Начальная страница журнала
 
Архив

 

Культорология


ЯМЯКДАР РЯССАМ ФЯРМАН ГУЛАМОВУН ЙАРАДЫЖЫЛЫЬЫНДА ФЯЛСЯФИ МОТИВЛЯР

Автор: Эцлназ МЯДЯТОВА                   Город : Baku  Страна : Azerbaijan
Страницы : 1

      Фярман Гуламов бяшяри мащиййяти иля диггяти жялб едян явязсиз рянэкарлыг ясярляриндя адятян реаллыьын фялсяфи мотивляринин верилмясиндя заман вя мцщит, жямиййят вя инсан мцнасибятлярини ишыг вя гара кюлэялярин васитясиля йериня йетирмишдир. Беля таблолардан бириндя верилмиш образ тясвирляр садяжя инсанларын иштиракыны дейил, ейни заманда кюлэялярля ифадя олунмуш тясвири ифадялярин дя жанлы варлыг кими тяряннцмцн вериляряк жямиййятдяки фяргли мцнасибятлярин, истякляр вя реаллыьын гаршылашдырмасында уьурла щялл едилмишдир.

        Юндя эянж гыз вя киши фигурларынын бцтцн ящатясини гара кюлэялярин щярякятли ифадяляри ящатялянмиш, щятта бу лякяляр таблонун диэяр тяряфляриня доьру йайылмышдыр. Бунунла ряссам инсан вя онун ящатясиндяки истякляря гаршы олан шяр гцввяляри символизя едир. Инсани истякляр вя реаллыглар арасындакы якс мцнасибятляри эюстярмяк цчцн рянэлярин кяскин тязады иля йанашы, ейни заманда образларын цзяриня салынмыш ишыг лякяляри дя ясярдя йцксяк щяссаслыг йаратмышдыр. Мат зил гара кюлэяляр вя аь, нарынжы, сары кими тонларын парылтылы еффектлярля щялл едилмяси гейд олунанлары тясдигляйир.

        Таблонун арха фону тцнд йашыл рянэин галын йахылары иля щялл едилмишдир ки, бу да бцтцн сящнянин аьыр йцклц мянасыны габарыг шякилдя юня чякир. Аьыр йцк бурада бир заманын, бир мцщитин дейил, даща бюйцк заман вя мякан мигйасындан чыхыш едян бяшяри проблемин символлашдырылмыш тяряннцмц кими изащ едилир. Ряссам мцщит вя инсан синтезини онларын тярс, тязадлы мцнасибятляри шяраитиндя тясвир етмякдя лякялярин, штрихлярин йаратдыьы йцксяк щяссаслыгдан мящарятля истифадя етмишдир. Бюйцк гаралты щяр ики фигуру цзяриндя дашыйараг онлары намялум бир йолчулуьа эютцрцр.

        Бурада ряссам эянж гызын цзяриня яйляшдийи дявя вя йахуд аты реал формасы иля дейил, гаранлыг кюлэя кими символлашдырмышдыр. Архада формал инсан фигурларынын биэаня галан тяряннцмц дя мювзунун мянасынын дяйярини ачыглайыр. Ядалятсизлийя биэаня галан бир жямиййят вя бундан доьан инсан топлусунун фажияси...

        Истедадлы ряссам киши образынын бцтцн ятрафыны сармыш гара кюлэяни талейиня чарясизжя бойун яймиш эянж гызы дашыйан васитя кими вя бцтцн ятрафа даьыдылмыш шякилдя веряряк язазилин вя мязлумун характериклийиня тясвири ачыглама вермишдир.

        Охшар мязмунлу диэяр бир таблода да Фярман Гуламов фяргли композисийа гурулушларында йахын бядии ифадя васитяляриндян истифадя етмишдир. Щятта гейд едилян ясяри бундан яввялки таблодакы щадисянин давамы кими гиймятляндирмяк олар. Бурада артыг мящкум едилмиш “гаранлыьы” иля говушан гадынын истяксиз щяйатынын драмы иля гаршылашырыг.

