Начальная страница журнала
 
Архив

 

Музыкальное образование


РАМИЗ МУСТАФАЙЕВИН “САЛАТЫН” ОРАТОРИЙАСЫ

Автор: Сяадят ГУЛИЙЕВА                   Город : Baku  Страна : Azerbaijan
Страницы : 1

      Р.Мустафайев диэяр Азярбайжан бястякарлары кими актуал мясялялярдян, чаьдаш дцнйамызда йашанан олайлардан узаг олмамыш, Гарабаь щадисяляри иля баьлы юз вятяндашлыг мювгейини билдирян сяняткарлардан олмушдур. Онун йарадыжылыьынын образ вя ъанр сащяси чох эениш олсада бурада Вятян севэиси, онун кечмиши вя бу эцнц, гящряманлары вя ади инсанлары ясас йер тутур. Бу сябябдян Р. Мустафайевин сяняти йцксяк дяйярляндирилир.

        Бястякарын йарадыжылыг ирси йетяринжя эенишдир. О, 6 опера, 5 оперетта (“Хясис” вя с.), 9 ораторийа, 8 симфонийа, 5 вокал-симфоник поема, 7 кантата, 200-дян чох халг мащнысынын хор цчцн ишлямяляринин, 300-дян артыг мащны вя романсларын мцяллифидир. Онун сящня ясярляри ичярисиндя опера вя оперетта ъанры хцсуси ящямиййят кясб едир. Р. Мустафайевин еля диплом иши дя Сямяд Вурьунун “Фярщад вя Ширин” пйеси ясасында “Ширин” операсы олмушдур. Амма она даща чох уьур эятирян “Вагиф” операсы олмушдур (о, щятта “Вагиф” драмында Ялибяй ролунун ифачысы олмушдур). Гейд етмяк лазымдыр ки, мцасир бир гурулушда бу опера 2016-жы илдя йенидян тамашайа гойулараг вятянпярвяр бир сяпкидя юз тяфсирини тапмышдыр.

        Бястякар узун илляр Азярбайжан Телевизийасы вя Радиосунун хор коллективиня рящбярлик етмишдир, Азярбайжан хор инжясянятинин инкишафында бюйцк хидмятляри олмушдур. Ц. Щажябяйли, Ж. Щажыйев, Ж. Жащанэиров, А. Ялизадя вя с. бястякарлар кими Р. Мустафайев хор мусигисини, репертуарыны зянэинляшдирмишдир. Онун “Ана”, “Щцсейн Жавид”, “Няриман Няриманов”, “Инам”, “Мяним мцасирим”, “Салатын”, “Мящяммяд вя Лейла”, “Низами” ораторийалары ъанр вя образ мцхтялифлийи бахымындан хцсуси мараг доьурур. Бястякарын еляжя дя “Щагг сянинлядир, Азярбайжан”, “Шевченко”, “Сямяд Вурьун”, “Кцр-Абшерон” кантаталары, “Бу ган йердя галан дейил”, “Нядян йарандын”, “Фцзули”, В.Адыэюзя-ловла бирэя йаздыьы “Сябущи” вокал -симфоник поемалары вя с. бу кими ясярлярини мисал эюстяря билярик.

        Р.Мустафайевин хор мусигиси онун йарадыжылыг тякамцлцнц якс едир, мараглы тапынтыларла нязяря чарпыр. Фактура вя сясапарылышында ориъинал йениликляр, халг мусиги-синин мелодик, мягам-интонасийа вя метро-ритмик хцсусиййятляринин якс олунмасы, хор фактурасынын полифоникляшмяси, парлаг оркестрляшдирмя, мцасир ифадя васитяляринин тятбиги бястякарын хор цслубунун ясас хцсусиййятляриндяндир. Ейни заманда соло, хор вя симфоник партийаларынын арасында юзцнц бцрузя верян мцтянасиблик мцяллифин вокал-симфоник мусигисинин принсипляриня дярин бяляд олмасындан хябяр верир.Онун кантата-ораторийа ъанрында йаратдыьы ясярляр щям сярбяст мювзулары (лирик, фялсяфи сфераны), еляжя дя эцндямдя олан, актуаллыьы иля (Гара Йанвар, Гарабаь олайлары) вя йа идеолоъи йюнцмц иля сечилян мювзулары ящатя едирляр. Бястякарын хор мусигисиндя яняня вя новаторлуг, классика вя мцасирлик цзви шякилдя бирляшир. Бурада Ц.Щажы-бяйлинин, Ж.Щажыйевин, Ж.Жащаэировун хор мусигиси сащясиндя олан яняняляр юз давамыны тапыр. Бунунла йанашы о, Д.Шостаковичин, Й.Свиридовун хор йазы цслубундан да бящрялянмишдир. Бу юзцнц хцсуси декламасийада, симфоник тяфяккцрдя, фажияви-гящряманлыг образларын эениш тягдим олунмасында , полифоник инкишаф принсипляриндя вя с. бцрузя верир.

