Начальная страница журнала
 
Архив

 

История музыки


АВРОПА БЯСТЯКАРЛАРИНИН ЙАРАДЫЖЫЛЫЬЫНДА МУСИГИ ИФАДЯ ВАСИТЯЛЯРИ (барокко, классизм, романтизм, импрессионизм)

Автор: Кюнцл БЕЙДУЛЛАЙЕВА                   Город : Baku  Страна : Azerbaijan
Страницы : 1

      Дцнйа мусиги тарихиндя 1600-1750-жи илляри ящатя едян дювр Барокко дюврц адланыр. Интибащ дюврцнцн сонларында йаранмыш бу дювр тягрибян 150 иля гядяр давам етмишдир.

        Барокко бядии цслуб кими дюврцн дахили зидиййятини даща айдын шякилдя якс етдирмишдир. Мусигидя щармонийа ямяля эяляряк эяляжякдя мелодийанын инкишафына зямин йарадыр. Бу дюврцн мусигиси, ифачылыг имканларынын диапазонуну артырыр. Сюзцэедян дюврдя ифа олунан инструментал формалара мисал олараг: жонсерто эроссо, фуга, сцита, соната, партита, кансона, фантазийа, токката, прелцдийа, пассакалийа, жаккона вя с., вокал формалара ися: опера, ораторийа, месса, кантата, хорал вя с. мисал эюстярмяк олар.

        Барокко дюврцндя Инструментал соната вя сциталар соло алятлярля йанашы, камера оркестри цчцн дя бястялямяйя башланылды. Консерт ъанры да, бу дюврдя мейдана эялмишдир. Барокко дюврцндя консерт ъанрынын щяр ики нювцнц эюрмяк мцмкцндцр: тяк алят вя оркестр цчцн йазылмыш консерт ъанры вя “жонсерто эроссо” - бюйцк консерт. Еляжя дя, бу дюврдя токката вя фуга ъанрлары инкишаф едяряк, виртуоз ифачылыг имканлары ялдя етмиш олду.

        Цмумиййятля, ХВЫЫ яср мусигисиндя щям мяишят, щям дя консерт мусигисинин инкишафыны эюрмяк мцмкцндцр. Бу просеси паралел шякилдя щям полифоник щям дя щомофон мусигинин инкишафына аид етмяк олар. Полифоник мусиги даща чох дини ъанрларда, щомофон мусиги ися мащны, рягс кими ъанрларда юзцнц эюстярир. Бир хятт - фугайа, диэяр хятт ися - сцитайа, консертя вя симфонийайа апарыр. Лакин полифоник вя щомофон мусиги айры-айрылыгда инкишаф етмямишдир. Онларын дахилиндя бир-биринин яламятляри мювжуддур. Инструментал ъанрларда, мясялян сциталарда полифонийанын елементлярини эюрмяк щеч дя чятин дейилдир. Еляжя дя, полифоник композисийаларда - рягсвари метрика вя аккорд ардыжыллыгларыны эюрмяк мцмкцндцр.

        Билдийимиз кими, Барокко дюврц полифоник вя орган мусигисинин инкишафы иля диэяр дюврлярдян сечилир. Чохсяслилик анламыны верян полифонийа, бир нечя мелодик хятлярин вящдяти нятижясиндя йараныр. Бунунла да полифонийа “монодийа” - тяксяслиликдян, йяни мелодийаны бир вя йа бир нечя сяс тяряфиндян унисон охунмасындан гуртулмуш олур. Полифоник мусигидя ясас вя она табе олан сяс, еляжя дя мелодик вя аккомпанимент сяс анлайышы йохдур. Щяр бир сяс фярди шякилдя мцстягил инкишаф олунур.

        Дини мусигинин апарыжы ъанрлары щесаб олунан месса вя мотетляр артыг барокко дюврцндя аз истифадя олунмаьа башлады. Лакин кантата ъанры бир чох протестант бястякарларын, еляжя дя И.С.Бах йарадыжылыьында диггятдян кянарда галмады. Кился мусигисиндя солистлярин, хор вя оркестр партийалары арасында зиддиййят йцксяк сявиййяйя галхды.

