Начальная страница журнала
 
Архив

 

Музыкальное образование


БЯСТЯКАР МЯММЯД ГУЛИЙЕВИН ГАРЫШЫГ ХОР ЦЧЦН А ЖАПЕЛЛА “ДАЬЛАР” ЯСЯРИ

Автор: Эцлмира ГЯЩРЯМАНОВА                   Город : Baku  Страна : Azerbaijan
Страницы : 1

      М.Гулийевин рянэарянэ вя зянэин хор мусигисиндя “Даьлар” хор миниатцрц хцсусиля фярглянир. С.Вурьунун “Даьлар” шеири щяля М.Гулийевин хор миниатцрц йазылмаздан чох яввял Гямбяр Щцсейнлинин “Даьлар” мащнысында истифадя едилмишдир. Шаирин эярайлы формасында сяккиз щежалы шеири романтик рущлудур. Тябияти тяряннцм едян бу шеирдя ашыг поезийасынын рущу щакимдир. М.Гулийев юз гайнаьыны халг йарадыжылыьы чешмясиндян эютцрмцш, бу шерин нябзини чох сярраст шякилдя тута билмиш, тябият мянзярясинин лювщясини рясм едя билмишдир. М.Гулийевин хор миниатцрцндя С.Вурьунун поезийасынын дилинин кюмяйи иля санки поетик табло йараныр. Г.Щцсейнлинин ашыг мусигиси рущунда йазылан мащнысындан сонра, тякрарян С.Вурьунун поезийасына мцражият едяряк, фяргли бир ясяр йаратмаг бястякарлардан бюйцк мящарят, сяриштя вя бажарыг тяляб едирди. Мусиги тарихиндя ейни поетик нцмуняляря мащны бястялянмяси чох раст эялинян щаллардандыр. Дащи рус шаирляри А.С.Пушкинин М.Й.Лермантовун ейни шеирляриня няинки рус бястякарлары, щятта Азярбайжан бястякарлары да дяфялярля мцражият етмишляр. Фцзулинин “Мяни жандан усандырды” гязяли Ц.Щажыбяйли, Ж.Жащанэиров, М.Гулийевин йарадыжылыьында мусиги тяжяссцмцнц тапмышдыр. Ейни поетик мятня мцражият едян бястякарларын щяр бири, юз йарадыжылыг цслубуна хас олан жизэиляри мусигидя жанландырмаьа наил олур. М.Гулийевин “Даьлар” мцшайиятсиз хорунда да белядир. С.Вурьунун шеиринин поетик хцсусиййятляри диатоник мелодийада, ашыг мусигиси цчцн сяжиййяви олан ритмик хцсусиййятляри, щармоник бойаларда жанландырылыр. Хорун мцшайиятсиз олдуьуну нязяря алсаг, бястякарын нязяр - диггятини факуранын дольунлуьуна йетирмясини мцшащидя едирик. Ясярин а жапелла ифа цчцн нязярдя тутулмасы бястякарын хорун саф тембр бойасына хцсуси мцнасибят бястялямясиндян иряли эялир. Хор фактурасы, имитасийалы вя сясалты полифонийа цсулларынын, ашыг мусигиси цчцн сяжиййяви олан пунктир вя синкопа ритми, кварта - квинта гурулушлу аккордларын тятбиги, ашыг мусигисинин лад ясасыны тяшкил едян шур ладынын тятбиги- бцтцн бунлар “Даьлар” хорунун лирик -епик образыны йаратмаьа хидмят едир.

        Илк юнжя хор миниатцрцнцн формасынын спесификлийини гейд етмялийик. Бурада мащны ъанры иля баьлы куплетлилик юн пландадыр. Бцтювлцкдя ири планда цчщиссяли схем эюрцнцр;

       

       С.Вурьунун 5 бянддян ибарят олан “Даьлар” шеири хор миниатцрцндя там шякилдя истифадя едилмишдир.