        Сяняткар бурада мейданын мяркязиндя атын формал эюрцнтцсцнц йеня дя даьыныг кюлэя кими веряряк, истякляря гаршы чыхан, инсани ирадяйя гаршы эялян жямиййятин типикляшдирилмиш сящнясини йаратмышдыр.

        Арха фон бир гядяр ачыг рянэдя вериляряк сящнянин диэяр иштиракчыларынын характерик чаларларыны даща габарыг шякилдя юня чыхардыр. Бурада шяр вя хейир гцввяляр дейил, виждансыз вя чарясизлийин гаршылашмасы мягамыны ряссам йцксяк щяссаслыгла жанландырмаьы бажармышдыр.

        Композисийа бир гядяр эеридя галмыш заманын йазылмамыш ганунларыны, ядалятсизликлярини якс етдирир. Феминист рущлу ряссамын гейд едилян вя цмумиййятля, охшар типли таблоларында гейд едилян мювзунун щяссас тяряннцмцндя онун бу ядалятсизлийи дцнйанын мизан-тярязисиндя бялкя дя чякиси ян аьыр щадисяси кими дяйярляндирмяси тязадлы рянэлярин, чаларларын, ишыг-кюлэя ойунларынын, лякялярин, ахараг гаранлыьа “щцжум едян” ишыг селинин вя диэяр бядии васитялярин йцксяк сяняткар мящаряти иля щяйата кечирилмишдир.

        Гейд едилян таблода ряссамын бу щяссас мцнасибятини инсанлары гаранлыг дцнйайа мящкум едян, дцнйанын ян эюзял рянэляриндян мящрум юз дахили гаранлыгларында боьмаьа мяжбур едян бир мцщитин жанландырлмасында айдын шякилдя эюрцрцк. Тамашачы ясяри изляйяркян эянж гызы дцнйанын зярифлийи, эюзяллийи кими сямимиййятля тяряннцм етдийи щалда, киши образынын характерик ейбяжярлийинин харижя вурмуш симасыны бир арайа эятиряряк нифрятини бяйан едян сяняткарын тяяссцфц иля растлашыр.

        Ятрафда долашан диэяр образларын формал эюрцнтцляри таблодакы бошлуглары долдурмаг наминя щеч няйи ифадя етмяйян тясвирляр кими дейил, мящз жямиййятин мянфур цнсцрляри кими щадисяйя биэаня галараг тяклянмиш зяриф дцнйанын драмынын даща ифадяли шякилдя чатдырылмасында ящямиййят дашыйырлар.

        Фярман Гуламовун инсан бейнинин дярин гатында йатан, сябяби мялум вя йахуд гейри-мялум щисслярин тяряннцмцня щяср едилмиш ясярляриндян бири дя “Фобийа” адланыр. Ясярин мяркязиндя тябии ки, инсан вя онун ян бюйцк проблеми олан горху щиссинин тяряннцмцдцр. Мяркяздя жылыз вцжуда сащиб киши образы юзцнцн характериклийи иля диггяти чякир. Санки о, реал дцнйадан айрылмыш бейниня тязйиг едян бир басгын йаратдыьы анормал мцщитин ичиндя юзцня гачмаг цчцн чыхыш ахтармаг чырпынтысындадыр. Бунун цчцн тязадлы рянэлярин агрессив гарышыглыьыны ряссам санки чаларларын бир-бириня щцжум етмяси кими жанландырмышдыр. Тязадлы рянэ кечидляри нарынжы, анидян партлайан бяйаз ишыг, сары, гырмызы, гызылы рянэ ифадяляринин арасында долашан гара ляклярин, кюлэялярин щялли иля реаллашдырылмышдыр. Эетдикжя артмаьа башлайан бу кюлэяляр образын щям арха щиссясиндя, щям дя юнцндя дайанмыш, ону санки мцщасиряйя салараг гачмасына имкан вермир.

