Начальная страница журнала
 
Архив

 

Музыкальное образование


ЩАЖЫ ХАНМЯММЯДОВУН МАЩНЫЛАРЫ

Автор: Севда МЦТЯЛЛИМОВА                  Город : Baku  Страна : Azerbaijan
Страницы : 1

       Азярбайжан бястякарларынын йарадыжылыьында мащны мцщцм йер тутур. Бу ъанрын илк нцмуняляри Азярбайжан мусигисиндя Цзейир Щажыбяйли, Мцслцм Магомайев, Асяф Зейналлы, Сяид Рцстямов вя башга бястякарлар тяряфиндян йарадылараг, милли мусиги хязинясиня дахил олмушдур. Азярбайжан бястякарларынын мащнылары тцкянмяз халг мусиги мянбяляриндян гидаланмыш вя парлаг милли колорити иля сечилмишдир.

        Азярбайжан бястякарларындан бир чоху юз мащны йарадыжылыьында милли мусиги яняняляриня садиг галараг, халг мусигиси рущунда эюзял ясярляр йаратмыш вя юзляринин милли рущлу мащнылары иля халгын дярин мящяббятини газанмышлар. Бястякарларын йаздыглары чохсайлы мащнылары халг мусиги мянбяляриня чох йахындыр. Ейни заманда, мащны ъанры йени мязмун вя характер кясб етмишдир, бястякар йарадыжылыьында яняняви цслублу мащныларла йанашы, мащны-марш, щимн, романс, баллада, гязял-романс типли вокал нцмуняляр мейдана эялмишдир.

        Вокал мусиги сащясиндя янянялярин инкишаф етдирилмяси онларын халг кцтляляри тяряфиндян гавранылма сявиййясиня, мусиги шцуруна да тясир эюстяряряк, халгын бядии зювгцнц йцксялдир ки, бу да бястякар мащныларына мцнасибятин формалашмасында мейар ролуну ойнайыр. Бу бахымдан Щажы Ханмяммядов юз мащнылары иля бу ъанрда юз сюзцнц демиш вя конкрет бядии кейфиййятляря малик фярди дяст-хятти иля сечилмиш мащны цслубуну йаратмышдыр.

        Демяк олар ки, мащны ъанры Щажы Ханмяммядовун йарадыжылыьында атдыьы илк аддымлары иля бярабяр ону мцшайият етмишдир. Бу сащядя, о, бцтцн йарадыжылыьы бойу чалышмыш вя даим юз гялямини сынамышдыр. Онун йаратдыьы щяр бир мащны нцмуняси никбин рущу, сямимилийи иля сечилир.

        Бязян бястякарын мащныларынын мювзу вя образлары онун диэяр ъанрларда йаздыьы ясярляри цчцн дя интонасийа-тематик ясас кими хидмят едир. Щ.Ханмяммядовун мащнылары онун йарадыжылыг ирсиндя хцсуси бир йер тутараг бястякарын юзцнямяхсус цслубуну якс етдирир.

        Мащны ян эениш йайылмыш вя щамы тяряфиндян севилян, баша дцшцлян ъанр олдуьундан Щажы Ханмяммядов да мящз мащнылары васитясиля щуманист идейалары мцхтялиф нясиллярдян олан инсанлара чатдырмаьа чалышмышдыр. О, мащны ъанрында йаздыьы щяр бир ясярин мювзусуна хцсуси диггят йетирмиш, мелодийанын мятня уйьун эялмясиня чалышмышдыр.

        Щ.Ханмяммядовун мащнылары мцхтялиф мювзулары ящатя едир: мящяббят лирикасына тохунан вя романс кейфиййяти дашыйан мащнылар, доьма торпаьа, йурда мящяббяти тяряннцм едян вятянпярвярлик мювзусу иля баьлы вя с. мащнылары эюстярмяк олар.

        Щ.Ханмяммядов мащныларынын яксяриййярини Микайыл Мцшфигин вя Ашыг Ялясэярин сюзляриня бястялямишдир. Поетик мятнин сечими бястякарын мащны цслубуна мцяййян жизэиляр ашыламышдыр.

        М.Мцшфигин шеирляриня бястялядийи “Йаша, кюнцл”, “Йадыма дцшдц”, “Оху, севэилим”, “Сянин эюзлярин”, “Гурбан олдуьум”, “Нейчцн эялмядин”, “Арзуйа бах, севэилим” вя башга мащнылар, Ашыг Ялясэярин сюзляриня йазылан “Телли”, “Эцллц”, “Гадан алым”, “Жейран”, “Эетмя, аманды”, “Нийя дюндц” мащнылары бу гябилдяндир.

        Щ.Ханмяммядов щямчинин, Сямяд Вурьун, Шыхяли Гурбанов, Рясул Рза, Мяммяд Исмайыл, Щямид Аббас, Балаш Азяроьлу, Ашыг Алы, Гяшям Исабяйли вя б. шаирлярин сюзляриня мащнылар бястялямишдир.

