|
|
Этномузыковедение
КЦРСЦБАШЫ ЭЕЖЕСИНДЕ МЦЗИК
Автор: Атик САЩИЛ Город
: Baku Страна : Azerbaijan
Страницы
:
1
Эеленексел оларак ески Елазыь-Щарпут евлеринде, кыш мевсиминде бир соба оларак кулланылмак цзере юзел бир шекилде дцзенленен кцрсц етрафында ысынмак, айны заманда да сощбет етмек ве еьленмек амажыйла эежелери бир арайа эелинмесине "кцрсцбашы" денилмектедир. (Ташбилек, 2012: 46)
Елазыь-Щарпут йюресинде мевсиме эюре йапылан сощбет ве еьленже эеленеклеринин йюре щалкынын йашама бичиминде юнемли еткиси олмуштур. Айны мащалледе, айны сокакта, айны йюреде отуран инсанларын бир арайа эелерек йашадыклары эцнцн мущакеме ве мущасебесини йаптыклары кцрсцбашы эежелери, мцзик ижрасы йанында узун кыш эежелеринде, сощбетийле, юьретижи васфыйла, щалк ойунларыйла, йцзцк ойунларыйла, сейирлик ойунларыйла, масаллары, щикaйелери, ефсанелери, билмежелери, таклитлери, шакалары, музипликлери ве йийежеклерийле Елазыь-Щарпут фолклорунда юнемли бир йер тутмактадыр (Сиврикайа, 2002: 20).
Щарпут’та кцрсцбашы эежелеринде мцзик мешклери эенелликле бир фасыл анлайышы ичерисинде ижра едилир. Фасыл еснасында, варса макама аит пешрев иле йокса макама аит аьыр тцркц иле башланмактадыр. Пешреви, макамын эазели, татйан йа да аьыр шаркы ве тцркцлер излемекте, ардындан йцксек щава айаьы олуштуран тцркцлере эечилип сазларын айак тутмасыйла о макамын йцксек щавасы (кайабашы) окунмактадыр. Йцксек щавалары да даща щарекетли тцркцлер излемектедир. Ардындан “шыкылтым” ады верилен метроному щызлы, темполу, нешели тцркцлер сюйленмекте, ен сонунда да макамын ойун щавалары чалынып, сюйленип ве ойнанмактадыр (Мемишоьлу, 1992: 9) Чоьу кез щцсейни, мущаййер, ушшак, байати эиби бирбирине йакын макамлара аит есерлер ич иче ижра едилмектедир (Казазоьлу, 2009: 9-10).
Щарпут?та эерек эазеллер, эерексе “кайабашы” ады да верилен щойратлар иле майалар, дюрт перде цзеринден окунмактадыр. Бу перделер пес, цст, тиз ве дцз перделердир. Щалк арасында биринжи перде “башламасы”, икинжи перде “ашмасы”, цчцнжц перде “чыкмасы”, дюрдцнжц перде исе “йыкмасы” вейа “баьламасы” адлары иле анылмактадыр. Бу неденле йюреде “узун щава” йерине “йцксек щава” танымы кулланылыр (Казазоьлу, 2009:10).
Ескиден фасылларда щер макамда есерлер эазел аьыр тцркц, щойрат ве щарекетли (шыкылтым) тцркц ве шаркылар сырасыйла ижра едилмесине раьмен, эцнцмцзде инсанларын мцзиьи даща чок еьленже аражы оларак эюрмеси неденийле сон йылларда есер сыраламаларынын деьиштиьи ве чоьунлукла эеленексел ижра дцзенинин дышына чыкыларак серэилендиьи, эеленексел ижранын исе анжак кцлтцрел еткинликлер черчевесинде дцзенленен орэанизасйонларда сынырлы шекилде йашатылмайа чалышылдыьы эюрцлмектедир. (Екижи, 2009: 44, Кочер, 2014: 25, Ташбилек, 2012: 26, Ж.1)
Елазыь-Щарпут Мцзиьи’нде ижра едилен есерлерде, Тцрк Мцзиьи’нде билинен базы макамларын йаны сыра йюресел исимлерле ифаде едилен макамлар да кулланылмактадыр (Кочер, 2014: 15).
Бу макамлары Саваш Екижи шу шекилде сыныфландырмыштыр (Екижи, 2009: 34-43).