        Барокко дюврцнцн оркестр цслубундан данышаркян гейд етмяк лазымдыр ки, оркестри клавесин аляти олмадан тясяввцр етмяк гейри-мцмкцн иди. Бязян оркестря лйутна, мандолин дя ялавя олунурду. Барокко дюврцндя оркестр тяркиби ашаьыдакы кими иди: габой (2), фагот (1), труба (1), Биринжи скрипкалар (3), икинжи скрипклар (3), алтлар (3), виолончелляр (2), контрабас (1), клавесин (1), зярб аляти (1).

        Симли алятляр групу оркестрдя хцсуси йцкя малик иди. Клавесин оркестр цчцн аккорд ифа едяряк, щармонийа верижи алят ролуну ойнайырды. Няфяс алятляри габой вя фагот ися бас ролундан чыхыш едирди.

        ХВЫ-ХВЫЫ ясрлярин ЫЫ йарысында Авропа мусигисинин щармонийа цзря наилиййятляри истигамяти ясасян буна эятирир: Натурал маъор вя щармоник минор. Бу вахт мелодик минор ясас апарыжы йер тутур вя даща бюйцк рол ойнайыр. Щармоник маъор ися даща аз йер тутараг, яввялки диатоник ладлар (дорик, миксолидик вя с.) кюмякчи ящямиййятя малик олдулар.

        Тонал мцхтялифлийи ямяля эялир, бязи форма вя ъанрларда тонал ялагялярин форма вя цсуллары йараныр. Мясялян, Д щярякяти ясярин яввялиндя тониканын тясдиги, бязи ясярлярин сонунда ися С аккордуна азмцддятли эедиш ролуну ойнайыр. Модулйасийанын ямяля эялмяси, тоналларын ялагясиндя секвенсийаларын цзя чыхмасы ясас факторлардан бири иди. Т-С-Д нын ялагяси няинки кичик, щям дя эениш мигйасда верилирди. Щармоник дюнмялярин вя кадансларын даими цсуллары цзя чыхырды вя мющкямлянирди: автентик, плагал вя кясилян каденсийа.

        Аккордлар арасында ясасян цчсяслиляр (маъор-минор) ишлянирди. Бязян, секстаккордлар да цзя чыхырды. Тяжрцбяйя квартсекстаккордлар да дахил олурду (ясасян дя каданс). Бязян В пиллянин септаккорду цзя чыхырды Д7, щярдян ЫЫ вя ЫЫЫ септаккордлары да эюрмяк мцмкцн олурду.

        Мусиги ифадя васитяляри Барокко дюврцндян сонра Классисизм дюврцндя Классик Вйана мяктяби нцмайяндяляринин ясярляриндя йени формаларда, даща тякмилляшмиш шякилдя динляйижийя чатыдырлды. “Классизм” дюврцндя мусиги кился чярчивясиндян эениш консерт аудиторийасына йол тапыр. Латын сюзц “Классизм” - “нцмуняви” анламына эялир. Бу дюврцн ян цмдя жящяти айдынлыг вя щармоникликдир.

        Классизм дюврцнцн бястякарларынын йарадыжылыьы юзцнямяхсус хцсусиййятляря малик олса да онлары бирляшдирян хцсусиййятляр дя мювжуддур. Онлара мисал олараг, форма айдынлыьы, ясярляриндя олан оптимист дцнйаэюрцшц, еляжя дя мусиги дилинин азадлыьыны демяк олар. Бу дюврдя ясярляр мусиги тяфяккцрцнцн бцтцн сащяляриня эюря маъор-минор системинин ясасында щазырланмышдыр. Бурада щяр бир аккорд щармоник функсийа ялдя етмиш олур. Классизм дюврцнцн ян башлыжа щадисяляриндян даща бири симфонийа ъанрынын йаранмасы иля баьлы олмушдур.