        1, 2, 3 -жц бяндляр аьыр темпли Мцлайим, ращат сакит щалда-Модерато состенутонун цч куплетидя ифадя олунур. Биринжи куплет (“Биняляри”), икинжи куплет (“Марал эязяр”) вя нящайят, цчцнжц куплет (“Щяр обанын”) биринжи бюлмяни (темпи нязяря алсаг) тяшкил едир.

        а +а1

        Орта бюлмя илк нювбядя темп вя юлчц бахымындан фярглянир. Жанлы, щярякятли (Аллеэретто) 8/6 юлчцдядир. Поетик мязмун бахымындан бурада йалныз шеирин 4-жц бянди цч дяфя тякрар олунараг кечир: а+а1 2 .

        Башланьыж куплет (Щей, щей Гайалары баш - башадыр) ики дяфя вариасийа олунур. а- молл - а +а1 2

        Биринжи вариасийа (а2 ) - йеня ейни поетик мятня ясасланса да, бу дяфя тоналлыг дяйишиляряк, ейниадлы тоналлыгла явяз едилир. (ж- молл)

        Реприза А1 - ихтисар едилмишдир. (“Бир гонаьам”, ж- молл) Бурада шеирин йалныз бир куплети истифадя олунур. Бунунла баьлы биринжи щиссядяки цч куплетлилик арадан эютцрцлмцшдцр.

        Чох мараглыдыр ки, бястякар мяркязи бюлмя цчцн шеирин диэяр бяндлярини дейил, мящз 4 -жц бяндини сечмишдир.

        Гайалары баш башадыр,
        Эцнейляри тамашадыр.
        Эюдяк юмрц чох йашадыр,
        Жаным даьлар, эюзцм даьлар

        Бу бянд (куплет) шеирин сонунжу бяндиня, онун фялсяфи мянасына бир нюв щазырлыгдыр. Бястякар дюрдцнжц бянди хорун мяркязи бюлмясиндя цч дяфя тякрарламагла санки “Даьлар” шеиринин кулминасийасы вя онун мяьзи, мянасыны дашыйан бешинжи бяндин эялишини бир гядяр эежикдиряряк йубадыр.

        Бир гонаьам бу дцнйада,
        Бир эцн юмрцм эедяр бада.
        Вурьуну да салар йада,
        Дцз илгарлы бизим даьлар.

        Бу сон куплетдя шаирин поезийасында тез-тез вурьуладыьы дцнйанын вя тябиятин ябядилийи, инсан юмрцнцн гысалыьы, онун эялди-эедяр олмасы фикри тякрарланараг, тясдигини алыр. Инсан вя тябият, бирлийи С.Вурьунун шерийаты бойу гырмызы хятля кечян мювзулардандыр. М.Гулийев бюйцк фящмля шеирин мащиййятини тута билмиш вя милли рущда хор миниатцрцндян шаирин шеириййатынын ящвал -рущиййясини жанландыра билмишдир.

        Ясярин хор фактурасы чох рянэарянэдир. Биринжи бюлмя мцлайим, ращат, сакит щалда (Модерато состенуто) ясасян щомофон -щармоник фактура цзяриндя гурулса да, бурада имитасийалы вя сясалты полифонийанын елементляри артыг илк ханясини тяшкил едян илк ащянэдян сонра тенор мелодийаны имитасийа едир. Сонра бас сяси “чадыр - чадыр” сюзляриндя ону сясалты шяклиндя верир. Гейд едяк ки, бура халг инструментал чальысынын хцсусиййятляри хор фактурасында мейдана чыхыр. Адятян, ханяндянин мцьам ифасыны мцшайият едян тарзян вя каманча ифасынын партийасында беля имитасийа вя сясалтылар мейдана чыхыр. Ашыг мусигисиндя дя ашыьын юз чыхышыны беля имитасийалар вя сясалтыларла мцшайият етмяси (хцсусян дастан сюйляйяркян) сяжиййяви щалдыр.