Щарпут’а юзэц макамлар:
1 - Диван Макамы
2 - Елезбер Макамы
3 - Ибращимийе Макамы
4 - Тежнис Макамы
5 - Татван Макамы
6 - Варсак Макамы
7 - Мущалиф Макамы
8 - Мцстезат Макамы
9 - Кцрди Макамы
10 - Невруз Макамы
Щарпут’та ве Тцрк Санат Мцзиьинде де билинен макамлар шунлардыр:
1 - Раст Макамы
2 - Нищавент Макамы
3 - Мащур Макаымы
4 - Щижаз Макамы
5 - Саба Макамы
6 - Ушшак Макамы
7 - Байати Макамы
8 - Щцсейни Макамы
9 - Каржыьар Макамы
10 - Щцззам Макамы
11 - Ажем Аширан Макамы
12 - Мущаййер Макамы.
Щарпут’та давул, эырната(Кларнет), зурна, чыьыртма, кавал, кемане (кеман), канун, саз (баьлама), теф эиби чалэылар кулланылмыштыр. Бу сазлардан эырната (кларнет) сонрадан чыьыртма ве зурнанын йерини алмыштыр. Кавал ве саз (баьлама) эеленексел мцзик ижраларында пек кулланылмамыштыр. Бунларын йаны сыра жцмбцш де сон дюнемлерде кулланылмайа башланмыштыр (Кочер, 2014: 22).
Щарпут езэилеринде чоьунлукла 10/8?лик аксак семаи, 4/4, 2/4, 6/8, 9/8, 5/8, 3/4, 6/4, 12/8, 12/4, 7/4 эиби усуллер кулланылмыштыр (Турщан, 1990: 3).
Кцрсцбашы эежелеринде йюреде ен чок билинен ве йайэын оларак окунан, йюресел оларак Мущалиф ве Кцрди адларыйла анылан макамлардаки есерлерден олушан фасылларда ижра едилен есерлере шунлар юрнек верилебилир.
Мущалиф Фаслы
Чайда Чыра Йаныйор
Эюремедим Алемде Бир Бензерин Ей Эцзел
Исфащан'да Щан Ишлерим
Йаны Пембе
Мущалиф Щойрат (Сцрме Бени)
Чайын Юте Йцзцнде
Керем Едер Аслыщан'ым (Керем Аслы Тцркцсц)
Мущалиф Эазел (Нейди Бу Вцжудун Зат-ы Бинасы Темели)
Мущалиф Татйан (Щер Китабе Ким Леб-и Лa'лин Щадисин Йазарлар)
Эелин Аьлар Йашын Йашын
Кцрди Фаслы
Щарпут Пешреви (Паша Эючтц)
Кар мы Йаьмыш Шу Щапут'ун Башына
Мезире'ден Чыктым Аьрыйор Башым
Кцрди Щойрат (Каршыйа Кар Танелер)
Мендилим Ишле Йолла
Дерсим Дюрет Даь Ичинде
Бу Дере Баштан Баша Айвалы Баь
Еминем Отурмуш Ташын Цстцне
Бцлбцлцм Баь Эезерим
Сарай Йолу Дцз Эидер
КАЙНАКЧА
1.ЕКИЖИ, Саваш, “Елазыь-Щарпут Мцзиьи”, Акчаь Йайынлары, Анкара, 2009.
2. КАЗАЗОЬЛУ, Иршат; “Щарпут Йюресине Аит Есерлерин Мцзикал Анализи”, Йцксек Лисанс Тези, Ержийес Цниверситеси Эцзел Санатлар Енститцсц Мцзик Анасанат Далы, Кайсери, 2009.
3. КОЧЕР, Бурак; “ “Кцрсцбашы” Уйэуламаларында Йер Алан Мцзиклерин Тцр Ве Бичим Йюнцнден Инжеленмеси”, Йцксек Лисанс Тези, Фырат Цниверситеси Сосйал Билимлер Енститцсц Мцзик Анабилим Далы, Елазыь, 2014.
4. МЕМИШОЬЛУ, Фикрет; “Щарпут Ащенэи” Елазыь Кцлтцр Танытма Вакфы йайынлары 1, Анкара, 1992.
5. ТАШБИЛЕК, Шемсеттин, “Бизе Щарпутлу Дерлер Елазыь Мцзик Кцлтцрц Ж.Ы-ЫЫ”, Башары Дерэиси Йайынлары, Бурса, 2012.
6. ТУРЩАН, Салищ; “Щарпут-Елазыь Мусыки Фолклору”, Анкара, 1990.
Страницы
:
1
|