        Вйана классикляринин мусигисиндя щармонийа сычрайыш йцксяклийи олмушдур. Классизм Барокко дюврцндян бир чох яламятляриня эюря фярглянирди. Беля ки, контрапункт бир гядяр арха фонда галды. Онун явязиня мусиги ясярляриндя щомофон фактура юн плана чякилди. Мусигидя орнаментика эюзячарпажаг дяряжядя азалды. Мусиги ясярляринин структуру, гурулушу даща дягиг, универсал олду. Гейд етмяк лазымдыр ки, бу ясасян юзцнц соната формасында бирузя верди. Модулйасийалар, тонал дяйишкянлик формайарадыжы елемент кими чыхыш етмяйя башлады. Классизм дюврцнцн мусигисиндя ясярин мцяййян бир щиссясиндя бир чох щисляр, емосийалар ачыгландыьы щалда, барокко дюврцнцн мусигисиндя бир щисся йалныз бир щисся цчцн нязярдя тутулурду.

        Дцнйа тарихиндя Вйана классиклярин йарадыжылыьында соната симфоник силсиля инкишаф етмишдир. Бу форма ХВЫЫЫ ясрдя Вйана классик бястякарларынын йарадыжылыьында инструментал мусигинин апарыжы формасы кими мейдана чыхмышдыр. Соната формасы характер вя ящвал-рущиййя бахымындан бир-бириля тязад тяшкил едян ики мювзунун цзяриндя гурулур. Ы вя ЫЫ мювзу арасында тязад ян мцхтялиф сяпэидя юзцнц бцрузя веря биляр: драматик вя мцлайим, ишыглы вя тутгун, мащнывари вя рягсвари вя с. Бу мювзулары беля адландырырлар: ясас мювзу вя кюмякчи мювзу. Щямин мювзулар даща инкишафлы олдуьу щалда ясас вя кюмякчи партийалар адландырылыр.

        Классизм дюврцндя оркестр алятлярин тяркиби, групларын сайы мцяййянляшмиш олду. Симфоник оркестрин “классик” тяркиби Л.В.Бетщовенин партитураларында даща дягиг эюстярилмишдир. Симли алятлярля (Виолина, алт, виолончел, контрабас) йанашы, бура тахта няфяс алятляри (2 флейта, 2 гобой, 2 кларнет вя 2 фагот) вя мис няфяс алятляри (2,3 вя йа 4 валторна вя 2 труба). Зярб аляти кими ися литавралар тягдим олунурду.

        Артыг ХЫХ ясрин орталарындан башлайараг, “Бетщовен” оркестри кичик симфоник оркестр кими классификасийа олунурду. Бу классификасийанын башланьыжы еля Л.ван Бетщовенин ЫХ симфонийасындан иряли эялир. Артыг оркестрин тяркиби эенишлянмиш вя бура йени алятляр ялавя олунмушду: контрафагот, трамбон, цчбужаг, бюйцк барабан. Романтизм жяряйаны дюврцндя ися оркестрин тяркибиня арфа, туба, инэилис сцмсцсц кими алятляр ялавя олунду.

        “Романтизм” узун мцддят мусиги инжясянятиндя щюкм сцрян классизми явяз етмиш жяряйан олмушдур. Бу жяряйан ХЫХ ясрин Авропа бядии мядяниййятиндя мцщцм йер тутмушдур.

        Романтизмин йени образлары - лирик-психолоъи башланьыж, мцхтялиф образлар, планларын гаршы-гаршыйа гойулмасы - бцтцн бунлар йени ифадя васитяляри тяляб едирди. Йени ифадя васитяляри дя новатор формаларын, йени ъанрларын йаранмасына сябяб олур. Романтикляр програмлы мусигинин, бир сыра йени ъанрларын йарадыжыларыдырлар: ноктцрн, сюзсцз мащны, вокал силсиля, ф-но силсиляси, баллада, романс, симфоник поема.

        ХЫХ ясрин сонларында романтизмин инкишафынын ахырынжы мярщялясиндя романтизмин юзцнцн доьурдуьу йени жяряйанлар мейдана чыхыр: веризм, импрессионизм, експрессионизм.