       

       Мцлайим, ращат сакит щалда (Модерато состенуто) икинжи куплет (а1 ) сопраноларын чыхышы иля башлайыр (“Марал эязяр”), сонра ону алтлар имитасийа едир. Тенор вя баслар ися гадын сясляриня сясалты фон верир. Мцлайим, ращат сакит щалда (Модерато состенуто) цчцнжц куплет (б) Ж-дур си майяли сеэащ ладына ясасланыр. Бу куплет сырф щомофон - щармоник фактура цзяриндя гурулмушдур.

        Хорун орта бюлмяси жанлы, щярякятли (Аллеэретто) темп, тоналлыгла, метр- ритмик хцсусиййятлярля йанашы фактура бахымындан да фярглидир. Биринжи бюлмядяки 4/3 вя 4/4, 5/4 юлчцляринин нювбяляшмяси (дяйишкян юлчц) орта бюлмядя ойнаг 8/6 вя 9/8 юлчцляринин (йеня дяйишкян юлчц) нювбяляшмяси иля явязлянир; цмумиййятля, юлчцлярин беля тез -тез нювбяляшмяси ясасян импровизасийа тябиятли муьамлар цчцн сяжиййявидир. Чцнки халг мащнылары вя рягслярдя адятян 8/6 вя 4/3 юлчцляри нювбяляшир. Бу хцсусиййяти рянэ, дярамядлярдя дя мцшащидя едирик. Беля дяйишкян юлчц халг мусигисинин бящрли нцмуняляри цчцн сяжиййявидир. Муьама ися мцхтялиф рянэарянэ юлчцлярин нювбяляшмяси хасдыр. Бястякар бу хор миниатцрцнцн жанлы, щярякятли (Аллегретто) бюлмясиндя щямин хцсусиййяти тятбиг етмишдир.

       

       Жанлы, щярякятли (Аллеэретто) баслар “щей щей” нидасы иля илк куплетдя башлайыр. Бу рягсвари, ойнаг вя сых мювзу басда 12 ханя остинато шяклиндя сахланылыр, онун цзяриндя хорун диэяр сясляри йыьылыр, “щей щей” нидасы да узадылыр. Беля тязадлы полифоник фактура зярби- муьам хцсусиййятляри иля баьлыдыр. Бурада бас сяси зярби - муьамда олдуьу кими сахлайыр, галан сясляр онун цзяриндя импровизасийа едир. Даща дягиг десяк, башланьыж доггуз ханя сопрано вя алтларын партийасында да “щей” нидасы ифа олунур. Бу ики хор партийасында шагули истигамятдя ашыг мусигиси цчцн сяжиййяви олан секунда вя кварта ащянэляри нювбяляшир. Апарыжы ися тенорлардыр (“Гайалары баш-башадыр”).

        Куплетин икинжи жцмлясиндя тенорлар ифа етдийи “Эюдяк юмрц чох йашадыр” мисрасы сопрано вя алтларда стретталар шяклиндя имитасийа олунур.

        Жанлы, щярякятли (Аллэретто) икинжи куплети а1 (“Йеня гайалары баш-башадыр”) артыг полифоник дейил, бу дяфя щомофон- щармоник фактура цзяриндя гурулур. Артыг басын остинатосу ляьв олунмушдур. Бурада септаккорд функсийасы цстцнлцк тяшкил едир. Жанлы, щярякятин (Аллегретто) ясасыны тяшкил едян “лйа” майяли шур ладында бир сыра пиллялярин алтерасийасы мейдана чыхыр.

        Цчцнжц куплет (а2 ) йеня ейни поетик мятня ясасланыр. Тоналлыг дяйишилир а-молл- ж- молл иля явяз олунур, лад ясасы ися сахланыр. (Шур).

