Начальная страница журнала
 
Архив

 

Портреты


ЩАЖЫ ХАНМЯММЯДОВУН ЙАРАДЫЖЫЛЫГ ЙОЛУНУН МЯРЩЯЛЯЛЯРИ ВЯ МУСИГИ ЦСЛУБУНУН ТЯКАМЦЛЦ

Автор: Севда МЦТЯЛЛИМОВА                  Город : Baku  Страна : Azerbaijan
Страницы : 1

       Азярбайжанын халг артисти, эюркямли бястякар Щажы Ханмяммядов (1918-2005) щаггында данышаркян, гейд етмялийик ки, онун щяйат вя йарадыжылыг йолунун мярщяляляри - мусиги ирсинин зянэинляшмяси, йарадыжылыг дяст-хяттинин тякмилляшмяси иля баьлы олмушдур. Щяр бир сяняткарын щяйат вя йарадыжылыьынын башланьыж мярщяляси - ушаглыг, эянжлик илляриндя тящсил вя сянятдя илк аддымлары дюврцдцр. Бу дюврдя тябии ки, аилянин, мцяллимлярин, йашадыьы мцщитин тясиринин бюйцк ролу вардыр. Сонракы мярщяляляр - тядрижля мусиги ъанрларынын мянимсянилмяси иля яламятдар олмушдур - Тар консертинин йаранмасы Щ.Ханмяммядовун йарадыжылыьынын йени мярщяляси олмагла, онун сонракы уьурларына да тякан вермишдир. Консерт ъанрында ясярлярля йанашы, о, мусигили комедийалар, халг чальы алятляри цчцн ясярляр, мащнылар, вокал-инструментал ясярляр йаратмышдыр. Бястякарлыгла паралел олараг, онун тарзян, дириъор, педагог, ижтимаи хадим кими фяалиййяти эенишлянмиш, о, Азярбайжан мусиги щяйатында фяал рол ойнайан сяняткар кими танынмышдыр.

        Щажы Ханмяммядов Дярбянд шящяриндя анадан олмуш, илк мусиги тяяссцратларыны бурада алмыш, мусигичи олмаг гярары тядрижян мющкямлянмишдир. 1933-жц илдя 15 йашында икян Щажы Ханмяммядов Дярбянд орта мяктябини битириб Бакыйа эялир. Бакыда дащи бястякар Цзейир Щажыбяйли иля танышлыьы онун эяляжяйини, бцтювлцкдя талейини мцяййянляшдириб, бястякар вя мусигичи кими пцхтяляшмясиндя щялледижи рол ойнамышдыр.

        Щ.Ханмяммядов дащи Цзейир бяйи бцтцн юмрц бойу дярин миннятдарлыг щисси иля хатырлайырды. Ц.Щажыбяйли она аталыг гайьысы иля йанашыр, щяйат тярзи иля марагланыр, щятта мадди жящятдян кюмяк едирди. “Цзейир бяй мяня чох кюмяк едиб. Мяни халг чальы алятляри оркестриня, симфоник оркестря ишя гябул едиб, консерваторийада тящсил алмаьыма шяраит йарадыб. Мян бир бястякар кими йетишмяйимдя Цзейир бяйя даим миннятдарам.” [1].

        Щ.Ханмяммядовун бир бястякар кими бядии зювгцнцн формалашмасында о дюврцн мусиги щяйаты, профессионал бястякарларын йарадыжылыьында мцхтялиф мусиги ъанрларынын инкишаф етдирилмяси бюйцк рол ойнамышдыр. Щ.Ханмяммядов Ц.Щажыбяйлинин мяслящяти иля Тцрк Мусиги Техникумуна дахил олур. Бурада эюркямли бястякар, дириъор вя педагог Сяид Рцстямовун тар синфиндя тящсил алыр. Щ.Ханмяммядов муьамын ясасларыны ися эюркямли тарзян вя муьамын бюйцк билижиси Мирзя Мансур Мансуровдан юйрянир. 1938-жи илдя техникуму битирдикдян сонра Азярбайжан Дювлят Консерваторийасында тящсилини давам етдирмяк цчцн фящля факултясиня дахил олур.

        Онун бядии тяфяккцрцнцн инкишафында мусиги щяйатында фяал иштирак етмяси, тящсил алмагла йанашы, ифачылыгла, дириъорлугла, йарадыжылыгла, мцяллимликля мяшьул олмасы бюйцк рол ойнамышдыр. Халг чальы алятляри оркестриндя, еляжя дя операда симфоник оркестрин тяркибиндя чалышмагла, о, мювжуд сящня репертуарыны мянимсямяк вя йени йаранан ясярлярля таныш олмаг имканы газанмышды.