        Йухарыда гейд етдийимиз кими, бястякарын кантата-отарорийаларынын ъанр, образ сащяси вя тематикасы эенишдир. Бурада Азярбайжан ядиблярин (Низами, Физули, Щ. Жавид, С.Вурьун вя с.) образлары иля йанашы, улу юндяр Щейдяр Ялийевя щяср олунан (“Инам” вя “Мяним мцасирим”), милли гящряман Салатын Ясэяровайа щяср олунан (“Салатын”) ораторийаларыны вя диэяр вятянпярвярлик мювзулу ясярлярини (“Щагг сянинлядир, Азярбайжан” кантатасы вя с.) гейд етмялийик.

        Вятян, халг, онун кечмиши вя эяляжяйи, хейирхащлыг, инсанын дахили алями вя эюркямли шяхсиййятлярля баьлы мювзулар вя с. хор ясярляриндя эениш тяжяссцмцнц тапыр. Йалныз Р.Мустафайевин хор йарадыжылыьында гящряманлыг, вятянпярвярлик сяпкили ясярляр хцсуси ящямиййят кясб едир. Йанвар олайлары, Гарабаь мцщарибяси, халгын мцбаризяси, Вятян уьрунда оьул вя гызларын шящид олмасы Р. Мустафайевин йарадыжылыьында юз яксини тапмышдыр. “Салатын” ораторийасы, “Щагг сянинлядир, Азярбайжан” кантатасы (сюзляри Щ.Зийанындыр), “Бу ган йердя галан дейил” вокал-симфоник поемасы (сюзляри Щ.Зайанындыр) бу гябилдяндир.

        1991-жи илдя йаранмыш “Салатын” ораторийасы Азярбайжанын шяряфли, иэид гызы, ъурналист Салатын Ясэяровайа щяср олунуб.Онун парлаг, амма чох гыса щяйаты Вятяня вя вятяндашлыг боржуна садиг галмасынын бир нцмунясидир. Амансызжасына эятля йетирилмиш ъурналист С.Ясэярова 1992-жи илдя юлцмцндян сонра Азярбайжанын Милли Гящряманы адына лайиг эюрцлмцшдцр. Бу фяжияви щадися жямиййятдя бюйцк бир резонанса сябяб олмушдур вя она бир чох филмляр, ясярляр итщаф олунмушдур. Р. Мустафайев бу олайлардан гырагда галмамыш вя Няби Хязринин “Салатын” адлы поемасына мцражият едяряк Азярбайжан гадынын гящряман образыны, халгын азадлыг цьрунда мцбаризясини якс етдирмишдир.

        Ораторийа 6 щиссядян ибарятдир. Ясяр солист, гарышыг хор вя бюйцк симфоник оркестр цчцн нязярдя тутулуб. Илк дяфя бу ясяр 9 йанвар 1992-жи илдя С. Ясэяровайа щяср олунмуш аным эцнцндя сясляндирилмишдир, сонралар Азярбайжан Бястякарлар Иттифагынын “Шящидляря” щяср олунмуш пленумунда тягдим олунмушдур. Композиси-йа юз фажиявилийи вя драматиклийи иля сечилир. Щиссяляр арасында ахынлы (сквозной) интонасийа елелментляри (ЫЫЫ,ЫВ,ВЫ щиссяляр) юзцнц бцрузя верир бу да композисийа-нын бцтювлийиня сябяб олур. Ясяр хцсуси програмлыьа ясасланыр, бундан башга щяр щиссянин юз башлыьы вар бу да сцъетин ардыжыллыьыны тяйин едир:

        Ы щисся -“Ата Гарабаьа эедирям йеня”

        ЫЫ щисся - “Йаралы даьлар”

        ЫЫЫ щисся -“Жейщунун йухусу”

        ЫВ щисся -“Гаранлыг дцнйадан эцняшя сары”

        В щисся-“Шящидляр хийабанында Ана щарайы”

        ВЫ щисся -“Дядя Горгудун сясини ешитдим”.

