Начальная страница журнала
 
Архив

 

Портреты


ШЮВКЯТ ЯЛЯКБЯРОВАНЫН ТЯФСИРИНДЯ БЯСТЯКАР МАЩНЫЛАРЫНЫН ИФАЧЫЛЫГ ХЦСУСИЙЙЯТЛЯРИ

Автор: Кямаля ГУЛИЙЕВА                  Город : Baku  Страна : Azerbaijan
Страницы : 1

       Халгымызын сцвимли мцьянниси Шювкят Ялякбярова ХХ ясрин икинжи йарысында Азярбайжан бястякарларынын мащны ъанрында йаздыглары ясярлярин яксяриййятинин илк вя ян парлаг ифачысы олмушдур. Цзейир Щажыбяйли, Сяид Рцстямов, Жащанэир Жащанэиров, Тофиг Гулийев, Щажы Ханмяммядов, Сцлейман Ялясэяров, Гянбяр Щцсейнли, Закир Баьыров, Фикрят Ямиров, Аьабажы Рзайева, Шяфигя Ахундова, Рамиз Миришли, Емин Сабитоьлу, Васиф Адыэюзялов, Полад Бцлбцлоьлу, Елза Ибращимова, Огтай Казымов кими мцхтялиф нясилляря аид бястякарларын мащныларыны бюйцк мящарятля ифа етмишдир. Бу мащнылары охуйаркян онун ифачылыг тяфсири, тапдыьы штрихляр, йаратдыьы образлы мязмун вя ящвал-рущиййя щямин мащнынын диэяр ифачылары цчцн дя бир юрняйя, яняняйя чеврилмишдир.

        Ш.Ялякбярова зянэин репертуара малик мцьяннилярдян иди. О, сянят йолуна муьам ифачылыьы иля башласа да, бястякар ясярляринин дя эюзял ифачысы кими, бястякар мащныларынын сон дяряжя профессионал, йцксяк сявиййяли ифачылыг манерасына малик интерпретаторларындан бири кими танынырды. “Ш.Ялякбярова тяряфиндян мащнынын тягдиматы онун мцвяффягиййятинин йарысы демяк иди. Мараглыдыр ки, мцьянни тякжя юз сюзцнц демиш йеткин бястякарларла дейил, эянж, йарадыжылыг йолуна гядям гойан мцяллифлярля дя уьурла ямякдашлыг едирди” [1, 21]. Шювкят Ялякбярова бцтцн йарадыжылыьы бойу Азярбайжанын танынмыш бястякарлары иля чалышмышдыр. Онларын бирэя йарадыжылыг фяалиййяти нятижясиндя мусиги хязинямизи зянэинляшдирян эюзял мащнылар мейдана эялмишдир ки, бу эцн дя биз онлары динляйяркян бюйцк зювг алырыг.

        Ш.Ялякбярова йарадыжылыг йолунун илк мярщялясиндян башлайараг, Цзейир Щажыбяйлинин “Колхоз чюлляриндя”, “Комсомолчу гыз”, “Гызыл ясэяр” (“Аддымла ясэяр”), “Шяфгят бажысы”, “Йахшы йол” вя башга мащныларына мцражият етмишдир. Бу мащнылар мязмунундан иряли эялян юзцнямяхсус мусиги дили вя ифачылыг хцсусиййятляри иля фярглянир вя ифачыдан хцсуси тяфсир кейфиййятляри тяляб едир. Ш.Ялякбярованын ифасында хцсусиля популйар олан “Ясэяр маршы” о дюврдя халг арасында “Аддымла ясэяр” ады иля танынырды. Бу, Азярбайжан мусигисиня илк мащны-марш кими дахил олмушдур. Мащнынын нягяратындан “Аддымла ясэяр” сюзляри парлаг интонасийа хцсусиййятляриня эюря инсанларын йаддашында щякк олунмушдур.

        И.Яфяндийеванын гейд етдийи кими, хцсусиля нягяратда дягиг жидди ритмик шякил вя динамик гурулуш, “Аддымла ясэяр” сюзляриля тякрар олунан мусиги фразалары мащныйа чаьырыш интонасийалары ашылайыр, инсанлара мцбариз рущ эятирир. Бцтцн бу жящятляр - мелодийанын, ритмин, форма гурулушунун характер жящятляри марш цчцн чох типикдир [2, 23]. Ш.Ялякбярованын ифасында Ц.Щажыбяйлинин “Ясэяр маршы” мусиги ифачылыьы тарихиндя из салмыш вя мцасир дюврдя онун бярпасына вя сясляндирилмясиня зямин йаранмышдыр.

