Начальная страница журнала
 
Архив

 

Портреты


НЯРИМАН МЯММЯДОВУН СИМФОНИК ЙАРАДЫЖЫЛЫЬЫ

Автор: Айнур ГАСЫМОВА                  Город : Baku  Страна : Azerbaijan
Страницы : 1

       Азярбайжанын халг артисти Няриман Мяммядовун йарадыжылыьында инструментал мусиги сащяси апарыжы ящямиййятя маликдир вя рянэарянэ мязмунлу, мцхтялиф ъанрлы ясярлярля тямсил олунмушдур. Бунлары бир нечя йеря бюля билярик: Симфонийалар вя бир щиссяли симфоник ясярляр, инструментал консертляр, халг чальы алятляри оркестри цчцн ясярляр, камера-инструментал ясярляр. Онун симфоник ясярляри йарадыжылыьынын мцхтялиф дюврляриня аиддир. Мцстягил йарадыжылыьа гядям гойдуьу 1960-жы иллярдян юмрцнцн сонуна кими Н.Мяммядов симфоник мусиги ъанрларына мцражият етмиш, симфонийалар, симфоник поемалар, инструментал консертляр бястялямишдир.

        Н.Мяммядов йедди симфонийанын мцяллифидир. Онлардан Биринжи симфонийа камера оркестри цчцн 1965-жи илдя, Икинжи симфонийа симли оркестр, литавр вя фортепиано цчцн 1970-жи илдя бястялянмишдир. Цчцнжц симфонийа орган вя симли оркестр цчцн 1980-жы илдя йазылмышдыр. Дюрдцнжц симфонийа “Гялбимин сяси” адланыр вя Щцсейн Жавидин хатирясиня итщаф едилиб, 1984-жц иля аиддир. Бешинжи вя Алтынжы симфонийалар 1980-жы иллярин ахырында мейдана эялмишдир вя дюврцн тямайцллярини якс етдирян ясярлярдир. Йеддинжи симфонийа 1995-жи илдя йаранмышдыр вя Хожалы фажиясиня щяср олунмушдур. 1990-жы илляр бястякарын йарадыжылыьынын ян бюйцк наилиййятляриндян биридир.

        Н.Мяммядовун симфонийалары классик форма чярчивясиндя бястякарын мусиги дилинин рянэарянэлийини нцмайиш етдирир. Ясярин мязмунундан асылы олараг, симфонийалары тяшкил едян щиссялярин характериндя мцхтялифлик юзцнц эюстярир. Щямчинин, форма гурулушунда да мцяййян дяйишикликляр мцшащидя олунур.

        Симфонийаларын оркестр тяркиби бястякарын йарадыжылыг мягсядляриндян иряли эяляряк, мцхтялифдир: илк цч симфонийа камера оркестри цчцн, диэяр дюрд симфонийа ися бюйцк симфоник оркестр цчцн йазылмышдыр. Лакин бястякар камера оркестринин имканлары иля мящдудлашмайараг, Икинжи симфонийайа литаврлар, Цчцнжц симфонийайа орган дахил етмишдир ки, бу да оркестрин ифачылыг имканларынын артырылмасына шяраит йаратмышдыр.

        Н.Мяммядовун симфонийаларынын мусиги дилиндя диггяти жялб едян жящятлярдян бири онларын мювзу даирясидир. Бу ясярлярдя Биринжи симфонийадан сонунжуйа гядяр Вятян мювзусу юз планда дурур. Щяр бир симфонийасында бу мювзу мцхтялиф жящятлярдян ачыгланыр. Мясялян, Биринжи симфонийанын ясас образлар даиряси Вятянин азадлыьы уьрунда мцбаризядя щялак олмуш гящряманларын хатирясиня щяср олунмушдур. Ясярин мусиги мязмунунда образы сяжиййяляндирян кядярли мусиги апарыжы ящямиййятя маликдир. Бу мусиги образы ясярин драматуръи инкишаф хяттиндя мцщцм рол ойнайыр вя ясярин щиссяляриндя щяр дяфя йени оркестр тяртибатында юзцнц эюстярир. Бу да бястякарын дцшцнжяляри, гялбинин кядяри кими сяслянир. Бу кими мусиги образлары бястякарын бцтцн симфонийаларында мцхтялиф мювзу дахилиндя, мцхтялиф тяфсирлярля вериляряк, Йеддинжи симфонийада йцксяк зирвяйя чатмышдыр.

