмяси цчцн бюйцк ишляр эюрмяси мцяллиф тяряфиндян гцрур вя мящяббят щисси иля тясвир олунур. Мащнынын мятниндя Улу юндярин иткисиндян доьан аьрынын тяжяссцмц вя онун хатирясинин, ямялляринин Вятянин, халгын гялбиндя ябяди йашайажаьы вурьуланыр. Мащнынын мятниндян иряли эяляряк, мусиги тянтяняли, щимнвари характер дашыйараг, сюзля мусигинин вящдятини габарыг тяжяссцм етдирир.

        Мащныда мювзунун щялли йоллары юзцнямяхсус шякилдя юз яксини тапыр. Бурада оркестр эиришинин мцстягил епизод олараг, мащнынын ящвал-рущиййясини щазырламасы гейд олунмалыдыр. Мащнынын куплет вя нягярат гурулушундан иряли эялян бюлэц принсипи тязадлы мусиги васитяляриля дейил, яксиня, ейни мусиги материалы ясасында, бир-биринин давамы кими верилир. Мусигинин метро-ритмик гурулушу мцщцм ящямиййятя маликдир, илк аккордлардан башлайараг, бцтцн ясяр бойу сахланылараг, мусигинин нябзини якс етдирир. Мащнынын оркестр мцшайияти вокал партийанын даща габарыг сяслянмясиня шяраит йарадыр ки, бу да мязмунун ящямиййяти вя мянасы иля сых баьлыдыр.

        Характерин йарадылмасында халг чальы алятляринин там тяркиби цчцн нязярдя тутулмуш оркестрлямя мцщцм рол ойнайыр. Инструментал партийанын башланьыжында остинат ритмли аккордлар мусигинин сяслянмясиня тякан верир. Бунлар йцксялян пассаъларла нювбяляшяряк, мусигийя мющтяшямлик ашылайыр. Оркестрлямядя алятлярин узлашдырылмасында бу жящят нязяря алыныр.

        Р.Мяммядовун “Сянсян хиласкар” мащнысы да Улу юндяр Щейдяр Ялийевя щяср олунмушдур. Мювзу йахынлыьына бахмайараг, бу мащны Щейдяр Ялийевин образыны йени жизэилярля тяжяссцм етдирир. Оркестр фактурасы юзцндя аккордлу гурулушу вя мелодик хяттля унисон сяслянмяни бирляшдирир. Ясярин партитурасында мащнынын мелодик дили иля йанашы, щармоник дили, эюзял оркестрляшдирмяси, мусиги иля мятнин вящдяти диггяти жялб едир. Мащнынын оркестрлямяси онун мелодик хцсусиййятляриндян иряли эяляряк, мцшайиятедижи фон тяшкил едир. Бурада оркестр алятляриндя мелодийанын сясляндирилмяси вокал сясин ифадя имканларыны даща да гцввятляндирир.

        Р.Мяммядовун Вятянин тяряннцмцня щяср олунмуш мащнылардан “Доьма Нахчыван” мащнысында (сюзляри Щцсейн Разининдир) Нахчыванын эюзялликляри тяряннцм олунур, вятяня мящяббят ян эюзял щиссляр кими юз яксини тапыр. Мащны марш темпиндя йазылса да, онун цмуми ящвал-рущиййясиндя лириклик юзцнц бцрузя верир вя мусигини Вятян щаггында щимнляря йахынлашдырыр. Мащнынын юзцнямяхсус хцсусиййятляриндян бири кими поетик мятнин мелодийадакы тякрарланма нятижясиндя дягиг гурулушлу период формасы кясб етмясини гейд едя билярик. Мащнынын мелодик гурулушу да диггятялайиг олуб, зирвядян енян мелодик ахынларла йадда галыр.

        Р.Мяммядовун “Бакым мяним” (сюзляри Елман Щябибиндир) мащнысы Вятян щаггында мащнылар сырасында лайигли йер тутур. Мащны жанлы, жошьун характеря маликдир. Мащнынын мелодийасы байаты-шираз мягамында гурулмушдур. Оркестр партийасында сяс бирляшмяляри фонунда тарларын ритмик фигурасийалы мелодик эедишляри верилир ки, бу да сырф эязишмя характери дашыйыр. Лакин мелодийанын мцшайияти даща сакит, ряван характерлидир. Мелодик хяттин айры-айры алятлярдя имитасийасына ясасланыр.