        Романтизм дюврцндя илк юнжя дцнйаэюрцшц вя естетик ясаслар дяйишмиш олду. В.А.Мотсарт йарадыжылыьынынын субйектив биринжилийи романтик дцнйаэюрцшцнцн ясасыны тяшкил етди. Гящряман вя онагаршы олан дцнйа (Ф.Шуберт, Г.Малер), инсан вя тябият, яфсаня, наьыл (Е.Григ, Р.Шуман), эюзял арзулар-фажиявилик (Ф.Шопен, Ф.Лист, П.И.Чайковски), идеал ахтарышы (Щ.Берлиоз, Ф.Лист, А.Н.Скрйабин) бу вя диэяр вариантлар романтик консепсийанын ясасыны тяшкил едир. Ялбяття ки, бу дюврдя ъанр ифадялилийи, еляжя дя дягиг схем ясасында формалара малик олунмур. Романтик консепсийанын ясас жящятляри формайарадыжы комплексин ъанр фярглилийиня баьлыдыр. Беля ки, минор вя маъор, хроматик вя диатоник, яскидилмиш вя яняняви ладларын тязадлыьы програмлы шякилдя истифадя олунмаьа башланылды.

        Романтиклярдя илк дяфя олараг, милли ладлара гайыдыш баш верди - Ф.Шопен, Щ.Берлиоз, Ф.Лист, Б.Сметана, А.Дворъак, Е.Григ вя башгаларынын йарадыжылыьында бунун шащиди олуруг. Славйан мусигисиндя Еолик, лидик, дорик, фриэик, миксолидик ладлара дюнмяляр, мажар мусигисиндя артырылмыш секундалы минор ладлар, норвеч мусигисинин мцхтялиф ладлары ( онун ясасыны славйан мусигисиндя олан трихордлар йох, чох терсийалы интонасийалар - нонаккордлар тяшкил едир) юзцнц эюстярир.

        Фолклорла баьлы олараг, дяйишкян функсийалар, квинталы органпункту, ритмик фигурасийалар милли мусиги алятлярини тяряннцм етмиш олур. Романтизм жяряйаны бястякарларынын ясярляриндя мелодийа цстцнлцк тяшкил едир. Щармоник сясдцзцмц юз ифадялилийи иля сечилмяйя башлайыр. Гейри-аккорд сясляри вурьуланмаьа башлайыр. Чох заман щялл едилмир вя йа ханянин вурьулу щиссяня тясадцф едилир. Щялл олунан гейри-аккорд сясляри сясдцзцмцнцн диэяр сясляриндя юзцнц бирузя верир. Бунун сайясиндя йени сяслянмяляр мейдана эялмиш олур: Сексталы Д7 аккорд, ЫЫЫ6, яскилдилмиш септаккорд, Д функсийасынын алтерасийалы аккордлары, щямчинин Д9. Еляжя дя, артырылмыш сексталы, октавалы, яскилдилмиш квинталы аккордлар.

        Романтизм жяряйаны бястякарларынын ясярляриндя щармонийа аккордлар, тонал мцнасибят, фактура яламятляри иля даща да деталлы шякилдя характеризя олунур.

        Гейри-ади эенишлянмиш аккордлар даиряси артыг цслуб цчцн ади щала чеврилмиш олду. Бурада кюмякчи пярдялярин цчсясликляри вя септаккордлары, Ы вя ЫВ бюйцк септаккордлар, диссонанс аккордлар вя йа кюмякчи Доминанта иля бирляшян чохлу сайда алтерасийалы аккордлары буна мисал демяк олар. Алтерасийалы аккордлар тякжя кадансларда дейил, еляжя дя, щармоник парчанын характеризя олунмасында истифадя едилирди.

        Щармонийанын ясасыны маъор-минор системи тяшкил едир. Бурада, маъорда ейниадлы минорун аккордларындан, еляжя дя, минорда ейниадлы маъорун аккордларындан истифадя олунур. Тез-тез ВЫ бямляшмиш вя минорда ЫЫЫ бямляшмиш аккорддан истифадя олунур. Еляжя дя, бу пилляляря йюнялмяляр баш верир. Бунун нятижясиндя терсийаларла модулйасийалар цстцнлцк тяшкил етмиш олур.

        Тонал план функсионал йох, рянэарянэлийи иля сечилир. Щятта, ясас вя кюмякчи партийаларын Т-Д тонал мцнасибяти бирбаша йох, ЫЫ вя ЫЫЫ пярдяляря модулйасийа васитяляри иля баш верир. Йяни Д пиллясиня модулйасийа секунда вя диэяр щярякятлярля баш вермиш олур. Бу тякжя, ясас вя кюмякчи партийалара дейил, ишлянмя вя модулйасийа иля щазырланан реприза бюлмясиня дя аид едилир. Классиклярдян фяргли олараг, романтизм жяряйаны бястякарларынын ясярляриндя йаланчы репризалардан, репризада тоналы дяйишилмиш кюмякчи партийадан, модулйасийа васитясиля инкишаф олунмуш кодадан истифадя олунур.