        Н.Мяммядовун йарадыжылыьында Икинжи, Дюрдцнжц вя Йеддинжи симфонийалар мярщяля ясярляр кими диггятялайигдир.

        Икинжи симфонийада симли оркестрин тяркибиндя фортепиано вя литавр алятляриндян истифадя олунмасы икили ящямиййят дашыйыр: бир тяряфдян, солист кими оркестрля гаршылыглы ялагядя чыхыш едир, диэяр тяряфдян, оркестрин там щцгуглу цзвц кими мусигинин инкишафында иштирак едир вя щяр ики щалда, ясярин оркестр дилинин зянэинлийини, мусиги-драматурэийасынын щярякятини тямин едян васитяйя чеврилир. Бцтцн бунлар бястякарын оркестрлямя вя мусиги дили сащясиндя йени тапынтыларына йол ачыр.

        Симфоник силсилядя щиссялярин ардыжыллашмасы, характер вя темп эюстярижиляри классик симфоник силсилядян фярглянир. Ы щисся - Модерато, Аллеэро; ЫЫ щисся - Аллеэретто; ЫЫЫ щисся - Ларэо. Эюрцндцйц кими, симфонийада йекунлашдырыжы ящямиййятя малик олан Финал йер алмыр, бу да ондан иряли эялир ки, бястякарын йарадыжы тяхяййцлцндя симфоник силсиля цч щиссядя йекунлашдырылыр. Симфоник силсилядя щяр бир щиссянин юзцнямяхсус ролу вя мусиги драматурэийасынын инкишафындакы йери вардыр. Симфонийанын ясас драматуръи конфликти шяхсиййятин эерчяклийя мцнасибятини, щяйати мцбаризясини, ясярин гящряманынын дахили алямини, онун щяйяжанлы, зиддиййятли дцшцнжялярини ачыглайараг, образлы мязмуну иля диггяти жялб едир.

        Ясярин щиссяляри мювзу бахымындан бир-бириля баьлы олуб, симфоник инкишафа мяруз галыр. Мювзуларын ишлянилмясиндя вариантлыг, вариасийалылыг принсипляри апарыжы ящямиййятя маликдир. Бу силсилянин ардыжыллыьыны, бцтювлцйцнц тямин етмякля, тематик материалын мянбяйинин муьамла баьлылыьыны эюстярир. Бястякар муьамвари гурулуш хцсусиййятляриндян, инкишаф хцсусиййятляриндян истифадя едяряк, мювзуларын ейни бир мянбя иля баьламаьа, онларын дахили вящдятиня наил олмушдур.

        Гейд етмяк лазымдыр ки, Н.Мяммядовун Икинжи симфонийасында оркестр йазысы драматуръи инкишафа табе олур. О, мцяййян юлчцлц оркестр тябягяляриндян, узун мцддят давам едян тембрлярдян истифадя йолу иля эениш декоратив нахышлары иля фярглянир. Бястякарын бу симфонийада фярди оркестр цслубунун формалашмасыны эюрцрцк. Бястякарын диэяр ясярляринин оркестр цслубунун ясас жящятляри Икинжи симфонийадан эялир. Икинжи симфонийанын оркестр тяртибаты цчцн алятлярин функсийаларынын дягиг бюлэцсц характерикдир. Материалын експозисийасы заманы, бир гайда олараг, ейни нюв алятляр групундан истифадя олунур, даща сонра диэяр груплар да сяслянмяйя гошулур, оркестровкада диалог принсипи цстцнлцк тяшкил едир.

        Н.Мяммядовун Дюрдцнжц симфонийасы “Гялбимин сяси” адланыр вя эюркямли Азярбайжан шаири Щцсейн Жавидин хатирясиня щяср олунмушдур. Ясяр 1985-жи илдя Азярбайжан Бястякарлар Иттифагынын пленумунда сясляндирилмишдир. Симфонийаны бястякарын ялйазмасы ясасында тящлил едирик.