        1940-жы иллярдя Щ.Ханмяммядов Азярбайжан Дювлят Мусигили Комедийа Театрында дириъор кими фяалиййят эюстярмякля йанашы, бир сыра мащны вя маршлар, щабеля о заман мяшщурлашмыш “Эюзял Пяри” мащнысыны, Халг Чальы Алятляри Оркестри цчцн “Гящрямани” ясярини бястяляйир.

        1947-жи илдя Щ.Ханмяммядов юз тящсилини Азярбайжан Дювлят Консерваторийасынын бястякарлыг факултясиндя давам етдирир. Щ.Ханмяммядов Г.Гарайевин илк тялябяляриндян бири олмуш, ондан симфоник мусиги тяфяккцрц, эениш интеллектуаллыьы, классик мусиги ганунларынын дяриндян дярк олунмасы, мусиги ъанрларына йарадыжы мцнасибяти, милли вя классик мусиги яняняляринин цзви сурятдя говушдурулмасы кими кейфиййятляри мянимсямишдир.

        Г.Гарайевин синфиндя о, симли квартет, симфоник оркестр цчцн “Увертцра”, “Нефтчиляр щаггында сцита”, “Сцлщ уьрунда” (сюзляри С. Рустяминдир) кантатасыны йазыр. “Сцлщ уьрунда” кантатасы щятта Азярбайжан радиосунун оркестри вя хорунун ифасында сясляндирилир вя лентя йазылыб фонда дахил едилир.

        Бу ири щяжмли ясярдян сонра Г. Гарайев она диплом иши кими тар иля симфоник оркестр цчцн Консерт йазыр. Щ.Ханмяммядовун Тар иля симфоник оркестр цчцн 1 сайлы Консерти илк дяфя тарзян Ящсян Дадашовун вя Азярбайжан Дювлят симфоник оркестринин (дириъор Ч.Щажыбяйов) ифасында сясляндирилмишдир.

        Беляликля, йарадыжылыьынын биринжи дюврцндя ону ящатя едян мусиги аляминдян бящрялянмяси онун мусиги цслубунун формалашмасына бюйцк тясир эюстярмишдир. Йаратдыьы ясярляр бястякарын йарадыжылыьынын ясас хяттини мцяййянляшдирмиш вя артыг онун инструментал тяфяккцрцнцн сяжиййяви жящятлярини цзя чыхармышдыр.

        Щ.Ханмяммядовун илк санбаллы ясяри олан тар вя симфоник оркестр цчцн йаздыьы 1 сайлы Консерти бястякарын йарадыжылыг йолунун ясас истигамятини мцяййян едир. Ы Тар Консерти Щ.Ханмяммядовун йарадыжылыьынын биринжи дюврцнц - тялябялик дюврцнц йекунлашдырмагла, йени мцстягил йарадыжылыг дюврцнцн башланьыжыны гойду. Бундан сонракы мярщялядя онун цслубунун йеткинляшмясиндя бюйцк рол ойнады.

        Щ.Ханмяммядовун Ы Тар Консерти Азярбайжан мусиги мядяниййятиндя бу ъанрда йазылмыш илк ясяр олараг, эюркямли йер тутмагла, бястякарын йерини, тарихи ящямиййятини дя мцяййянляшдирди. Илк Тар Консерти Азярбайжан мусигисиндя бюйцк резонанс доьурмагла, милли мусигидя йени бир сащянин инкишафына тякан верди. Гейд етмяк лазымдыр ки, консерт ъанры, демяк олар ки, классик, романтик вя мцасир дюврцн бюйцк бястякарларынын, о жцмлядян, Азярбайжан бястякарларынын йарадыжылыьында мцщцм йер тутан ъанрлардан биридир. Щ.Ханмяммядовун тарихи ящямиййяти ондан ибарятдир ки, о, илк дяфя олараг, Азярбайжан милли мусиги аляти олан тар иля симфоник оркестр цчцн консерт йаратмышдыр. Бунунла да классик ъанра йени мювгедян йанашмыш, милли вя симфоник мусиги алятляринин ифачылыг имканларыны бу ъанр дахилиндя узлашдырмыш вя Азярбайжан мусигисиндя консерт ъанрынын инкишафында йени бир сящифя ачмышдыр. О, Авропа мусиги яняняляриня ясасланараг, Азярбайжан мусиги мядяниййятиня халг чальы аляти вя симфоник оркестр цчцн консерт ъанрыны дахил етмишдир.

        Онун ардынжа бир чох танынмыш бястякарларымыз - Сяид Рцстямов, Сцлейман Ялясэяров, Жащанэир Жащанэиров, Закир Баьыров, Тофиг Бакыханов, Рамиз Миришли, Няриман Мяммядов вя башга бястякарлар халг чальы аляти (тар, каманча, ганун вя с.) иля симфоник оркестр цчцн (щямчинин, тар вя халг чальы алятляри оркестри цчцн) консертляр йаратмышлар.