        Бу куплетдя тязадлы вя имитасийалы полифонийа елементляри нязяря чарпыр. Куплетин 4-жц ханясиндян башлайараг тенор, сопрано вя алтларда стеретталар верилир. Тенор партийасы чох фяалдыр, сонра ися “Эюдяк юмрц чох йашадыр” мисрасынын тякрарында бу функсийа сопранолара щяваля едилир.

        Ихтисар едилмиш реприза (А1 - Мцлайим, ращат сакит щалда- Модерато состенуто) бурада биринжи бюлмянин цч куплетиндян йалныз биринжи куплет сахланылмыш, бир гядяр ритмик бахымдан вариасийа едилмишдир. Сясалты полифонийа елементляри йеня тятбиг олунмушдур.

       

       М.Гулийевин С.Вурэунун сюзляриня “Даьлар” гарышыг а жапелла хор цчцн миниатцрц бястякарын йарадыжылыг цслубунун диэяр бир тяряфини лирик -епик мювзунун якс олунмасыны нцмайиш етдирир. Адятян хор мусигисиндя М.Гулийев юз мцасирляри олан шаирлярин йарадыжылыьына (ялбяття ки, “Шяби- щижран” истисна олмагла) мцражият едир: Фикрят Гожа, Ялякбяр Салащзадя вя с.

        С.Вурьунун поезийасына мцражият етмякля М.Гулийевин йарадыжылыг цслубу дяст-хяттиндя лирик-епик истигамят юзцнц эюстярир. “Даьлар” хор миниатцрцнцн тящлилиндян сонра бу нятижяляря эялмяк олар:

        1.Бу а жапелла хор миниатцрц лирик- епик мязмун дашыйыр вя поетик мятнин образ-емосионал мязмуну, шеирин юзцндян иряли эялян ашыг мусигиси цслубундадыр.

        2.Ашыг мусигисинин цслубу илк нювбядя юзцнцн метр- ритмик хцсусиййятлярдя эюстярир; пунктир вя синкопалы ритмя эениш йер верилир.

        3. Мелодийада ашыг мусигиси цчцн сяжиййяви олан шур лады, вариант цсулу иля инкишаф эениш йер тутур.

        4. Ашыг мусигиси иля баьлы кварта, секунда ащянэляри, кварта- квинта гурулушлу аккордлар эениш тятбиг олунур.

        5. Хор фактурасында ашыг инструментал чальысынын, еляжя дя муьам ифасынын бязи хцсусиййятляри тятбиг олунур.

        6. “Даьлар” хор миниатцрцндя щомофон- щармоник фактура иля йанашы, полифоник фактуранын хцсусиййятляри дя тятбиг олунмушдур. Бурада щям зярби - муьамдан иряли эялян тязадлы полифонийа (жанлы, щятякятля -Аллеэретто) щям дя сясалты вя имитасийалы полифонийа елементляри иля растлашырыг.

        7. Хорда бас вя тенор сясляриня цстцнлцк верилмяси сяслянмя ащянэиндя юзцнямяхсуслуг йарадыр.

        8. Ясярин формасы юзцнямяхсус спесификдир, беля ки, бурада мцряккяб цчсясли форма дахилиндя щяр щиссядя куплетлилик хцсусиййяляри тязащцр едир. Куплетлярин вариантлылыьы, халг мусигиси хцсусян ашыг мусигисиндян иряли эялир.

        ЯДЯБИЙЙАТ


1.Гаврил Иволгин: «Бесконечная преданности музыке» адлы мягаля. «Зеркало» гязети

2.Касимова С.Мамед Кулиев- Музыка республик Закавказья. Тбилиси: Хеловнеба, 1975-с.160-166

3. щттпс://аз. Wикипедиа. Орэ/wики/Мяммяд Гулийев- (бястякар)


Страницы : 1

     ©Copyright by MusigiDunyasi
 

 

English Начало Написать письмо Начальная страница журнала Начало страницы