        Дюрдцнжц симфонийайа програмлы адын верилмяси бястякарын йарадыжылыг тяхяййцлц вя Щцсейн Жавид йарадыжылыьына мцнасибяти иля баьлыдыр. Симфонийада Щцсейн Жавидин образы онун йаратдыжылыьындан эялян ассосиасийаларла, йашадыьы дюврцн зиддиййятляри фонунда ишыгландырылмышдыр. Ясярин ясас мязмуну шяхсиййят вя онун юз дцнйасы вя ону ящатя едян дцнйанын гаршылашдырылмасы цзяриндя гурулмушдур. Бурада ащянэдарлыг вя зиддиййят юзцнц габарыг эюстярир вя бястякарын шяхсиййят вя дцнйа щаггында фикирлярини якс етдирир. Симфонийанын ясасыны тяшкил едян сяжиййяви конфликт - зянэин дахили алямя малик шяхсиййятин дцнйанын щагсызлыгларына етиразы романтик планда юз щяллини тапыр ки, бу да Щцсейн Жавидин йарадыжылыг гайясиня уйьундур.

        Симфонийа цч щиссялидир, бюйцк симфоник оркестрин тяркиби цчцн нязярдя тутулмушдур: Ы щисся - Аллеэретто-Модерато, сонато аллеэросу; ЫЫ щисся - Модерато, цчщиссяли формада; ЫЫЫ щисся - Аллеэро, вариасийа формасына ясасланыр. Симфоник силсилядя щиссялярин сайы вя ардыжыллыьы классик тяфсирдян кянара чыхыр ки, бу да Н.Мяммядовун симфонийаларында юзцнц эюстярян сяжиййяви щалдыр. Бястякарын бундан яввял тящлил етдийимиз симфонийасы нцмунясиндя дя буну эюрцрцк.

        Симфонийанын щиссяляринин форма гурулушу классик ганунауйьунлуглар чярчивясиндядир, бунунла беля, композисийа дахилиндя, мювзуларын гурулушунда муьамын инкишаф хцсусиййятляриня хас олан жящятляр юзцнц эюстярир. Мювзуларын бир юзякдян йетишмяси, мелодик, ритмик, структур, фактура, оркестр йазысы вя с. жящятлярдян вариантлы - вариасийалы дяйишилмяляря уьрамасы, бунун нятижясиндя ямяля эялян мярщялялярля дальавари инкишаф гейд олунмалыдыр. Мювзуларын структурунда да хроматик сяссырасына ясасланан муьамвари, импровизасийалы эязишмяляр цстцнлцк тяшкил едир ки, бу да бястякарын мусиги цслубунда мцасир йазы цсулларынын муьам тяфяккцрц иля узлашдырылмасындан иряли эялир.

        Дюрдцнжц симфонийанын драматурэийасынын юзцнямяхсуслуьу епик башланьыжын лирик-драматик, психолоъи елементлярля зянэинлийиндядир. Симфонийада шяхси, субйектив жящятляр милли халг мусиги кюкляринин обйективлийиня табе олур ки, бу да милли симфонизмин классик янянялярля говушдурулмасындан иряли эялир.

        Мусигиси драматизмля, пафосла, актив щярякятлярля фярглянян Дюрдцнжц симфонийада зиддиййятин ясасында психолоъи принсип дурур. Симфонийанын щадисяляри даим фярдиййятин шяхси реаксийасы иля гаршыр. Дахиля гапылма, речитативлярин чохлуьу бурадан йараныр. Бястякарын тякжя ясярин програмынын дейил, щям дя мцяллифин щяйаты анлайыш тярзинин ифадяси олан симфонийанын ады да бунунла баьлыдыр. Дюрдцнжц симфонийанын мусигиси дащийаня сяняткарын юлмязлийи, онун йаддашларда йашайан ясярляри вя даща эениш мянада ясил сянятин юлмязлийи щаггында йцксяк фикирляринин тяжяссцмцдцр.