        Р.Мяммядовун вятянпярвярлик мювзусунда йаздыьы “Одлар дийарынын ясэярлярийик” (сюзляри Щцсейн Арзулунундур) мащнысы ясэяр маршлары рущундадыр. Мащнынын мювзусу характериня эюря жошьун, ирадялидир вя вятянпярвярлик щиссляри ашылайан чаьырыш интонасийалары иля зянэиндир. Мащныда марш ъанрынын яламятляри мелодик гурулуш вя метро-ритмик хцсусиййятлярдя юзцнц бцрузя верир. Мараглыдыр ки, 4/4 юлчц дахилиндя бястякар мцнтязям дягиг ритмик гурулушдан дейил, синкопалы ритмдян истифадя етмишдир. Мцшайиятдя аккордлу фактура сахланылмагла, оркестр алятляриндя сяслянян мелодик эедишляр ритмик гурулушу дольунлашдырыр. Бурада щомофон-щармоник ифадя тярзи юня чыхыр. Мцяййян алятлярин узлашмасы щармоник сяс бирляшмяляри ямяля эятирир, ейни заманда, диэяр алятляр мелодик хятти унисон сясляндирир. Бу заман щяр бир алятляр групунун дахилиндя мелодик хяття вя щармоник фона бюлцнмя юзцнц эюстярир. Партитуранын беля тяртибаты бцтцн ясяр бойу сахланылыр.

        Р.Мяммядовун лирик мащнылары - “Дашлара йаздым”, “Хошбяхт ол ай гыз”, “Гурбан эедяр ешгимиз” вя с. Мащнылары севэи-мящяббят мювзусуна, щязин мелодик-интонасийа мязмунуна вя мцлайим темпя ясасланыр. Мцстягил мусиги мювзусу ясасында йазылмыш бу мащныларын характериндя вя мусиги гурулушунда мцяййян охшарлыглар юзцнц эюстярир ки, бу да бястякарын лирик мусиги цслубунун хцсусиййятляриндян иряли эялир. Ясярлярин мусигисинин лирик ящвал-рущиййядя олмасы сюзсцз ки, мащныларын сюзляриндян, мязмунундан иряли эялир. Мащныларда вокал партийанын оркестр мцшайияти онун щярякят хятти иля баьлыдыр. Беля ки, оркестр партийаларында мелодийанын щярякят хятти бязян бцтювлцкдя, бязян ися елементлярля тякрарланараг, цмумиликдя полифоник имитасийалы мцшайият фону ямяля эятирир. Бязи щалларда оркестр алятляринин унисон шякилдя мелодийаны тякрарламасы юзцнц эюстярир.

        Беляликля, Р.Мяммядовун мащныларында характерин, ящвал-рущиййянин ачылмасында мусигинин бцтцн ифадя васитяляри бир мягсядя йюнялдилир. Бу бахымдан мелодик вя щармоник гурулуш, мягам ясасы, метро-ритмик хцсусиййятляр мцщцм ящямиййятя маликдир. Р.Мяммядовун вокал ясярляри кичик форма гурулушуна малик олса да, онларда мювзунун дяриндян ачылмасы, бястякарын йарадыжылыг тяфякцрц иля баьлы юзцнямяхсус жизэиляр, мусиги дилинин милли янянялярля баьлылыьы юзцнц бцрузя верир.

        ЯДЯБИЙЙАТ

1. Гулийев Н.П. Нахчыван мусиги мядяниййяти тарихиндян. Б.: Елм, 1999, 140 с.

2. Гуламова Ъ.Е. Нахчыван Мухтар Республикасы Бястякарлар Тяшкилатынын 30 илдя кечдийи йарадыжылыг йолу. Б.: 2010. 135 с.


Страницы : 1

     ©Copyright by MusigiDunyasi
 

 

English Начало Написать письмо Начальная страница журнала Начало страницы