        ЫЫ вя В щиссяляр ясярин кулминасийаларыдыр. ЫЫ щиссядя Салатынын дцшмянляр тяряфиндян эцллябарана тутулмасы вя вяфаты, В щиссядя ися Ананын гызынын мязары цстцндя аьламасы, ащ-наля чякмяси тясвир олунур. Бястякар бу щиссядя “мярсийя” типли мусиги йаратмышдыр. Бундан башга гейд етмяк лазымдыр ки, ЫВ щиссядя бястякар матям маршындан истифадя етмишдир, бу да, Шопенин 2 сайлы сонатасынын ЫЫЫ щиссяси, Л. ван Бетщовенин 3 сайлы симфонийасынын ЫЫ щиссяси (Матям маршы) иля вя с. бирбаша ассосиасийалар йарадыр. Гящряманы сон мянзиля йола салан инсанлар ( щямин ж молл, образ дцзцмц, пунктир ритляр) цмцмхалг йцрцшцня бирляширляр. Бурада, еляжя дя диэяр парлаг нцмуняни мисал эятирмяк истярдик. Беля ки, Г. Ф. Щендел 1743-жц илдя йаратдыьы мяшщур “Самсон” ораторийасында Самсон халг гящряманы кими тяряннцм олунмушдур. Ораторийанын сон сящнясиндя -халгын азадлыьы уьрунда щялак олмуш гящряман сон мянзиля йола салыныр (матям маршы) вя тяриф олунур:

        Г. Ф. Щендел “Самсон” ораторийасы

       

       Р.Мустафайев ися “Салатын” оратотийасынын композисийасыны еля гурмушдур ки, сон щиссядя елин, йурдун атасы олан Дядя Горгудун монолугу вя гящряманын шяряфиня хорун (халгын) тярифнамяси сяслянир.

        Ясяр классик хор фактурасында изащ олунуб, хорун партийалары яввялжядян тясбит олунуб.

        Ораторийа инструментал эиришля (Раст-Сеэащ) башлайыр. Азярбайжан халг рягсляринин рущунда олан ити темпли ( 6/8 юлчцлц) бу епизод сонраки инкишафла тязадлыг тяшкил едир.

        Ы щисся -“Ата Гарабаьа эедирям йеня” башлыьы алтында эедир вя еля шякилдя гурулуб ки, Салатын иля атасынын диалогуну тяшкил едир. Бу бахымындан бястякар бурада речитатив-декламасийа услубуна да мцражият едир, хцсусян дя киши хорунда. Салатынын сюзлярини, кечирдийи дуйьулары гадын хору (С+А) ифадяляйир, атанын фикирлярини ися киши хору (Т+Б) сясляндирир. Бурада Салатын иля атасынын вида сящняси тясвир олунур вя оьлу Жейщунун она щяваля етмясиндян бящс едилир. Ы щисся мцряккяб икищиссяли формада йазылыб. Щиссяляр дахилиндя муьам тяфяккцрцндян иряли эялян принсипляр юзцнц бцрузя веряряк, инкишафа сярбястлик верир, ейни заманда бянд-вариантлылыг цсулундан да тябии бир шякилдя истифадя олунур. Ы щиссянин биринжи бюлцмц садя икищиссяли формададыр,Икинжи бюлцм ([15]) дя икищиссяли формада йазылыб (“Шцштяр” ) .

        ЫЫ щисся -“Йаралы даьлар” (Анданте) бюйцк хор сящнясини хатырладыр. Бурада Салатынын дцшмянляр тяряфиндян эцллябарана тутулмасы вя вяфаты тясвир олунур. Бястякар “Байаты-Шираз” вя “ Шцштяр” муьамларындан истифадя едяряк бу щиссянин фажияви характерини гейд етмишдир. ЫЫ щисся цч ири бюлмяни тяшкил едир вя еляжя дя репризлийин елементлярини юзцндя бцрузя верир (А БА1 А1Ж).

        Анданте (А1Ж) бюлмясинин “Ж” епизоду Салатынын хатирясиня щяср олунмуш матямдир (ж-Байаты-Шираз).

        ЫЫЫ щисся -“Жейщунун йухусу” адланыр. Бидийимиз кими, ораторийада беш гящряман вар: Салатын, онун атасы вя оьлу Жейщун, халгын образы, Дядя Горгуд. Бу щиссядя анасыны горхунж ройаларында эюрян Жейщунун образы вя еляжя дя халгын тянща ушаьын дярдиня шярик олмасы тясвир олунур.“Жейщунун йухусу” кядярля долу нювбяти сящняни тяшкил едир. ЫЫЫ щисся (“Аллегро”) мцряккяб икищиссяли формада (АА1) йазылыб.