        Н.Мяммядовун “Хожалы шящидляриня” адланан Йеддинжи симфонийасы ХХ ясрин сонунда баш вермиш Азярбайжан тарихинин ян ганлы щадисяляриндян бириня - Хожалы сойгырымынын гурбанларынын хатирясиня щяср олунмушдур. Ясяр 1995-жи илдя йазылмыш вя Азярбайжан Бястякарлар Иттифагынын пленумунда ифа олунмушдур.

        Н.Мяммядовун Йеддинжи симфонийасында мусигинин мязмуну щяйати мцнагишяли вязиййятлярля, динамик сящнялярля, характерлярля, щадисялярин мащиййятиня вармаг жящди иля сящня драмына йахындыр. Драмын ясас гящряманы халгдыр. Онун мцбаризя вя гялябя йолу, зиддиййятли образларын емосионаллыьынын кяскинляшмяси, онларын хцсуси тясир гцввяси бир чох щалларда мусигинин характериня романтикляшмя яламяти верир ки, бу да бястякарын диэяр симфоник ясярляриндя дя тязащцр едир. Бястякар дюрд щиссяли композисийа дахилиндя симфоник силсилянин яняняви щиссялярини юзцнямяхсус сурятдя шярщ едяряк, онлары ясярин ващид драматуръи хяттиндя бирляшдирмишдир. Симфонийанын щиссяляри: Ы щисся - Ларэо; ЫЫ щисся - Аллеэретто; ЫЫЫ щисся - Модерато; ЫВ щисся - Аллеэро ансиосо.

        Симфонийанын щиссяляринин ардыжыллыьында симфоник силсилядян кянара чыхан жящятляр юзцнц эюстярир. Симфонийанын щиссяляри онун програмлы мязмунундан иряли эяляряк, шярщ олуна биляр. Бястякар ясярин щиссяляриня хцсуси програмлы адлар вермяся дя онларын мусиги мязмунуну баш верян щадисялярля ялагяляндирмяйя вя тясвир етмяйя ясас верир. Беля ки, Ы щисся - Ларэо щяжминя эюря нисбятян йыьжамдыр вя цч щиссяли формайа ясасланыр. Бу щисся мусиги мязмунуна вя характериня эюря силсилядя пролог ролу ойнайараг, фажияли щадисялярдян хябяр верир. Икинжи щисся - Аллеэретто, симфонийанын драматик мяьзини якс етдирир. Цчцнжц щисся - бястякарын халгын йашадыьы фажияйя мцнасибятини тяжяссцм етдирир. Дюрдцнжц щиссядя ися инсанларын гязяби, дцшмяня нифряти вя гялябя язми юз тязащцрцнц тапыр. Симфонийанын щиссяляринин гурулушу онларын мязмунундан иряли эяляряк, сярбяст шярщ олунур.

        Йеддинжи симфонийанын мусигиси бюйцк ифадя эцжцня вя конкрет образлылыьа маликдир ки, бу да онун ясярляринин эениш анламда програмлыьы щаггында данышмаьа имкан верир. Йарадыжы вя даьыдыжы гцввялярин, гящряманлыг вя мцбаризя, онун гурбанларынын доьурдуьу кядяр, щуманизмин бюйцк вя мяьлубедилмяз эцжц, чятинлик вя гялябянин севинжи Н.Мяммядовун симфонийасынын мусигисиндя щадисялярин инкишаф мянзярясини якс етдирир. Бурада дахили мяняви дяйярляри вясф едян инсанын ич дцнйасынын ян йахшы вя эизли щцдудларыны, йцксяк эюзяллийи тяряннцм едян сящифяляр вардыр. Мцасирлийин гызьын проблемляринин тяжяссцмцндя, онларын эениш фялсяфи анламында бястякар симфонизмин мцнагишяли-драматик хяттиня мейл едир.

        ЯДЯБИЙЙАТ

1. Зющрабов Р.Ф. Бястякарларымызын портрети. Б.: Эянжлик, 1997. 122 с., с.100.


2. Фархадова Р. Нариман Мамедов. Баку, Ишыг, 1982., s.21


Страницы : 1

     ©Copyright by MusigiDunyasi
 

 

English Начало Написать письмо Начальная страница журнала Начало страницы