        Гейд едилдийи кими бцтцн сифят жизэиляри, вцжуду иля горхусуну ифадя едян киши образы ону ящатя едян бу горху дцнйасындан хилас олмаьа чалышыр. Лакин бу дцнйа онун юз дахилиндядир, юз ичиндян гачмаьа чалышан инсан характери, гуртулушун дахилиндяки горху иля мцбаризядя олдуьуну беля анламагда ажиздир.

        Ясярдя формал олараг верилмиш абстракт лякялярин ифадя етдийи фигурлар инсан вя йахуд диэяр бир жанлы кими вериляряк горху щиссинин образлашмыш тясвири иля гаршылашдырыр щяр кяси. Рянэляр санки йухарыдан ахараг йеря даьылыб щяр тяряфи сармаьа башлайыр. Бир аздан рянэлярин аьыр йахыларына бцрцнмцш мяканын ичиндя боьулажаьыны зянн едян образын горху долу дцнйасыны ряссам щям дя формаларын мигйас фярги иля тябии шякилдя ифадя етмяйи бажармышдыр. Беля ки, таблонун мяркязиндя верилмиш образ даща жылыз, лякялярля нисбятдя даща йыьылмыш вцжуду иля юзцнцн чарясизлийини эюз юнцндя жанландырыр.

        Истедадлы ряссам фобийанын тяряннцмцндя хястя психолоэийаны жанландырмагла йанашы, онун фясадларыны, йыхылан бир дцнйаны ифадя едир. Бу еля бир дцнйадыр ки, артыг севинжляр битмиш, щиссляр тцкянмиш, йеэаня вар олан гцввя инсанын юзцнц инандырдыьы, йохдан вар етдийи горхудур. Фобийанын инсан цчцн йаратдыьы ян бюйцк фажия онун Аллащла олан рабитясинин кясилмясидир ки, ряссам бу мягамларын щяссас бядии ифадясиндя дуа етмяйи бажармайан, ичиндя йаратдыьы бошлуьа “шярин” эирмясиня имкан верян мяняви эцжсцзлцйц ятрафа даьылмыш кюлэялярин тяряннцмцндя еля бир шякилдя жанландырмышдыр ки, онларын материйайа чеврилмя шансынын беля олмадыьы щалда инсан психикасындакы аьыр чякиси тонларын агрессив, “истещзалы” ифадяси иля мараг доьурур.

        Истедадлы ряссам Фярман Гуламовун “Емалатханада” адлы бир нечя ясяриндя мцжярряд бядии ифадялярин, гарышыг тясвир васитяляринин, импровизя едилмиш формаларын бир йеря топланмасына бахмайараг, щям сянятшцнаслар, щям дя сянятсевярляр тяряфиндян айдын гавраныла билиняжяк тясвири мащиййят щямин таблоларын дяйярини тясдигляйир.

        Ф.Гуламов щяр бир нцансдан юнжя бурада сяняткар дцнйасына щаким кясилмиш рянэляр аляминин щармонийасыны йцксяк мараг доьуражаг динамик чаларларла щялл етмишдир. Таблода мювзунун вящдятдя эютцрцлмцш формасында сянят вя сяняткар арасындакы ялагляндирмя диэяр рянэлярин елемент кими иштиракы иля щяйата кечирилмишдир. Конкрет формаларын олмадыьы ясярдя тясвир деталлары ряссамын дцшцнжясиндя онун тясяввцрцнцн формалашдырдыьы рянэляр дцнйасынын щармонийасында ифадя едилян щавайа сычрамыш, юня гойулмуш, бир сюзля бцтцн ятрафа “даьылмыш” рянэляр аляминдя юз динамизмини тягдим едир.

        Таблонун йухары щиссясиндя тцнд чаларда эюй вя гаранын ифадясиндя бир золаг вардыр. Яслиндя аьырлыьын бурайа салынмасы мцщитин санки тязйиг алтында галараг сыхышдырылмасы кими изащ едиля билярди. Лакин ряссам бурада мцщитин эярэин йарадыжы просесини, гарышан дцшцнжяляри мящз аьырлыьын йухары гатында верилмяси иля уьурлу шякилдя щялл етмяйи бажармышдыр.

