Начальная страница журнала
 
Архив

 

Этномузыковедение


АЗЯРБАЙЖАН ГАРМОНУНУН ТЯКМИЛЛЯШДИРИЛМЯСИ БАРЯДЯ

Автор: Фидан ИЛДЫРЫМЛЫ                   Город : Baku  Страна : Azerbaijan
Страницы : 1

      Азярбайжан гармон ифачылыьы сяняти инструментал ифачылыьымызын вя бцтцнлцкля халг мусигимизин айрылмаз бир щиссяси олараг юзцнц тясдиг етмишдир. Гейд етмялийик ки, ХХ ясрин 20-жи илляриндян формалашмаьа башлайараг сонракы дюврляря аддымлайыб инкишаф етдикжя юз ахарына дцшян гармон ифачылыьы сяняти милли кюкляр цзяриндя гурулмушдур.

        Айдын мясялядир ки, мязмунлу вя тясирли мусиги нцмуняляримиз щяр бир алятдя онун техники ифа имканларына уйьун тярздя сясляндирилир. Мящз бу сябябдян, гармон аляти дя ифа тярзинин сяжиййяви жящятляри, тембр хцсусиййятляри вя тясир гцввясиля халг чальы алятляри сырасында хцсуси мювге тутмушдур.

        Гармонун мяншяйи, Азярбайжанда гармон ифачылыьы сянятинин йаранмасы, тяшяккцлц, инкишаф мярщяляляри, Азярбайжан гармонунун гурулушу вя техники ифа хцсусиййятляри барядя мусигичи алимляримиз Закир Мирзяйев, Ящсян Рящманлы юз тядгигат ясярляриндя йетяринжя дяйярли мялуматлар вермишляр.

       

        Бу алятин кечиб эялдийи йола бир нечя жцмля иля гыса да олса нязяр салсаг эюрярик ки, ХЫХ ясрин икинжи йарысында Алманийада мусигичи - ихтирачы уста Л. Бушман тяряфиндян примитив шякилдя йарадылан аьыз гармону кичик бир заман кясийиндя кюрцкля щава васитясиля сыхылараг чалынан гармон формасына салынмыш, мцхтялиф тижарят ялагяляри васитясиля Русийайа эятирилян гармон орадан да Азярбайжана эятириляряк милли колоритин тялябляриня уйьун олараг формалашдырылмышдыр. ХЫХ ясрин сонларындан азярбайжанлы гармон ифачыларынын сифариши иля йени нюв гармон йарадылмыш вя алят “Азярбайжан гармону” адландырылмышдыр. Азярбайжан гармону дедикдя, харижи эюркяминя эюря фярглянмяся дя, юлчцляриня, кюкцня (“ин Щ”, йяни “си”), саь вя сол яллярин ифа заманы етдийи ишляря вя тянякялярин (тирляр, планкалар) сайына эюря диэяр гармонлардан фярглянян, Азярбайжан яразисиндя истифадя едилян чальы аляти нязярдя тутулур.

        Гармон жазибядар сяс тембриня маликдир. Онун йан тяряфляри тахтадан, орта щиссяси дяри кюрцклц дюрдкцнж гутудан ибарятдир. Гутунун ичярисиндя аьаж лювщяляр цзяриндя хцсуси гайда иля дцзцлмцш назик метал дилчякляр йерляшдирилир. Алят саь вя сол ялин кюмяйи иля кюрцйц ачыб баьламагла сясляндирилир. Кюрцк ачылыб-баьландыгда бармагларын тязйиги иля сыхылмыш щава диллярин ачдыьы бошлугдан кечяряк щямин метал лювщяляри ещтизаза эятирир. Бу заман, вибрасийа олунмуш лювщялярин юлчцляриндян асылы олараг, мцхтялиф сяс ужалыглары алыныр.

        Гармонун эювдяси цчцн жюкя аьажы мяслящятдир. Эювдя щазыр олдугдан сонра сядяфля ишлянилир вя гара тушла рянэлянир. Сонракы мярщялядя гармонун дека камерасы йыьылыр. Дека камера мцкяммял щазырланыбса, вибрасийасы вя сяси эцжлц олур. Бу да гармон алятинин кейфиййятли тембриня ряваж верир.