        Хроматик дюнмяляр вя сяс дцзцмлярини вурьуламаг цчцн мелодик-щармоник модулйасийалардан вя йюнялмялярдян эениш шякилдя истифадя олунур. Даща эярэин анларда ися, енщорманик модулйасийалар ишя салыныр. Йюнялмяляр вя модулйасийаларда ЫЫ пярдянин вя она гощум олан пиллялярин аккордларындан истифадя олунур.

        Програмлылыг Романтизм жяряйанынын башлыжа цнсцрляриндян бири щесаб олунур. Романтизм дюврцндя програмлылыг билаваситя ядябиййатла мусигинин баьлылыьынын тязащцрцдцр. Програмлылыгдан сющбят ачаркян Р.Шуман йарадыжылыьыны хцсуси гейд етмяк лазымдыр. Бястякарын йарадыжылыьында програмлылыьын ян рянэарянэ шякилляриня тясадцф едилир: Фортепиано миниатцрляри “Фантастик пйесляр”, програмлы симфонийалары “Бащар”, “Рейн”. Сюзцэедян дюврдя бястякар програмлы фортепиано силсилясинин йарадыжысы кими тарихя дцшмцшдцр. Р.Шуман фортепиано мусигисиндя новатор щесаб олунур. Беля ки, о, тязадлы анларын ардыжыллыьындан ибарят олан йени силсиля формалары йарадараг бу формалары юзцнямяхсус мусигили щекайят новеллайа чевирмишдир.

        ХХ яср мусгисиндян данышаркян конкрет бир цслубдан данышмаг бир гядяр чятиндир. Артыг бурада мусиги дилинин бцтцн компонентляриндя кяскин артым эюрмяк мцмкцндцр. Еляжя дя, бурада гядим кюкляря гайыдышы эюрмяк мцмкцндцр.

        ХХ яср мусигисиндян бящс едяркян, ясярляр бцтювлцкдя вя йа мцяййян щиссясиндя классик яняняйя ясасланан тонал принсип вя йа композисийа гурулушуна малик олурлар.

        Импрессионизм жяряйаны бязи хцсусиййятлярини романтизмин сон дюврляриндян вя ХЫХ яср милли мяктябляриндян эютцрмцшдцр. Мясялян, тембр зянэинлийи вя щармоник рянэлярля узаг юлкялярин мусигисиня йанашмаг, еляжя дя гядим ладлардан йенидян истифадя импрессионисм жяряйанынын башлыжа хцсусиййятляриндян бири иди. Ф.Шопен вя Р.Шуманын поетик миниатцрляри, Ф.Листин ежазкар мусиги сяслянмяси, Е.Григ вя Римски-Корсаковун колоритли тапынтылары, М.П.Мусоргскинин сярбяст сяс вя импровизасийалары юз ориэинал давамыны М.Равел вя К.Дебцсси йарадыжылыьында эюрмяк мцмкцндцр. Бунунла беля бу бястякарлар романтизм жяряйанынын бязи яняняляриня гаршы чыхырдылар. Беля ки, поетиж габартма, Р.Вагнерин мусигили драмларындакы мелодийа бахымындан щислярин чярчивяли шякилдя истифадяси импрессионист бястякарлар цчцн гябуледилмяз иди.

        ХЫХ-ХХ ясрлярдя Франсадан башга импрессионизм жяряйанынын яламятлярини Авропанын диэяр юлкя бястякарларынын йарадыжылыьында эюрмяк мцмкцндцр: Испанийа - Мануел де Фалйа, Италийа - Отторино Респиги, Инэилтяря - Фредерик Делиус, Сирил Скот, Ралф Воан-Вилйамс, Арнолд Бакс, Густав Холст, Полшада - Карол Шимановский, Русийада - Стравинскинин еркян йарадыжылыг дюврц (“Симург гушу”, “Петрушка” дюврц), Лйадов йарадыжылыьынын сон дюврляри, Н.Черепнин вя башгалары.