        Мяркяздя ряссамын образ тясвири бядии импровизялярля щяйата кечириляряк онун фяргли дцнйасыны якс етдирир. Аралыгда кичик бир балыьын санки суалтында цзян формасы, маса вя онун цзяриндяки яшйаларын символик мащиййяти, щятта тяряннцм едилмиш инсан фигуру... бцтцн бунлар щяр щансы бир материал цзяриндя щавада доланыр. Вя гейд едилдийи кими бцтцн яшйа, елемент, обйектляр юз варлыгларыны рянэлярин дяйишян, ахан, гарышан чаларлары иля щяйата кечирилмишдир. Таблода Фярман Гуламов йарадыжылыьыны шяртляндирян ян башлыжа хцсусиййят рянэлярин арасындан партлайыш кими сычрайан ишыг нцансы бир гядяря ашаьы сол щиссядя верилмишдир. Эюз вя бейиня ясасланан ишыьын визуал гаврайыш йарадан ясасларына дяриндян бяляд олан сяняткар рянэ лякяляри, мцхтялиф символик деталларын айырд едилмясиндя бу нцансдан йцксяк мящарятля истифадя етмишдир. Ясярдяки ишыг садяжя тявир деталларынын айырд едилмясиндя дейил, мяканын гейри-ади атмосферинин фялсяфи анламына да айдынлыг эятирир. Бцтцн бунлар Фярман Гуламовун сяняткарын емалатханадакы ади бир иш просесини дейил, онун йарадыжы тяхяййцлцнц, дцшцнжясини, фикирлярини, юзцнямяхсус рянэ дцнйасыны жанландырмаг жящди вя бу жящди уьурла щяйата кечирдийини сцбут едир.

        Ряссамын “Емалатханада” адлы диэяр бир ясяриндя дя тамамиля фяргли композисийа гурулушунда ейни мягсяддян чыхыш етдийини эюря билярик. Бундан яввялки ясярдя арха фонун ачыг чящрайы чаларларындан фяргли олараг, гейд едилян нцмунядя ряссамын цзцнц чевирдийи дивар тцнд эюйцн хцсуси ишыг еффектиндя бязи щиссялярдя бир гядяр бянювшяйийя кечид алмасы иля ифадя едилмишдир. Сифят жизэиляри эюстярилмяйян ряссамын бир гядяр реал формада жанландырлмасы вя кифайят гядяр жидди шякилдя образлашдырлмасы онун йарадыжылыг просесинин психолоэийасыны тяряннцм едир. Тцнд гара креслода яйляшмиш олан образын йашыл, гырмызы, сары, мави кими ялван, парлаг тонлары бир-бири иля тязад йарадараг ясас вя кюмякчи деталларын мащиййятиня айдынлыг эятирир.

        Фярман Гуламовун ики йахын тясир эцжцня малик ейни адлы “Эежянин сирри” таблосунда сяняткар ишыьын цзяриня чюкмцш гаранлыьын аьырлыьыны вя бу аьырлыьа эцж эялмяйя чалышан щяссас щисслярин щяйяжаныны ифадя едяряк онун сиррини ачмаьа чалышмышдыр.