        ЫВ щисся - “ Гаранлыг дцнйадан эцняшя сары” адланыр. Бу щисся матям маршыны тяшкил едир, Салатынын сон мянзиля йола салынмасы тясвир олунур . Бу матям маршы образ, мязмун бахымындан Щенделин, Бетщовенин, (хцсусиля интонсасийа жизэиляри иля) Шопенин йарадыжылыьында олан диэяр парлаг нцмуняляр иля ассосиасийалар йарадыр(мясялян, Шопенин б-молл сонатасынын ЫЫЫ щисся иля). Ораторийанын ЫВ щиссяси мцряккяб икищиссяли формада йазылыб (АБ). “А” щиссяси вятянпярвяр рущлу соло басын монолугуна (“Байаты-Кцрд”) , Б” щиссяси хорун партийасына ясасланыр.

        В щисся -“Шящидляр хийабанында Ана щарайы” адланыр. Ян кядярли, фажияви щиссялярдян биридир. Бурада Ананын гызынын мязары цстцндя ащ-наля чякмяси вя кцлякля, торпагла данышмасы тясвир олунур. Бястякар бу щиссядя “мярсийя” типли мусиги йаратмышдыр вя санки ана лайласына бянзятмышдир. Сяслянмя драматик бир шякил алыр вя ясярин траэик кулминасийасы кими чыхыш едир. Бястякар бурада вариантвари вя имитасийа инкишаф принсипляриня ясасланыр. Бу щисся цчщиссяли композисийаны тяшкил едир (АА1 А2).

        Хорун фактурасында сяслярин тядрижян гошулмасы (С-Т-А-Б), чыхылмасы, орган пунктлары, унисон вя октава мясафяли икиляшмяляр вя с. цсуллар нязяря чарпыр.

        “А” бюлмяси сярбяст гурулушлудур (8+12) вя сопраноларын ифасына ясасланыр ( Раст). “А1” бюлцмц ([92]) полифоник инкишаф принсипляри юзцндя бцрузя верир. Бурада шящидлярин тимсалында олан соло тенорун (“Аьлама, ана, аьлама...” сюзляри иля кечян) епизоду нязяря чарпыр . “А2” бюлмяси ([97]) юнжяки олан материалын вариантвари инкишафыдыр (Дилкеш).

        ВЫ щисся -“Дядя Горгудун сясини ешитдим”. Бурада елин, йурдун атасы олан Дядя Горгудун монологу вя халгын (хорун) тянтяняли маршы, тярифнамяси сяслянир. Бу щисся юз гурулушу бахымындан ораторийанын ЫВ щисся иля мцгаися олуна биляр. Беля ки, щям ЫВ, щям дя ВЫ щиссяляр басын солосуна ясасланан епизодла башлайараг сонрадан хорун партийасына кечир. Ораторийанын сон, беля десяк, сящняси мцряккяб икищиссяли формада йазылыб.

        “А” щиссяси Дядя Горгудун монологу иля башлайыр (дес- Шцштяр). О, бурада Вятянин, азадлыьын наминя Салатынын шящид олмасындан бящс едир (“ Аьрытды мянимдя бу дярд гялбими...). Онун кядярли, аста темпли ифасы речитатив-декламасийа цслубундадыр. “ Б” щиссяси ([110]) ики бюлмядян ибарятдир вя яксяр вятянпярвяр хор ясярляриндя олдуьу кими, ишыглы, тянтяняли финала чеврилир.

        Азярбайжан хор мусигисиндя вятянпярвярлик мювзусунун тяжяссцмц эениш бир йер алмышдыр вя бу сяпкидя йазылан щяр бир нцмуня ганлы, шанлы тарихи якс едир. Бунларын тяблиьы вя тядгиги ,ялбяття ки, бюйцк ящямиййят кясб едир.

        ЯДЯБИЙЙАТ

1.Зющрабов Р.Рамиз Мустафайев.//Мусиги дцнйасы №3-4, 2001, с.33-37.

2. Мирзоева Н.“Пути становление ораториально-кантатного жанра в Азер-байджане” . Автореферат диссертация на соиск. Учен. Степени кандидата ис-кусствоведения . Б.,1994,c.-19.

3.Хохловкина А., Советская оратория и кантата, М., 1955; История русской советской музыки, т. 2-4, М., 1959-63;c. -148

4. Раппопорт, Л. Взаимодействие жанров в западно-европейской оратории и кантате XX века Текст.: сборник статей / Л.Раппопорт // Теоретические проб-лемы музыкальных форм и жанров. М.: Музыка, 1971. - С. 310 – 348.


Страницы : 1

     ©Copyright by MusigiDunyasi
 

 

English Начало Написать письмо Начальная страница журнала Начало страницы