Начальная страница журнала
 
Архив

 

Портреты


НЯРИМАН МЯММЯДОВУН ЙАРАДЫЖЫЛЫЬЫНДА ПРОГРАМЛЫ СИМФОНИК ЯСЯРЛЯР

Автор: Айнур ГАСЫМОВА                  Город : Baku  Страна : Azerbaijan
Страницы : 1

       Эюркямли бястякар Няриман Мяммядовун йарадыжылыьында инструментал мусиги сащяси апарыжы ящямиййят кясб едир вя ири щяжмли силсиля ясясрлярдян - симфонийалардан камера-инструментал ясярляря гядяр мцхтялиф ъанрлы ясярляри юзцндя жямляшдирир: симфонийалар (бюйцк симфоник оркестр вя камера оркестри цчцн), инструментал консертляр вя симфоник поемалар бястякарын мусиги ирсинин дяйярли нцмуняляридир.

        Инструментал мусиги сащяси тялябялик илляриндян Н.Мяммядовун диггятини жялб етмишдир. Щямин дюврдян Н.Мяммядов бир сыра мараглы ясярляр бястялямишдир. Онлардан “Мялик Мяммяд” симфоник сцитасыны, симли квартети, Цзейир Щажыбяйлинин хатирясиня фортепиано триосуну гейд едя билярик. Гейд етмяк лазымдыр ки, чох илляр сонра бястякар щямин ясярлярин цзяриня бир даща гайыдараг, онлары редактя етмишдир. Мясялян, 1970-жи иллярдя трионун икинжи редаксийасы Азярбайжан Бястякарлар Иттифагынын пленумунда сясляндирилмишдир.

        Консерваторийаны битирян заман Н.Мяммядов диплом иши кими “Драматик поема”сыны тягдим едир. Бу ясяр эянж бястякарын йарадыжылыг тяхяййцлцнцн эенишлийини, онун халг мусигиси мянбяляри иля дярин кюклярля баьлылыьыны, ири композисийа формаларына мейлини нцмайиш етдирирди.

        Н.Мяммядовун симфоник ясярляри сырасында програмлы мусигийя вя симфоник поема ъанрына давамлы мцражияти диггяти жялб едир. “Драматик поема” (1961), Сямяд Вурьунун “Комсомол поемасы”нын мотивляриня “Комсомол” симфоник поемасы (1962), Низаминин “Фярщад вя Ширин” поемасынын мювзулары ясасында йазылмыш ейниадлы симфоник поема (1980), щямчинин, Симфоник поема (1979), “Наьыл” симфоник поемасы тимсалында буну изляйя билярик.

        Н.Мяммядовун ясярлярини нязярдян кечиряркян, онун Низами, Щцсейн Жавид, Сямяд Вурьун кими классик шаирлярин ясярляриня мараьы юзцнц габарыг эюстярир. Бу да онун классик поезийаны чох севмясиндян, ады чякилян шаирлярин йцксяк, романтик щисслярля ашыланмыш ясярляринин онун рущуна уйьун олмасындан ирялли эялир.

        Н.Мяммядовун симфоник йарадыжылыьында бирщиссяли програмлы ясярляр мараглы хцсусиййятляря маликдир. Онун “Драматик поема”, “Комсомол” вя с. симфоник поемалары бястякарын симфоник дцшцнжя тярзини, ъанрынын ясас жящятлярини, форма хцсусиййятлярини дяриндян дуймасыны нцмайиш етдирир. Бу ясярлярдя бястякарын мусиги цслубунун мцщцм жящятляриндян бири кими муьамварилийин классик мусиги ганунлары иля говушдурулмасы кими цслуб кейфиййятляри юзцнц эюстярир.

        Симфоник поема ъанрынын мязмун хцсусиййятляри онун форма вя гурулушуну да мцяййянляшдирир. Бу бахымдан бирщиссяли форманын имканлары дахилиндя бястякар драматурэийаны еля гурур ки, бурада образлар вя онларын дахили алями, ящатя олундуьу мцщит, ян ясасы йцксяк етик щиссляри юз ифадясини тапыр. Бу бахымдан бястякарын симфоник поема ъанрына мцражияти онун фярди хцсусиййятляри, програмлы мязмунун характери иля баьлыдыр. Н.Мяммядов юз ясярини “Драматик поема” адландырмагла, мусигинин програмыны, образлы мязмунуну, характерини ачыгламышдыр.

        Н.Мяммядовун симфоник поемасы бюйцк симфоник оркестр цчцн йазылмышдыр. Ясяр симфоник поема цчцн яняняви олан соната формасында йазылмышдыр. Експозисийада: эириш - Адаэио, ясас мювзу - Аллеэро нон троппо, кюмякчи мювзу - Ленто юз яксини тапыр. Соната формасында ишлянмя бюлмяси бурахылыр. Репризада ися инкишаф давам етдириляряк, мювзулар ейни ардыжыллыгла, лакин темп дяйишикликляриля юзцнц эюстярир: эириш - Адаэио, ясас - Аллеэро нон троппо, кюмякчи - Модерато ассаи, ейни заманда, репризада мювзулар инкишафы гаршылыглы сурятдя дольунлашдырылыр. Кода - Аллеэро аэитато эириш мювзунун елементляри ясасында гурулуб вя интонасийа таьлары ямяля эятиряряк, поеманы чярчивяйя алыр. Симфоник поеманын диггятялайиг жящятляриндян бири мювзуларын вариантлы вя вариасийалы инкишаф етдирилмясидир. Щямчинин мювзуларын инкишафында дальавари, йцксялян-енян щярякят хятти, мярщяляли хцсусиййятляр юзцнц эюстярир.