        Щ.Ханмяммядовун тар консертляри няинки Республикамызда, щабеля Юзбякистан, Газахыстан, Тажикистан вя Гырьызыстан республикаларында мцвяффягиййятля сяслянмиш, тядрис репертуарына дахил едилмишдир.

        Биринжи Тар Консертинин мцвяффягиййятиндян рущланан бястякар даща 4 тар консерти бястялямишдир. Илк Консертиндяки ясас жящятляр, соло тар аляти сащясиндяки мцвяффягиййятли ахтарышлар вя тапынтылар онун 2, 3, 4 вя 5 сайлы Консертляриндя дя давам етдирилир. Цмумиййятля, Щ.Ханмяммядов инструментал Консертляриндя алятин техники имканлары, оркестр вя тар партийаларынын усталыгла гаршылашдырылмасы, ян башлыжасы ися мусиги материалынын симфоникляшдирилмяси юз тяжяссумцнц тапыр. Щяр Консертдя мцяллиф ахтарышлар апарараг тарын мцхтялиф ифачылыг цсулларындан, рянэарянэ прийомларындан мящарятля истифадя етмишдир. Щ.Ханмяммядовун Тар консертляри эюркямли тарзянляр - Ящсян Дадашов, Щажы Мяммядов, Рамиз Гулийев, Аьасялим Абдуллайев тяряфиндян ифа олунмушдур.

        Бястякарын йарадыжылыьынын сон дюврцня аид олан 5 сайлы консерт бястякарын бцтцн йарадыжылыг тякамцлцнц юзцндя якс етдирир. Бу консерт сон ясяр кими юзцндян яввялкилярин бцтцн йазы цслубуна даир хцсусиййятляри жямляшдирир.

        1991-жи илдя Щ.Ханмяммядов йеня дя мусигимиздя илк дяфя олараг каманча вя оркесрт цчцн Консерт бястяляйир. Азярбайжан тарихинин чятин бир дюврцндя йазылмыш бу ясярдя бястякар тарихи щадисяляря лирик контекстдян йанашмыш, бу да онун никбин рущуну вя инамыны якс етдирир. Консертин илк ифачысы республиканын ямякдар артисти Ядалят Вязиров олмушдур.

        Щ.Ханмяммядовун истедады диэяр ъанрларда да юзцнц бариз шякилдя нцмайиш етдирмишдир. 1960-жы иллярдя бястякар Азярбайжан Дювлят Мусигили Комедийа Театрында сящняляшдирилмиш “Бир дягигя” (либреттосу Мящяррям Ялизадянин), “Бцтцн ярляр йахшыдыр” (либреттосу Александр Халдейевин) мусигили комедийаларыны йарадыр. Диггятялайигдир ки, “Бир дягигя” мусигили комедийасы 1965-жи илдя театрын Москвада гастрол сяфяри заманы Кремлин Гурултайлар Сарайында уьурла эюстярилмишдир.

        Щажы Ханмяммядовун йарадыжылыг тяржцмейи-щалында Азярбайжан телевизийасы вя радиосунун халг чальы алятляри оркестриндяки фяалиййяти, бу коллективля мющкям тямасда олмасы да диггятялайигдир. Оркестрин йаранмасындан башлайараг, Щ.Ханмяммядов онун формалашмасында вя пцхтяляшмясиндя фяал иштирак етмишдир. О, илк йарадыжылыг тяжрцбяляриндян бу оркестрля баьлы олмуш, узун мцддят оркестрдя тар ифачысы кими чалышмыш, даща сонра оркестринин дириъору олмуш, ейни заманда, Азярбайжан Дювлят Консерваторийасында халг чальы алятляри оркестри цзря алятляшдирмя вя дириъорлуг цзря дярс демиш, мцтяхяссисляр йетишдирмишдир.

        Халг чальы алятляри оркестри цчцн йазылмыш ясярляри онун йарадыжылыьынын мцщцм щиссясини тяшкил едир. О, халг чальы алятляри оркестри цчцн яняняви олан “Азярбайжан ескизляри”, “Байрам”, “Азярбайжан” сциталары иля йанашы, “Симфонийетта” ясяри иля йени ъанр хцсусиййятляри иля фярглянян бир нцмуня йаратмышдыр ки, бу да Азярбайжан бястякарларынын йарадыжылыьында юз давамыны тапмышдыр (Няриман Мяммядовун, Рамиз Миришлинин вя б. йарадыжылыьында). Халг чальы алятляри оркестринин тяркибини зянэинляшдирмяйя чалышан Щ.Ханмяммядов юз ясярляри вяситясиля оркестрдя бас балабаны, пикколо балабаны, мцхтялиф нюв тцтяк вя диэяр няфясли алятляри дя партитурайа салмышдыр.