        Мащныларда щям бястякар, щям дя шаир мусигинин вя бядии сюзцн имканларындан мящарятля истифадя етмиш, ясил сянят ясярляри йаратмышлар. Щ.Ханмяммядовун мащныларыны динлядикжя онун щеч кимя бянзямяйян мусиги дилиня, юзцнямяхсус цслуба, хцсуси дяст-хяттиня малик олдуьуну мцшащидя едирик. Бястякарын мащныларында лирика, мелодик ялванлыг, ориъиналлыг динляйижини щейран едир.

        Щ.Ханмяммядовун йарадыжылыьында лирик мащнылар цстцнлцк тяшкил едир. Ъанр хцсусиййятляриня эюря бу мащнылар халг мащныларына чох йахындыр.

        Щ.Ханмяммядовун мащны йарадыжылыьынын ясас вя щялледижи кейфиййяти онун мелодик цслубудур. Бястякарын мащныларынын дярин вя мяналы фярди характерини бястякарын халг интонасийаларына мцнасибяти тяйин едир. Мащныларын мянбяйини халг мащны йарадыжылыьынын ясасландыьы мягам-интонасийа, структур вя композисийа хцсусиййятляри мцяййянляшдирир. Мящз халг мусигисиндян эялян мащныварилик кцтляви мащны ъанрынын характерик кейфиййятляри иля фярди шякилдя ишляниб Щ.Ханмяммядовун вокал мусигисиня парлаг юзцнямяхсуслуг бяхш етмишдир.

        Халг мусигиси иля ъанр ялагяляри бястякарын мащныларында да цзя чыхыр. Беля ки, онун мащныларында халг мусигисиндян вя ашыг щаваларындан эялян хцсусиййятляр даща габарыг цзя чыхыр. Бястякарын бу ъанрда йаратдыьы ясярляр юз садялийиня, ещтираслылыьына, тясирли мелодийасына, формасынын айдынлыьына вя ориъинал ритминя эюря диггяти жялб едир.

        Микайыл Мцшфигин сюзляриня бястялядийи “Йаша кюнцл”, “Гурбан олдуьум”, “Эюзцня гурбан”, “Йадыма дцшдц”, “Эюзцм дцшдц” вя Ашыг Ялясэярин сюзляриня йаздыьы “Эетмя амандыр”, “Цзцн нийя дюндц”, “Жейран” вя башга мащнылары юз йцксяк емосионаллыьы, цряйяйатымлылыьы, зярифлийи иля сечилир. Бу мащныларда образларын тамлыьы, шяффаф мелодик дил, никбинлик, тябиилик ясас шяртлярдяндир.

        Мащнылары нязярдян кечиряркян, онларын щяр биринин образлар алямини мцяййянляшдирян рянэарянэ мелодик формуллара малик олмасыны сюйлямяк олар. Щяр шейдян яввял, бунлар юзцндя даща мцщцм интонасийа йцкцнц дашыйан, фразалар шяклиндя тягдим едилян кичик мелодик гурумлардыр ки, бунларын да кюкц халг мусигиси вя муьамларла баьлыдыр.

        Мащныларын мелодикасы зянэинлийи вя ифадялилийи иля сечилир. Милли мянбялярля баьлылыг онларын зянэин мягам ясасында парлаг ифадясини тапмышдыр. Бястякарын мащныларында Азярбайжан мягамларындан эениш истифадя едилир. Бунунла беля, Щ.Ханмяммядовун мащныларында шур вя байаты-шираз мягамларына цстцнлцк вердийини гейд едя билярик.

        Мащныларын тящлили эюстярир ки, онларда ясасландыьы мягамын ганунауйьунлуглары юз яксини тапыр вя мелодийанын мягам ясасы сявиййяви хцсусиййятляря маликдир. Ясас жящятлярдян бири бястякарын мягамлар цзяриндя жидди гурулушлу мелодийалар йаратмасыдыр ки, бунун да кюкц халг мусигисиндян эялмякля бярабяр, Цзейир Щажыбяйлинин цзя чыхардыьы Азярбайжан милли мусигисинин мягам нязяриййяси иля баьлыдыр.

        Мелодиканын милли мягам ясасы онун щармоник гурулушуну шяртляндирир. Бурадан да мягам вя щармонийанын асылылыьы, милли мягам вя маъор-минор системинин функсионал ялагяляри бир даща сцбут олунур.

        Зянэин мягам ясасы вя дахили експрессийа эцжцня эюря Щажы Ханмяммядовун мелодийалары бюйцк тясдигедижи гцввя ялдя едир. Щ.Ханмяммядовун мащныларынын мягам ясасы иля йанашы, онларын мелодик гурулушу вя формасы да мараглы жящятляря маликдир вя бястякарын йарадыжылыьы цчцн юзцнямяхсус сяжиййя дашыйыр. Бу жящятляри айры-айрылыгда мащныларын тимсалында нязярдян кечиряряк, онлары цмумиляшдиря билярик.