        ХЫХ ясрин сон или Франсанын бядии щяйаты гаршылыглар вя зиддиййятлярля сечилирди. Бир тяряфдян франсыз операсында реализмин зирвяси олан “Кармен” операсынын мейдана чыхмасы бядии ящямиййяти олан, дярин фикирли симфоник вя камера ясярляринин йаранмасы (С.Франк, К.Сен-Санс, Г.Форе, К.Дебцсси) диэяр тяряфдян Франса пайтахтынын мусиги щяйатында щюкмранлыг едян Парис Консерваторийасынын “жансыз” академик яняняляринин олмасы зиддиййят йарадырды.

        Мусиги импрессионизми (рянэкарлыг, ряссамлыг импрессионизми кими) франсыз инжясянятинин милли яняняляри цзяриндя бюйцмцшдцр вя йа инкишаф етмишдир. К.Дебцсси вя М.Равел цчцн Ъ.Бизенин дярин милли йарадыжлыьы нцмуня иди. Онлар мцасир ядябиййат вя рянэкарлыгла сых ялагядя олмуш, програм-инструментал мусиги вя антик мядяниййятля хцсуси марагланмышлар. К.Дебцсси вя М.Равелин йарадыжылыьына Ф.Листин фортепиано мусигиси, Р.Вагнерин сон опералары, католик мусиги бюйцк тясир эюстярмишдир. К.Дебцсси вя М.Равелин йарадыжылыьына испан халг инжясяняти мцсбят тясир эюстярмиш, онларын мелодийасыны, ладщармоник дилини зянэин едир. Лакин мусиги импрессионизмини щазырлайан яламят мцасир франсыз поезийасы иди.

        К.Дебцсси вя М.Равел йени образлар йаратмаг, мусигинин ялван-колоритли зянэинлийини ялдя етмяк цчцн эениш ифадя васитяляриндян истифадя едирдиляр. Бу ахтарышлар лад вя щармонийа, мелодийа вя метроритм, фактура вя оркестрляшдирмядя юзцнц эюстярирди. Онлар гядим халг ладларына (пентатоника, дорик, фриэик, миксолидик вя с.) мцражият етмяси рянэ политрасы йарадырды.

        Мясялян, К.Дебцсси бир чох ифадя васитяляриндян истифадя едяряк юз дюврц цчцн йениликчи бястякар кими тарихя дцшмцшдцр. Буна мисал олараг, бястякар фортепиано мусигисиндя ашаьыдакылары садаламаг олар:

        1. Мякан еффекти йаратмаг мягсяди иля сяс лайларынын юзцнямяхсус кянар реэистрлярдя сяпялянмяси

        2. Педализасийанын мцряккяб техникасы: сяс ахынынын тядрижян “яримяси” еффектини йарадыр.

        3. Пасаъ вя фигурасийаларын, трел вя тремололарын сырф тясвири тясфири (трактовкасы)

        4. Ики клавиатура еффектиндян истифадя, ики ройалын там сяслянмясини эениш цчсятирли нот гярарэащында ифадя етмяк

        Цмумиййятля К.Дебцссийя гядяр ки, бястякарлардан щеч бири фортепиано мусигиси сащясиндя тябиятля баьлы сцъетляри бу гядяр зянэинликля вя рянэарянэликля ифадя вя вясф едя билмямишди: “Думанлар”, “Сцпцрэя колу”, “Дцзянликдя кцляк”

        К.Дебцсси зянэин, тяравятли, щармоник, мелодик вя лад хцсусиййятляри иля сечилян фортепиано цслубу йаратмышды. Ейни заманда бурада фортепиано техникасынын да йени цсулларына да аккорд вя октавалара, арпежиолу пасаълара, ики ялин нювбяляшмясиня тясадцф едирик.