        Щ.Ханмяммядовун мащныларынын яксяриййяти дя мящз халг чальы алятляри оркестринин мцшайиятиля ифа олунмаг цчцн нязярдя тутулмушдур.

        Щ.Ханмяммядов мащны ъанрына бцтцн бцтцн йарадыжылыьы бойу мцражият етмишдир. Щ.Ханмяммядовун “Нийя дюндц”, “Телли”, “Йеня о баь олайды”, “Эюзлярям сяни”, “Йаша кюнцл”, “Гурбан олдуьум” вя башга мащнылары дилляр язбяри олуб. Халг мусигисини дяриндян мянимсяйян мусигичи илк мащныларындан артыг халг мусигисиндян, муьам чаларларындан бажарыгла истифадя етмишдир.

        Щ.Ханмяммядовун мащныларынын мятнини Ашыг Ялясэяр, Микайыл Мцшфиг кими эюркямли шаирлярин шеирляри тяшкил едир. Щ.Ханмяммядов щямчинин, Сямяд Вурьун, Шыхяли Гурбанов, Рясул Рза, Мяммяд Исмайыл, Щямид Аббас, Балаш Азяроьлу, Ашыг Алы, Гяшям Исабяйли вя б. шаирлярин сюзляриня мащнылар бястялямишдир. Щ.Ханмяммядовун мащнылары мювзу бахымындан рянэарянэ олса да, онларда ясасян вятянпярвярлик, ямяйя мящяббят вя севэи лирикасы цстцнлцк тяшкил едир.

        Щ.Ханмяммядовун мащнылары Ряшид Бещбудов, Шювкят Ялякбярова, Эцлаьа Мяммядов, Рцбабя Мурадова, Нязакят Мяммядова вя башгалары эюркямли мцьянниляримизин репертуарында лайигли йер тутурду. Онлардан сонра эялян мцьянни нясилляри Щ.Ханмяммядовун мащныларыны бюйцк шювгля ифа едир.

        Щ.Ханмяммядовун сон дювр йарадыжылыьында онун ясярляринин тематикасынын дяйишилмясини, йени Азярбайжан тарихи цчцн актуал олан Вятянпярвярлик, Шящидлик мювзусунун йер алдыьыны изляйирик. Бястякарын юзцнцн буна аид фикирляри мараглыдыр: “Цзейир бяй бизя дейярди ки, ясяри халг цчцн йазын. Йяни еля йазын ки, халгын рущунда олсун ки, халг да ону севиб динлясин. Бир дя еля ясярляр йазын ки, о, халгын щиссляри иля сяслянсин. Халгымыз шящидляр вериб, торпаьымыз дцшмян ишьалы алтындадыр. Тарихи щягигятляри эяляжяк нясля чатдырмаг цчцн бу щадисяляри ясярляримиздя якс етдирмялийик. Амма биз аьламалы дейил, мцбаризя рущлу ясярляр йазмалыйыг. Чцнки щагг бизимлядир” [1]. Бястякарын бу мювзуда йаздыьы мащнылардан “Йад яллярдя галан Шушам”, “Гялямим сцнэцйя дюнсцн”, “Ей тцркцн ювладлары” вя башгаларыны гейд едя билярик.

        1990-жы иллярдя Щ.Ханмяммядов Я.Жяфярзадянин сюзляриня “Ялимдя сазым аьлар” солист вя халг чальы алятляри оркестри цчцн Поема (Гарабаь шящидляриня щяср олунуб) (1991) йазмышдыр. Бу ясяр бястякарын мцстягил Азярбайжан тарихинин фажияли щадисяляриня, Шящидлик мювзусуна мцнасибятини, онун вятяндашлыг мювгейини нцмайиш етдирян бир ясяр кими дяйярлидир.

        Беляликля, Щажы Ханмяммядов мусигинин мцхтялиф ъанрларында гялямини сынайараг дяйярли ясярляр йазыб-йарадыб. Бястякар шифащи яняняли мусиги ъанрларынын вя милли мусиги алятляринин спесифик хцсусиййятлярини дяриндян дуйараг, онлары классик мусигинин хцсусиййятляри иля говушдурмаьа наил олмуш вя йцксяк профессионал сявиййяли ясярляр йаратмышдыр.

        ЯДЯБИЙЙАТ

1. Тящмиразгызы С. Цзейир мяктябинин йетирмяси: Щажы Ханмяммядов. “Мядяниййят” гязети, 15.06.2011.

2. Зющрабов Р.Ф. Консертляр мцяллифи // Бястякарларымыз щаггында сюз. Ы китаб. Бакы, Шур, 1995. С.38-44.


Страницы : 1

     ©Copyright by MusigiDunyasi
 

 

English Начало Написать письмо Начальная страница журнала Начало страницы