        Гармон алятини “азяриляшдимяк”дян ютрц устад сяняткарларымыз алят цзяриндя бир сыра уьурлу ислащатлар апармышлар. Закир Мирзяйев, Афтандил Исрафилов, Ханлар Жяфяров, Айдын Ялийев, Янвяр Садыгов кими сяняткарлар гармонда ифа заманы сол ялин имканларыны артырмыш вя йениликлярини бармагларына ютцряряк юз стилини йаратмышлар. Йада салаг ки, вахтиля дюврцн ян мащир гармон ифачылары Ящяд Ялийев, Теййуб Дямиров, Мяммядаьа Аьайев, Сяфяряли Вязиров, Щямид Щагвердийев вя бир чох сяняткарларымыз юз ифалары иля халгын ряьбятини газанмышлар. Онлар мусиги тящсили эюрмясяляр дя, ноту билмясяляр дя заманында ян севилян мусигичилярдян сайылмышлар.

       

        Лакин заман дяйишдийи кими, халгын мусиги зювгц дя йениляшир. Бу эцн пешякар гармон ифачысы да дюврля айаглашмалыдыр. Бунун цчцн ися мусигинин бцтцн ъанрларыны, ноту билмяли, ян башлыжасы, милли мусигимия, чуьам дцнйамыза дяриндян бяляд олмалыдыр. Милли мусигини севмядян, ону дуймадан пешякар сайыла билмязсян.

        Бу эцн Азярбайжанда гармон эениш техникайа, тембря, ифа имканларына малик олан бир консерт алятиня чеврилмишдир. Азярбайжан мусиги мядяниййятинин хошбяхтлийидир ки, ифачыларымыз арасында гармон ифасына юзцнямяхсус йениликляр эятирян, заман-заман “илк”ляря имза атан сяняткарлар йетишир. Беля сяняткарлардан бири дя мцасир гармон ифачылыьында юз дясти-хятти, виртуоз ифасы вя новаторлуьу иля сечилян Халг артисти Янвяр Садыговдур.

        Кечдийи зянэин йарадыжылыг йолуна диггят йетирсяк, Азярбайжан гармон ифачылыьы сянятинин уьурлары вя йцксяк наилиййятлярини Янвяр Садыговсуз тясяввцря эятирмяк гейри-мцмкцндцр. О, щяля 1991-жи илдян гармонумузун тякмилляшдирилмяси, онун сяслянмя имканларынын эенишляндириляряк симфоник оркстрля бирэя ифа олунмасы барядя дцшцнмцш, бу барядя усталарла сямяряли сющбятляр апармыш вя нятижядя 2004-жц илдя цч октавалы, “до” вя “си” тоналлыгларда реэистрли вя сурдиналы (зил сясин тембрини бямляшдирян) гармонларын мейдана эялмясиня наил олмушдур. О, сяс ардыжыллыьында фярг едиб, ади гармонлардакы “до” сясиндян йухарыйа доьру сяс артырараг “сол” сясиня гядяр ялавя едиб. Бу алят “си” кюкцндядир. 2006-жы иля ися Янвяр Садыгов юз йени ихтирасыны реаллашдырмыш, цч октавалы, “до” кюкцндя, “фа”дан “фа”йа гядяр сяс ардыжыллыьы олан йени бир реэистрли гармон щазырлатдырмышдыр.

       

        Тякмилляшмя нящайят уьурлу сонлугла тамамланмыш вя 2012-жи илдя йени бир цч октавалы, “си” тоналлыьында, реэистрли “Реневер” адлы гармон йаранмышдыр. Азярбайжан гармонунун йени гурулушу бяднам гоншулар тяряфиндян мянимсянилмясин дейя, 2013-жц илдя Янвяр Садыгов гармонунун тякмилляшдирилмясиня даир мцяллифлик щцгугу да алмышдыр.