        Франсыз импрессионистляринин йарадыжылыьында щармонийа дцшцнжясинин ясасы кими рянэли-колорист принсип щюкмранлыг едир. Функсионал олараг, зяифлядилмиш вя йумшалдылмыш плогал дюнмялярдян истифадя олунур. Онлар икинжи планда чыхыш едир вя йа септаккорд, секстаккорд, цчсясли, артырылмыш цчсясли шяклиндя чыхыш етмиш олурлар. Бурада щармонийа тонал план цзря щярякят едир. Адятян тоника мцряккяб шякилдя, йяни цчсясли секста, секунда иля верилир. Бязян ися цчсясли явязиня кварта вя квинта верилир. Еляжя дя, импрессионистлярин мусигиси цчцн сексталы тоника иля жаз щармонийасы вя ритминдян, нонаккордлар зянжириндян, зярблярин секундалы имитасийаларындан, блйузуун синкопалы ритм-щармонийасындан истифадяси хас яламятлярдяндир (К.Дебцсси - “Менестрели”).

        Айры-айры сяслянмяляр чох заман сярбяст тоника ялдя етмиш олур вя бунун нятижясиндя мцхтялиф тоналлыгларда тякрар-тякрар сяслянян паралел аккордлары мцшащидя етмиш олуруг. Буна мисал олараг, паралел цчсясли, квартсекстаккорд, септаккорд, секундаккорд, нонаккорд, паралел артырылмыш цчсяслини мисал эюстярмяк олар. Еляжя дя, импрессионист мусигисиндя маъор-минор системиндя йарымтон, терсийа, цчтон щярякятляри характерик щесаб олунур.

        Щямчинин мусигидя кяскин интервал вя реэистр аракясмяляриня раст эялмяк мцмкцндцр. Кюмякчи пиллялярдя паралел нонаккорд вя септаккорд хцсуси иля фярглянир. Бурада нонаккорд тоника цчсяслисинин сяслянмясини ялдя етмиш олур.

        К.Дебцсси вя М.Равелин партитуралары юзцнцн ежазкарлыьы иля сечилир. Мис няфясли алятляр, хцсусиля валторналар, ритмик контрапунктларда даща чох истифадя олунур. Тахта няфясли алятляр соло алят кими чыхыш едир. Арфаларын пассаълары еляжя дя, симли алятлярин мцряккяб фигурасийалары цстцнлцк тяшкил едир.

        Бязян мусигидя щялл олунмайан алтерасийалы аккордлары ешитмяк мцмкцндцр. Аккордларда айры-айры интерваллар хцсусиля гейд олунур. Щятта бязян, аккордлар явязиня сярбяст интерваллардан истифадя олунур.

        Бу жяряйан нцмайяндяляринин йарадыжылыьында гощум тематика нязяря чарпыр - колоритли ъанр сящняляри, портрет шякилляри, пейзаъ. Щадисялярдян алынмыш тяяссцратын билаваситя верилмяси импрессионист бястякарларын ясас жящятляриндян бири иди. Онлар, монументал ясярляря дейил, миниатцр формалара мейл едирляр. Мясялян, симфонийа, ораторийайа дейил, романса, фортепиано вя оркестр миниатцрцня мейл юзцнц эюстярир.

        ХВЫЫ ясрин ортасындан ХХ ясрин ортасына кими щармонийанын инкишафы чох интенсив кечиб. Лад бахымындан маъор минор диатоникасынын мцщцм еволусийасы олду. Бцтцн септаккордлар эениш истифадя олунмаьа башлады, ноаккордлар вя даща йцксяк структурда олан аккордлар цзя чыхды, дяйишян функсийалар активляшди, бу эцн дя диатониканын ресурслары битмяйиб. Мусигинин лад рянэарянэлийи (ясаясн романтиклярдя) маъор минорун ейниадлы вя паралел маъор минор бирляшмяси олду. ХЫХ ясрдя гядим диатоник ладлар йени цсулда юня чыхды. Онлар профессионал мусигийя чохлу йенилик эятирди. Гядим ладларын чичяклянмясиня милли халг мядяниййятиндян чыхан лад тясир едиб (рус, украйна, русларын диэяр халглары, полша, норвеч вя с. халглар)