        Симфоник поеманын эириш бюлмяси - Адаэио, аьыр, тямкинли характеря маликдир. Эириш мювзунун ясярин мязмунунда мцщцм ящямиййяти вардыр, беля ки, мювзунун елементляри симфоник инкишафда чох истифадя олунур вя диэяр мювзуларын елементляри иля говушараг, бястякарын тяхяййцлц иля образын ачылмасына имкан йарадыр. Мювзу ашаьы реэистрдя, виолончел вя контрабасларын ифасында аьыр темпдя сяслянир. Мелодик ифадя хроматик эедишляря вя синкопалы ритмик шякля ясасланыр. 5/4 юлчц дахилиндя эюстярилян мцхтялиф шякилли груплашмалар, узун сяслянмялярин даща хырда юлчцлц нотларла явязлянмяси иля сярбярт вязнли пилляятрафы эязишмяляр муьам импровизасийасыны хатырладыр.

        Эириш мювзунун гурулушунда цч мярщяля юзцнц айдын бцрузя верир. Форманын бюлмяляринин ардыжыллашмасында тядрижи мелодик йцксялиш, зирвяйя чатма вя башланьыж мювгейя ениш юзцнц эюстярир. Бу просес дя юзлцйцндя муьама хас олан гурулушу якс етдирир.

        Експозисийада ясас мювзу - Аллеэро нон троппо, эириш мювзунун елементляриня ясасланыр. Ясас мювзу симлилярин вя аьаж няфясли алятлярин ифасында сяслянир, эярэин драматик жизэиляря маликдир. Хцсусиля виолончел вя контрабасларын ашаьы реэистрдя остинат фону бу щисси артырыр. Эениш няфясли мелодийада шур мягам-интонасийалары юзцнц айдын сурятдя бцрузя верир, лакин инкишаф бойу мелодик хятт йцксялян щярякятдя хроматик эедишлярля зянэинляшир.

        Ясас мювзунун инкишафында вариантлыг вя вариасийалылыг мцщцм ящямиййятя маликдир. Бу жящят артыг мювзунун дахилиндя, мусиги жцмляляринин вариантлы тякрарланмасында юзцнц эюстярир. Мювзунун инкишафы бир нечя дальада щяйата кечирилир. Бунлар да мювзунун вариасийалары кими, мцхтялиф реэистрлярдя вариантлы тякрарланмалары кими верилир. Бу кечидляр ардыжыл олараг, бир алятляр групундан диэяриня - симлилярдян аьаж няфяс алятляри групуна ютцрцлмякля баш верир. Мювзунун икинжи инкишаф дальасы аьаж няфяс алятляри групунун сяслянмясиндя верилир. Мелодик инкишаф давам етдириляряк, даща йцксяк реэистри ящатя едир.

        Кюмякчи мювзу - Ленто, олдугжа зяриф, лирик, тясирли вя щязин характеря маликдир, флейтанын солосунда, симлилярин вя фортепианонун сахланылан аккордларынын фонунда сяслянир. Мювзу вя онун мцшайиятинин интонасийа юзяйиндя охшар жящятляр юз яксини тапыр, беля ки, мелодик хятдя дайаг пилля ятрафында эязишмя йцксялян-енян щярякят формаларында юзцнц эюстярир, мцшайият мювзунун дайаг тонунун вя интонасийа юзяйинин остинат шякилдя сахланылмасына ясасланыр. Бу да мювзунун сяслянмясиндя ми майяли шурун мягам-интонасийа дайагларыны айдын нцмайиш етдирир.

        Кюмякчи мювзунун инкишафында дальавари йцксялян, вариасийалы инкишаф характерикдир. Беля ки, мювзунун оркестр тяртибатында тядрижян дольунлашма иля йанашы, ейни заманда, мцшайиятин вариасийа олунмасы да юзцнц эюстярир. Бу жящятлярин ян парлаг говушмасы мювзунун кулминасийасында тязащцр едир. Кюмякчи партийанын сонунда зирвядян енмя вя йекунлашма юзцнц эюстярир. Ясярин ясас бюлмяляринин инкишаф хцсусиййятляри, майядян йцксялян хятт, кулминасийанын ялдя олунмасы вя сонда йенидян майяйя гайыдыш муьам шюбяляринин инкишафыны хатырладыр.