        Дцнйанын щяр йериндя бцтцн алятлярин диапазону бюйцк октаванын “фа” нотундан башлайыр. Аккордеонда да белядир. Гармонда ися кичик окатаванын “до” нотундан бямя доьру сяс дцзцмц йохдур. Сяс диапазонун азлыьындан истядийин мелодийаны, классик ясярляри ифа етмяк ифачыйа чятинлик йарадыр. Она эюря дя Янвяр Садыгов гярара эялди ки, “фа” ян чох ишлянян нот олдуьундан, зиля доьру йох, бям сяси “фа”йа гядяр артырсын вя ялавя олараг гармона сяс ащянэини бир октава галдыра биляжяк реэистр ялавя етсин. Беляликля, 2 октава йарымлыг сяс диапазону олан гармон “фа”йа гядяр артымын сайясиндя 3, ялавя 1 октавалыг реэистр щесабына ися 4 октавалыг там йени гармон олараг ярсяйя эялир. Гармонун сол тяряфиндяки сясляр дя ардыжыллыг жящятдян ейни иля саь клавиатурадакы кимидир. (2, сящ 605; 606)

        Гармон ифачысы, педагог кими дейе билярям ки, бу эцн Сяид Рцстямов, Сцлейман Ялясэяров, Щажы Ханмяммядов, Щясян Рзайев, Тофиг Гулийев, Тофиг Бакыханов, Васиф Адыэюзялов вя бу кими диэяр бястякарларымызын, о жцмлядян рус вя Авропа бястякарларынын ясярляринин гармон ихтисасы цзря тядрис олунмасында истяр соло, истярся дя фортепианонун мцшайяти иля ифасы заманы цч октавалы алятя вя онун солдакы аккордлу системиня бюйцк ещтийаж дуйулур.

        Цч октавалы гармондан истифадянин бир ясасы да муьам ифачылыьы иля баьлыдыр. Беля ки, муьамларын “Бярдашт” шюбяляринин вя йа зил пярдялярдя чалынан шюбя вя эушялярин ифасы заманы чатышмазлыг, пярдя (сяс) азлыьы юзцнц бирузя верир. Хцсусиля, ифачы “Гатар”, “Шащназ”, “Мирзя - Щцсейн сеэащы”, “Мащур - Щинди” вя башга муьамлары ифа едяркян гейд едилян чатышмазлыгларла гаршылашыр. Беля ки, чальы заманы шюбя вя эушялярдя октаванын сясляри йарымчыг галдыьына эюря ифачы жцмлянин ардыны тамамламаг цчцн орта октаванын сясляриня, бямя гайытмалы олур. (2, сящ 695)

        Тарда, каманчада ися октава азлыьы, чатышмазлыг йохдур. Бу алятлярдя муьам ифасы заманы щяр шюбя вя эушяни юз пярдясиндя, юз йериндя тамам-камал эюстярмяк мцмкцндцр.

        Гармонумузун октаваларынын артырылмасы иля щям нот ясярляринин, щям дя муьамларымызын йерли йериндя, дольун, айдын, биткин вя йеткин шякилдя ифасына наил ола билярик. Яминликля дейя билярик ки, цч октавалы гармондан мусиги коллежляри вя али тящсил мцяссисяляриндя тядрис заманы истифадя едилмясиля эяляжяк уьурларын бцнювряси гойула биляр.

        Ону да йахшы билмялийик ки, щяр йенилик сойкюкцмцзя баьлылыг цзяриндя бой атыр. Нежя ки, бюйцк сяняткарлар бу яляти бизляря севдирибляр, бизим дя боржумуз буну даща да пцхтяляшдириб эянж нясилляря севдирмякдир. Зяннимжя, ейни аляти 30 ил ифа етмяк дцзэцн олмаз. Щяр бир инсан юз бажарыьына ялавяляр етмялидир ки, сянят инкишаф етсин.

        ЯДЯБИЙЙАТ

1. З.Мирзяйев. Азярбайжан гармону. Бакы, Адилоьлу-2005.

2. Я.Рящманлы. Гармон ифачылыьы сяняти вя онун Азярбайжанда тядриси (дярс вясаити). Бакы, МБМ-2014, с.605-606, 695

3. http://bookcollector.az/file/pic/xeber/2018-04/1523744965_yanvar_fevral_2017.pdf, s.76-78

4. http://www.anl.az/down/meqale/xalqqazeti/2017/noyabr/561706.htm


Страницы : 1

     ©Copyright by MusigiDunyasi
 

 

English Начало Написать письмо Начальная страница журнала Начало страницы