        ХЫХ ясрин ЫЫ йарысындан мцряккяб вя парлаг чаларлы олан, хроматик лад бирляшмяси эениш истифадя олунмаьа башлады. Лад тоналлыьынын гейри-сабит сферасы эениш ишлянмишдир. Ян узаг олан аккордлар тоникадан асылы тонал системин елементляри кими нязярдян кечирилмяйя башлады. Тоника щям йухары, щям дя узаг тоналлыглара йюнялмянин ясасында дайаныр. Тонал мцнасибятлярдя дя бюйцк дяйишикликляр олду. Кварта, квинта, терсийа тонал мцнасибятляринин йанында секундалы, цчтонлу тонал мцнасибятляр йараныр. Щармонийанын тарихи бизя ясас верир дейяк ки, ян йахшы новатор вя ябяди нцмуняляри лад вя тоналлыгда щямишя ялагяли олур. Модулйасийанын инкишафы бюйцк йол кечиб. Модулйасийа форманын мцхтялиф бюлмялярини бирляшдирир. Бунунла йанашы модулйасийа вя йюнялмя бюлмяляря дахил олур вя мусиги мювзусунун ачылмасына кюмяк едир.

        ЯДЯБИЙЙАТ


1. Серов А.Н. Различные взгляды на один и тот же аккорд, «Музыкальный и театральный вестник», 1856, №28

2. Скребков С.С. Художественные принципы музыкальных стилей. М.: Музыка, 1972, с. 448

3. Сохор А.Н. Стиль, метод, направление (к определению понятий). В книге: «Вопросы теории и эстетики музыки». М.-Л.: Музыка, 1965, ч II. с.44-57.

4. Сохор А.Н. Эстетическая природа жанра в музыке. — М., 1968

5. Способин И.В. Музыкальная форма. М.: Музыка, 1971, с.399

6. Тагизаде А.З. Джевдет Гаджиев. Баку: Ишыг, 1979, с. 104

7. Таирова Ф.С. Дмитрий Шостакович и Азербайджанская музыкальная культура. Баку: Нурлан, 2006, с. 322

8. Танеев С., Подвижной контрапункт строгого письма, Лейпциг, (1909) М., 1959

9. Тюлин, Ю. Н. Параллелизмы в музыкальной теории и практике. (1927; 2-е изд. - 1938)

10. Тюлин, Ю. Н. Современная гармония и ее историческое происхождение. 1963; репринт в сб.: Теоретические проблемы музыки XX века, вып. 1. 1967

11. Холопов Ю.Н. Гармонический анализ. Часть 1. М.: Музыка, 1996;

12. Холопов Ю.Н. Гармонический анализ. Часть 2. М.: Музыка, 2001;

13. Холопов Ю.Н. Гармонический анализ. Часть 3. М.: Музыка, 2009.

14. Холопов Ю.Н. Музыкально-теоретические системы. Программа для музыкальных вузов по специальностям: композиция, музыковедение. М.: Методический кабинет Министерства культуры СССР, 1972

15. Цуккерман В.А. Анализ музыкальных произведений - часть 1, М.: Музыка, 1980, с. 296

16. Музыкальный Энциклопедический словарь (Главн. редактор: Г.В.Келдыш). М.: Советская енциклопедия. 1990, с. 671

17. Назайкинский Е.В. Логика музыкальной композиции. М.: Музыка, 1982, с. 319

18. Назайкинский Е.В. Стилистика музыкального произведения – “Musiqi dunyas?” 2004, №1-2 (19), с. 55-67

19. Нестьев И.В. Аспекты музыкального новаторства. Проблемы традиции и новаторства в современной музыке. М.: Советский композитор, 1981, с. 232

20. Попова Т. В. Музыкальные жанры и формы. М.: Госмуз изд., 1951, с. 297

21. Попова Т. В. О музыкальных жанрах. М: Знание, 1981, с. 128

22. Попова Т. В. О песнях наших дней. М.: Музыка, 1969, с. 490

23. Асафъев Б. В. Музыкальная форма как процесс. Книга 1. 2-е изд. Л.: Музыка, 1971, с. 376

24. Друскин М. История зарубежной музыки. Выпуск четвертый. М.: Музыка, 1980, 528 с.

25. Интонация и музыкальный образ. М.: 1965, с. 270


Страницы : 1

     ©Copyright by MusigiDunyasi
 

 

English Начало Написать письмо Начальная страница журнала Начало страницы