        Симфоник поеманын гурулушунда соната формасынын яняняви жящятляри юзцнц эюстярир. Експозисийанын мювзуларынын кифайят гядяр эениш ишлянилмяси верилдийи цчцн, бястякар ишлянмя бюлмясиндян истифадя етмямишдир. Реприза бюлмяси ися динамик инкишафда верилир вя мювзуларын йени сявиййядя сясляндирилмяси давам етдирилир. Реприза бюлмясиндя эириш, ясас вя кюмякчи мювзулар йени сяпкидя юзцнц эюстярир. Гейд етмяк лазымдыр ки, дяйишиклик ясасян темп эюстярижиляри вя оркестр тяртибаты иля баьлыдыр. Реприза бюлмяси - Адаэио, експозисийада кюмякчи мювзунун аьыр темпдя тамамланмасындан сонра, сяслянмяйя бюйцк тязад эятирмяйяряк, дахил олур. Симлиляр групунда виолончел вя контрабас мелодийаны апарыр, диэяр партийаларын сяс бирляшмяляри фон ямяля эятирир.

        Ясас мювзу експозисийадакы драматик характерли, сяс вя мцшайият типли сяслянмясиндян фяргли олараг, репризада оркестрин бцтцн групларында верилир вя полифоник инкишафа мяруз галыр. Бу да мювзунун характериня эярэинлик ашылайыр. Репризада ясас мювзунун инкишафы бир нечя мярщялядян кечир, инкишаф просесиндя експозисийанын бцтцн мювзуларынын елементляриндян истифадя олунур.

        Репризада кюмякчи мювзунун темп эюстярижиси дяйишир: Модерато ассаи. Експозисийадакы Ленто темпиндян фяргли олараг, Модерато ассаи даща щярякятли характер дашыйыр вя бу да мювзунун ящвал-рущиййясинин дяйишмясиня сябяб олур. Кюмякчи мювзу скрипка партийаларында, зяриф сяслянмя кясб едир. Мювзунун оркестрляшдирилмяси шяффафдыр, мювзунун ишлянилмяси просесиндя дя оркестр тяртибаты бир гядяр дольунлашдырылыр, цмумиликдя оркестрин камера тяркиби сахланылыр.

        “Драматик поема” кода - Аллеэро ассаи иля тамамланыр. Коданын мювзусу эириш мювзунун елементляриня ясасланыр, бурада ритмик груплашдырмада синкопалы щярякят сахланылыр. Кода фугато кими симлилярин партийасында башланыр. Поеманын бу шякилдя кода иля тамамланмасы онун програмлы мязмунундан иряли эяляряк, ясярин йекун мярщялясиндя онун интонасийа инкишафыны йекунлашдырыр. Коданын сяслянмяси тядрижян бцтцн оркестри ящатя едир. Оркестрин алятляр групу цзря партийаларда октаваларла вя секундаларла икиляшмя верилир, бас сяслярдя ашаьыйа доьру енян синкопалы эедишляр фактураны дольунлашдырыр.

        Беляликля, Н.Мяммядовун “Драматик поема”сында бястякарын форма дуйуму, цслуб хцсусиййятляри юзцнц бцрузя верир. Яняняви форманын муьам инкишаф принсипляри иля дольунлашдырылмасы бястякарын цслуб ахтарышларынын ясас истигамятини цзя чыхарыр.

        Н.Мяммядовун йарадыжылыг цслубунда муьамла баьлылыг юзцнц габарыг бцрузя верир. Мусигишцнас Р.Фярщадованын фикринжя, Н.Мяммядовун муьамдан истифадя методлары бядии вя елми жящятдян хцсуси ящямиййят кясб едир. Муьам сянятинин бцтцн хырда елементлярини дяриндян юйрянмяси нятижясиндя Н.Мяммядов муьамата йени призмадан бахмаг имканы газанмышдыр. О, муьаматдан тякжя мягам-интонасийа вя ритмик структурларыны яхз етмир, щям дя онлары юз йарадыжылыг фантазийасы иля ишляйяряк, мараглы лад гурулушлары вя йени щармонийалар йарадыр. Мусиги материалынын инкишаф цсулларында да, формайарадылмасында да бястякарын муьам сянятиля баьлылыьы юзцнц айдын бцрузя верир (1).

        Н.Мяммядовун ясярляриндя мусиги мювзусу вя инкишаф хцсусиййятляри билаваситя муьамлардан гидаланыр. Бу бахымдан, ялбяття ки, бястякарын бцтцн ясярляринин адыны чякя билярик. Ясярлярин мусиги мювзусунун мягамлара ясасланмасы, муьамвари инкишаф принсипляри, оркестр тембрляринин узлашдырылмасы вя бир чох диэяр жящятляр бястякарын йаратдыьы бцтцн ясярлярдя юзцнц бцрузя верир.

        ЯДЯБИЙЙАТ


1. Фархадова Р. Нариман Мамедов. Баку, Ишыг, 1982., s.24

2. Зющрабов Р.Ф. Бястякарларымызын портрети. Б.: Эянжлик, 1997.


Страницы : 1

     ©Copyright by MusigiDunyasi
 

 

English Начало Написать письмо Начальная страница журнала Начало страницы