        Биринжи таблода олдугжа мцряккяб композисийа гурулушунда тягдим едилмиш бядии ифадя эежянин гаранлыьына гарышараг фяргли чаларларда ахан рянэлярин дярин сцкутунун ичиндяки “пычылтыларыны” щисс едирик. Бурада ряссам форма вя елементлярин кюлэяли, рянэлярин ичиндян тон фярги иля сечилян обйектлярин тясвириндян истифадя етмядян мягсядиня наил олмаьа чалышмышдыр. Арха планда кичик фрагмент шяклиндя ифадя едилмиш чох да щцндцр олмайан бинанын символик тясвири ачыг щава мяканын ифадяси иля гаршылама тясяввцрц йараныр. Таблодакы експрессив тясир эцжцнц артырмаг цчцн цзяриня кюлэяляр, тонал лякяляр атылмыш гырмызы-нарынжы рянэдян истифадя едилмишдир. Эежянин юзц иля эятирдийи горхунун щяйяжан доьуран хябярчисинин тясвири онун аь либаслы эярэин образында юня чыхардылмышдыр. Бир гядяр аралыда дайанмыш инсанларын бир-бириня сыьынараг горхуйа дцшмяси щяссас тясвир формасында ифадя едилмишдир. Бу ифадялик фигурларын аралыгларындан ахан гара рянэ сели иля даща да эцжляндирилмишдир. Инсанларын дивара дцшян тцнд кюлэяляри, гара рянэин ахан чаларларынын ятрафа даьылмасы ясярдяки горху долу анлары тамашачысына йашадараг онун сиррини юйрянмя мараьы йарадыр. Ясярин мараг доьуран ян башлыжа хцсусиййяти ряссамын тясвир едилмиш щадисянин мязмунуну еля сирр олараг да сахламасыдыр. Бцтцн бунлар бялкя дя бир иллцзийадыр. Вар олмайаны щягигят щесаб едян, йанлыш бир тясяввцрцн йаратдыьы эежя горхусуну ряссам гаранлыьын ичиндяки аь кюлэялярля ифадя етмишдир.

        Таблонун сол щиссянин кичик бир гисми даща ачыг тонларла, ишыглы бир тярздя якс олунмушдур ки, бу да ясас сящнянин тутгун чаларыларынн йаратдыьы боьулмуш атмосферин даща габарыг вя тясирли ифадя олунмасында мягсядяуйьун бядии ифадя васитяси кими дяйярляндирилир.

        Диэяр ясярдя ися бу иллцзийа йашыл, гящвяйи, сары кими рянэлярин йахын чаларларынын гарышыг ифадясиндя щялл едилмишдир. Рянэлярин арасындан бойланан горху долу нязярляр она вар олмайанын, гейри-реаллыьын горхусуну йашадыр. Бу горху инсанын юз дахилиндяки гаранлыьын ичиндя, ажиз характерин ишыгсыз дцшцнжясиндя юзцнцн эюрцнмязлийини горуйуб сахлайыр. Ряссам эежянин сиррини гаранлыьын мцщитля бярабяр инсанын ичиня чюкян дцнйасында ифадя етмяйя чалышмышдыр.

        Сяняткар цчцн эежянин сирри щягигят вя йалан арасындакы кечиддя дайанан инсан горхусудур. О, щансы тяряфя инанажаьыны билмир, щиссляринин йолуну азараг юз ажизлийини йашайыр.

        Фярман Гуламов мякан тяряннцмцндя детал, елемент истифадясиня йер вермядян онун атмосфер тясяввцрцнц йаратмаьа чалышмышдыр. Бунун цчцн рянэ кечидлярини тязадлы вя йахуд сярт формаларла дейил, ахараг, йайылараг бир-бирини явяз етмясиндя, щятта гарышараг диэяр бир чалар йаратмасында йцксяк щяссаслыг ялдя етмишдир. Бу хаосун ичиндя намялум истигамятя бахан бир жцт эюзцн ифадяси ясярин мащиййятини ачыглайыр.

        Сон олараг гейд етмяк олар ки, Фярман Гуламовун фялсяфи дцнйаэюрцшц ясярляриндя абстракт лякялярин, рянэ мцнасибятляринин тягдим етдийи характерик ифадялярин гаршылашдырылмасы иля щяйата кечириляряк, бцтювлцкдя тясвир едилмиш мцщитин щяр бир деталынын таблонун ясас елементляриня дахил едиляряк бярабярщцгуглу ифадячиси кими чыхыш етмяси ряссамын йарадыжылыг стилини мцяййянляшдирир.

        ЯДЯБИЙЙАТ

1. Фярман Гуламов - “Рянэкарлыг”, каталог, 2009


2. А.А.Унковский. «Живопись Вопросы колорита». Москва, 1980 г.

3. Х.Ясэярова. ХХ яср Азярбайжан бойакарлыьынын инкишафы. Бакы, 2015.


Страницы : 1

     ©Copyright by MusigiDunyasi
 

 

English Начало Написать письмо Начальная страница журнала Начало страницы