        Ш.Ялякбярованын репертуарында сонракы иллярдя йаранмыш вятян мювзулу мащнылар да хцсуси йер тутурду. Вятяни тяряннцм едян мащнылар сырасында Жащанэир Жащанэировун “Гарабаь” мащнысыны гейд етмяк истярдик. Бу мащныларын илк ифачысы Шювкят Ялякбярова олмуш, мцьяннинин сясйазыларында бу эцнцмцзя чатмышдыр.

        Р.Зющрабовун гейд етдийи кими, “Азярбайжан халг мусигисинин вурьуну Жащанэир Жащанэиров бцтцн йарадыжылыьы бойу щямин мусигийя хцсуси бир гайьыкешлик вя мцдрикликля йанашмышдыр...” [3, 31]. Бу фикирлярин тясдигини бястякарын мащныларында да эюрцрцк, бу жящят мащныларынын тяфсириндя дя габарыг сурятдя цзя чыхыр.

        Мясялян, “Гарабаь” мащнысынын гурулуш хцсусиййятляриндя халг мащнысындан эялян жящятляр диггяти жялб едир. Мащны куплет-нягарят формасындадыр, байаты-шираз мягамына ясасланыр. Мцьянни кварта чярчивясиня сыьышан эедишляри тялясмядян, ейни заманда, рущ йцксяклийи иля ифа едяряк, онун щяр бир нотунун айдын вя ифадяли сяслянмясиня наил олур. Ифа просесиндя севимли дийарын мющтяшямлийи мяналы шякилдя динляйижийя чатдырылыр. Щяр бир мелодик фразанын башланьыжыны мцьянни йени няфясля, рянэарянэ сяс чаларлары иля сясляндиряряк, тякрарланманы бир гядяр пярдялямяйя, онлара йени бойалар гатмаьа чалышыр.

        Нягярат кулминасийадан башлайараг, мелодийанын йени инкишаф дальасына йол ачыр. Мцьянни нягяратын башланьыжында “Жяннятим” сюзцнцн охунмасыны бир гядяр узадараг, ферматойа йер верир. Бунунла о, санки дахилиндяки севэи вя гцрур щисслярини бяйан едир. Мащнынын сонунда эениш диапазонда мелодийанын енян секвенсийалы щярякятиня ясасланан пассаълары бир бяфяся охуйан мцьяннинин ифасы ейни заманда, сясиндяки мелизмлярля дольунлашыр. Беляликля, мцьянни охудуьу бу лирик вя ойнаг характерли мащны иля доьма дийарымызын ян эюзял эушяляриндян бири олан Гарабаьын шян, фираванлыг долу мянзярясини йаратмаьа наил олур.

        Бурада гейд етмяк истярдик ки, Ж.Жащанэировун “Гарабаь” мащнысы 1960-жы иллярдя йазылмыш вя Ш.Ялякбярованын ифасында севиляряк, дилляр язбяриня чеврилмишди. 1990-жы иллярдя Азярбайжанын йени тарихиндя ганла йазылмыш Гарабаь фажияси щаггында да мащнылар йаранмышдыр. Инсанларын аьры-ажысыны тяжяссцм етдирян кядярли мащныларла тязадлыг йарадан Ж.Жащанэировун “Гарабаь” мащнысы бялкя дя бир гядяр щадисялярин фажияли ахарына сыьмыр. Анжаг щяр ики сяняткарын - Ж.Жащанэировун вя Ш.Ялякбярованын юмрцнцн сон илляриня тясадцф едян Гарабаь щадисяляриня бястякар вя мцьянни еля “Гарабаь” мащнысы иля мцнасибят билдирмишдиляр. “Гарабаь” бу сяняткарларын хатирясиндя Вятянимизин эюзял, бяхтийар бир эушяси кими галды. Бу щиссляр инди дя Ш.Ялякбярованын ифасында Ж.Жащанэировун “Гарабаь” мащнысында тяряннцм олунур вя дцшмян тапдаьы алтында олан доьма торпагларымызла баьлы носталъи щиссляри ойандырыр, инсанларда щямин торпаглара гайытмаг язмини йарадыр.