        Щ.Ханмяммядовун мащны мелодийалары яняняви халг мелодийаларынын ясас жящятлярини юзцндя якс етдирир. Щ.Ханмяммядовун мащныларында мелодийанын ифадялилийини вя милли янянялярля сых баьлылыьыны айдын эюрмяк цчцн поетик овгат вя ящвал-рущиййяни якс етдирян мцяллиф интонасийаларынын ахыжы мелодийа иля говушмасыны мцшащидя етмяк кифайятдир. Щ.Ханмяммядов бурада дахили тязадлар йаратмагла вя мелодийанын интонасийа тяркибини дяйишмякля мащнынын лирик мязмунунда щисслярин вящдятини йарада билир.

        Структур нюгтейи-нязяриндян Щажы Ханмяммядовун мащныларынын чоху халг мусигисиндя олдуьу кими, куплет-нягярат формасындадыр. Бунунла беля, нягяратсыз ики-цч куплетли мащнылара раст эялирик. Мащныларда юзцнц эюстярян формалардан бири дя репризалы икищиссяли вя йа период формасыдыр. Бцтцн бу форма гурулушу мащныларда инструментал эиришля вя кода иля чярчивялянир.

        Щажы Ханмяммядовун мащныларынын яксяриййяти мцлайим, нисбятян мцлайим, аста темпли, мцяййян щиссяси ися ойнагдыр. Бу да онларын мцхтялиф характерли олмасыны эюстярир.

        Бястякарын мащнылары зянэин вя рянэарянэ ритми иля сечилир. Ян сяжиййяви ритм нювлярини - мащнывари, рягсвари, декламасийалы, сярбяст импровизасийалы кими шярщ етмяк олар. Мащнывары ритм типиня арамлы, аста темпли мащнылара раст эялмяк олар. Онлар адятян цч пайлы вязндядирляр. Юзцндя мащныварилик вя импровизасийа хцсусиййятлярини жямляшдирян, лирик мязмуну тягдим едян мащнылара да раст эялирик.

        Мащныларын чоху мцряккяб 6/8 вя йа 9/8 вязниндядир. Бу хцсусиййят Щажы Ханмяммядовун мащныларынын тябиятиндя йашайан рягсварилийи айдын якс етдирир. Аста, арамлы темпли мащныларда ися юн плана лирик мащны хцсусиййятляри чякилир.

        Щ.Ханмяммядовун мащныларынын мяна вя мязмунунун ачылышында фортепиано мцшайияти мцщцм рол ойнайыр. Бурада фортепиано партийасы икили функсийа дашыйараг щям вокал партийайа дахил олур, щям дя образлы мязмунун ачылышына хидмят едир.

        Бястякар бюйцк усталыгла фортепиано партийасында халг мусигисиня хас олан импровизялийи, бязякляри истифадя едир. Тез-тез фортепианонун ифасында халг мусиги ъанрларына хас олан орнаментляр, остинат баслар тятбиг олунур. Бястякар бу мянада алятин бцтцн зянэинлийи иля тембр вя динамик имканларындан истифадя едир.

        Мащныларда апарыжы рол вокал партийайа мянсуб олса да, фортепиано партийасы мелодийайа даща бюйцк колорит, рянэарянэлик вя ифадялилик верир. Мящз инструментал мцшайиятдя мащныларын щармоник дилинин хцсусиййятляри, вокал вя мцшайият партийаларынын гаршылыглы ялагясиндян йаранан щармонийаларын зянэинлийи цзя чыхыр.

        Беляликля, Щажы Ханмяммядов Цзейир Щажыбяйли яняняляринин лайигли давамчысы олараг, йаратдыьы мащнылары иля милли мусиги мядяниййятимизин сярщядлярини эенишляндирмиш, мусиги дилинин ян дяйярли ифадя васитялярини, халг мусигисинин ян саф интонасийаларыны сахламагла юз фярди цслубуну йаратмышдыр. Мящз камера-вокал йарадыжылыьы тимсалында бястякарын Авропа мусиги тяфяккцр тярзинин халг мусиги йарадыжылыьы яняняляриля синтезинин вя говушуьунун ян парлаг вя эюзял нцмуняляри тямсил олунур.

        ЯДЯБИЙЙАТ

1. Зющрабов Р.Ф. Щажы Ханмяммядов. Б.: 1992.

2. Кафарова З.Г. Гаджи Ханмамедов. Б.: 1988.


Страницы : 1

     ©Copyright by MusigiDunyasi
 

 

English Начало Написать письмо Начальная страница журнала Начало страницы