        Шювкят Ялякбярованын йарадыжылыьында лирик мащнылар хцсуси йер тутур. Мцьяннинин юз характери вя симасы иля щямащянэ олан лирик мащнылар Ш.Ялякбярованын ифачылыг цслубунун ясас жящятляриндян бири олмушдур. Ш.Ялякбярованын ифасында С.Рцстямовун “Щардасан”, “Оху эюзял”, Ф.Ямировун “Кор ярябин мащнысы”, “Эцлярям эцлсян”, “Лайлай, Ж.Жащанэировун “Ана”, “Байрам шамлары”, Шяфигя Ахундованын “Шяки”, “Йарадан ялляр” кими мащнылары щяля дя йаддашларда йенилянир.

        Бу бахымдан, С.Рцстямовун мащныларына Ш.Ялякбярова чох мцражият етмишдир. Ону да дейяк ки, С.Рцстямовун ады чякиляркян, мящз Ш.Ялякбярованын ифасында бястякарын мащнылары бизим йадымыза дцшцр, “Оху эюзял”, “Гурбан адына”, “Щардасан”, “Алаэюз” вя с. мащнылар гулагларымызда сяслянир, гейри-ихтийари щямин мащнылары зцмзцмя етмяйя башлайырыг. Ш.Ялякбярованын мящарятля сясляндирдийи бу мащнылар бюйцк зювг мянбяйиня чеврилмишдир.

        Ш.Ялякбярова щяр мащныны юзцнямяхсус тярздя ифа едирди. Бу мащныларын апарыжы хяттини лирика тяшкил едир. Мцьянни лирик щиссляри дяриндян дуйараг, юз ифасында динляйижийя чатдырмаьа наил олмушдур. Мясялян, “Алаэюз” мащнысындакы мялащятлилик, садялик, охунаглы, ифадяли интонасийаларла шян ящвал-рущиййя йарадыр. “Щардасан” мащнысынын мелодийасыны мцьянни муьам мелодийасына йахын тярздя охуйур, ещтираслы, щяйяжанлы мелодийайа малик мащныда импровизасийадан эениш истифадя едир. Мцьяннинин ифачылыг цслубундан эялян бир сыра жящятляр С.Рцстямовун мащныларынын тяфсириндя юз яксини тапыр.

        Ш.Ялякбярова С.Рцстямовун мащныларыны ясасян онун рящбярлийи алтында халг чальы алятляри оркестринин мцшайиятиля ифа едиб. Бу да чох яламятдардыр вя бястякар-дириъор С.Рцстямовун мцьянни Ш.Ялякбярова иля йарадыжылыг цнсиййятиндян тякраролунмаз сянят ясярляри мейдана эялир. Видео материалларда биз бунун шащиди олуруг. Мцьяннинин сяс чаларларынын дириъорун ял щярякятляри иля щямащянэлийи, ифада мусигинин характеринин вя сюзцн мянасынын вящдяти бястякарын йаратдыьы образы жанландырыр. Ейни заманда, бурада С.Рцстямовун оркестр дилини дя гейд етмялийик ки, оркестр алятляринин тембрляринин мцьянни сясиля узлашдырылмасы мцкяммял щяллини тапыр. Бцтцн бунлар эюзцмцз гаршысында там бир мусиги портретини йарадыр.

        Ш.Ялякбярованын йарадыжылыг ирсиндя Щажы Ханмяммядовун, Рамиз Миришлинин, Шяфигя Ахундованын вя башга бястякарларын халг мащнылары цслубунда лирик мащнылары да мараглы тяфсир хцсусиййятляриня маликдир. Мцьяннинин ифачылыг тяфсириндя лирик образын ачылмасына йюнялдилмиш жящятляр, сяс чаларлары - муьам пярдяляринин цзяриндя эязишмяляр, зянэуляляр, еляжя бястякар мятни чярчивясиндя импровизасийа бажарыьы, форма дуйуму хцсуси рол ойнайыр. Бцтцн бунлар мцьяннинин йарадыжылыьында лирик характерли мащны ифачылыьы яняняляринин формалашмасыны нцмайиш етдирир.

        Мащныларын мусиги мязмунундан, характериндян, мелодик гурулушундан иряли эяляряк, мцьяннинин тяфсириндя муьамдан истифадя олунмушдур ки, бу да мащнынын сяслянмясини даща да дольунлашдырыр. Ж.Мащмудованын йаздыьы кими, бурада ики важиб мягама диггят йетирмяк лазымдыр. Онлардан биринжиси мащнынын характери, диэяри ися мцьяннинин юзц иля баьлыдыр. Муьам парчалары бцтцн мащнылара дахил олуна билмяз. Бунун цчцн мащнынын мцяййян лирик ащянэя малик олмасы вя поетик мятнин муьам сяслянмяси иля узлашмасы важиб тяляблярдяндир. “Бястякар мащныларында муьам парчалары ики вариантда юзцнц эюстярир: мащнынын мятниндян эютцрцлмцш шеир бянди вя йа бяндляри муьам цстцндя ифа едилир; мянажа уйьун эялян гязял бейти вя йа бейтляри охунур. ...Мащнынын дахилиндя муьамын ифа олунуб-олунмамасында ясас мейар ону ифа едян мцьяннинин сяс имканлары иля баьлыдыр” [1, 19]. Ш.Ялякбярованын ифа етдийи мащныларын тяркибиня муьам парчалары дахил етмяси бу жящятлярля баьлыдыр вя сяслянмяйя рянэарянэлик эятирир.

        Т.Гулийевля Ш.Ялякбярованын йарадыжылыг цнсиййятиндян мусиги ирсимизи зянэинляшдирян эюзял вя рянэарянэ мащнылар йаранмышдыр. Ш.Ялякбярова бястякарын айры-айры мащныларынын илк ифачысы олмуш, ейни заманда, онун кинофилмляря йаздыьы мащнылары ифа етмишдир. Щямин мащнылар мящз Ш.Ялякбярованын сяси вя ифасында севиляряк, екрандан щяйата, эениш сящняйя вя мцьяннилярин репертуарына дахил олмушдур. Бу бахымдан, “Ону баьышламаг олармы?”, “Эюрцш” вя с. кинофилмлярдян “Язиз сурят”, “Ахшам мащнысы”, “Лирик мащны” вя с. бу кими Ш.Ялякбярованын ифа етдийи мащнылар бу эцн мцьяннилярин консерт репертуарынын даими програмыны тяшкил едир.

        Гейд етмялийик ки, естрада цслубунда йазылмыш бястякар мащныларынын юзцняхас жящятляри вардыр ки, бунлар Ш.Ялякбярованын ифачылыг тяфсириндя юз яксини тапараг, мащнынын яняняви ифа цслубуна чеврилмишдир. Бурада мащнынын мусиги хцсусиййятляри иля йанашы, онун мцшайияти дя бюйцк рол ойнайыр вя образын ачылмасында иштирак едир. Т.Гулийевин вя диэяр бястякарларын естрада цслубунда йазылмыш мащныларыны Ш.Ялякбярова естрада оркестринин вя йа фортепианонун мцшайиятиля ифа етмишдир.

        Ялбяття ки, бурада бястякар мащныларынын тящлилини вермяк имкан харижиндядир. Беля ки, Ш.Ялякбярованын репертуарына дахил олан онларла бястякар мащнылары мцьянни тяряфиндян мцхтялиф иллярдя сясляндирилмишдир вя инди дя онун лент йазыларында сяслянмякдя давам едир. Беляликля, Ш.Ялякбярованын ифачылыг тяфсириндя бястякар мащныларынын арашдырылмасы онларын мусиги дилинин башлыжа хцсусиййятлярини характеризя етмяйя вя ифачылыг жящятлярини арашдырмаьа имкан верир.

        ЯДЯБИЙЙАТ

1. Мащмудова Ж.Е. Мащнынын гоша ганады - поезийа вя мусиги. Б., 2013. 244с.


2. Эфендиева И.M. Азербайджанская советская песня. Б., Язычы, 1981. 150с.

3. Зющрабов Р.Ф. Бястякарларымызын портрети. Б., “Эянжлик”, 1997. 122 с.


Страницы : 1

     ©Copyright by MusigiDunyasi
 

 

English Начало Написать письмо Начальная страница журнала Начало страницы