Начальная страница журнала
 
Архив

 

Музыкальное образование


ИСМАЙЫЛ ЩАЖЫБЯЙОВ “ИСТЯКЛЯР” ТРИО (1998)

Автор: Мящяммяд ВЯЛИЙЕВ                   Город : Baku  Страна : Azerbaijan
Страницы : 1

      Исмайыл Щажыбяйовун камера инструментал мусигисинин ян йцксяк зирвяси флейта, кламет, фортепиано цчцн 1998 илдя йаздыьы «Истякляр...» («Ъелание») триосудур. Ясяр Фяряж Гарайевин сифариши иля Исвечрядя кечирилмиш Бейнялхалг фестивал цчцн йазылмышдыр. Ясярин талейи уьурлу олмуш, Москвада кечирилян диэяр Бейнялхалг фестивалда йенидян ифа олунараг бюйцк уьур газанмышдыр. Бакыда ися бу ясярин илк ифачылары Низами Зейналов, Елман Мустафайев, Цлвиййя Щажыбяйова олмушлар. Сонралар бу ясяр Тцркийядя, Русийада, Авропада сяслянмиш вя индийядяк севиляряк ифа едилир. Илк дяфя ясяри динляйян эюркямли бястякар Фяряж Гарайев триону дащийаня бир ясяр адландырмышдыр.

        Ясяр щям мусиги дили, щям гурулушу, щям миллилийи, щям эярэин, санки тарыма чякилмиш дярин драматизми иля адамы валещ едир.

        “Истякляр” триосу бястякарын мусиги дили етибариля парлаг, чохжящятли, мязмунлу вя дольун тябиятини бир даща тясдигляйир. Илк олараг ону гейд едяк ки, бястякарын трио ъанры сащясиндя йарадыжы ахтарышлары Азярбайжан камера-инструментал мусигисиндя баш верян цслуб йениляшмясиня бариз нцмунядир. Демяк олар ки, бястякар юзцнц бу ясярдя хцсуси дольунлугла ифадя етмиш вя мусигинин щазырки ъанрында гцввясини сынайараг, мараглы вя бянзярсиз нцмуня йарамаьа мцвяффяг олмушдур.

        Ясяр мараглы тяркибя маликдир (Флуте эранде, Жларинет ин “Б”, Пиано). Беля бир тяркиб бир тяряфдян мцасир Азярбайжан камера мусигисиндя йенидир, диэяр тяряфдян, щазырки тяркиб цчцн камера-инструментал ансамблын йарадылмасы мцяллифин мягсядйюнлц ишиня вя бядии йеткинлийиня ишарядир.

        Мязмун вя композисийа щялли бахымындан ясяр хцсусиля мараг доьурур вя мцяййян мянада юз цслуб ориъиналлыьы вя композисийа моделиня эюря фярглянир: бурада мязмун вя форма юзцнцн щармоник тяжяссцмцнц тапыр. Бу мянада ясярин дахили гурулушу, онун щяр бир щиссяси юзцня эюря нцмунявидир. Беля ки, ады эедян ъанрла вя она мцвафиг форма иля баьлы олуб, ХХ яср мцасир камера-инструментал мусигисинин ифачылыг цсуллары вя цслуб хцсусиййятляриндян иряли эялян мусиги башланьыжы иля бизи таныш едир.

        Ясяр юзцнцн линеар фактурасы, мотивлярин лаконизми, ритмлярин синкопалылыьы, мювзунун полифоник жящятдян ишлянмяси, реэистр вя тембр сясляшмяляри иля сечилир. Сясалты полифоник гурулушларын тятбиги, мцхтялиф тембр цсулларынын, колористик еффектлярин рянэарянэлийи трионун мусигисини йаддагалан едир.

        Бирщиссяли ясяр юз дахилиндя цчщиссяли гурулуша малик олараг (АБА), “классик” цслуб тямайцлляринин Азярбайжан мусиги елементляри иля нювбяляшмясини мараглы тярздя бирляшдирир. Мусиги драматурэийасы вя ифадя шярщинин принсипляри ориъиналдыр. Тематизмин интонасийа контурлары, вариантлы - вариасийалы ишлянмя, гейри - стандарт имитасийалылыг фолклора фярди йанашма иля ифадя олунмушдур. Дцшцнцлмцш мусиги формасы вя тематизми, айдынлыьы вя мянтиги инкишафы иля фярглянир.

        Кянар щиссялярдяки ясас мусиги фикри бир нюв лейттембря чеврилир вя ейни бир вахтда, бцтцн ясярин лейтинтонасийасы ролуну ойнайыр.

        Ити сяслянмяйя эятириб чыхаран Б щиссясиндя ансамбл сясляринин кифайят гядяр фяаллыьыны мцшащидя етмяк олар. Бурада инсан гялбиндя баш галдыран истяклярин бястякар “йозумунун” даща жошьун ифадяси иля гаршылашырыг.

        Тятбиг олунмуш ифадя васитяляринин гянаятжиллийи вя лакониклийиня бахмайараг, ясярин дили мцряккябдир: йазы дяст-хяттинин гянаятжиллийи щейран доьурур. Флейта эранде, Жл.ин Б вя фортепиано партийалары виртуоздур (хцсусиля орта щисся) ; бу алятлярин сясляри бир-бириня говушараг, бирляшир вя ващид мелодик-щармоник комплекс ямяля эятирир. Диссонанс щармоник сясбирляшмяляри гейди-ади дахили динамика тяяссцраты йарадыр.

        Кулминасийа мцряккяб ритмик шякил вя аксентлярля, йцксяк реэистр сяслянмяси, дольун фактура вя икиляшмиш басларла сяжиййялянир. Бястякар бурада мцасир мусиги башланьыжыны неоклассисизмин формайарадыжы принсипляри иля бирляшдирмяйя мцвяффяг олмушдур. Мусиги драматурэийасынын инкишафында фортепиано партийасы вя няфяс алятляринин сяс ащянэляри бир-бирини тамамлайыр, онларын арасында фактуралы - тембрли таразлыг ялдя олунур.

        Бцтцн ясяр истяр мязмунуна, истярся дя композисийа щяллиня вя ян важиби ися, алятлярин шярщиня эюря фярглянир. Буну гейд етмяк зяруридир ки, ифачылыгла баьлы олан бцтцн мясялялярдя бястякарын фортепианойа дяриндян бялядлийи мараг доьурур. Бястякар алятин бцтцн виртуоз - техники вя ифадяли - тембр имканларына йийяляняряк, тягдим олунан ясярдя щяр цч алятин цзви сурятдя вящдятиня наил олмушдур.

        Мящдуд ифадя васитяляри иля дольун щисслярин ифадя олунмасы мараг доьурур. Бунун цчцн ясярин А щиссясиндя (6/4, пп) секунда-терсийалы кластерлярин тятбиги фортепиано партийасында сяслярин тядрижян цст-цстя йыьыныны ямяля эятирир.

        Ясас мусиги фикри Жл.ин Б-йя щяваля олунмушдур: “щ” дайаг нюгтясиня истинад едян ашаьы истигамятли “д-жис-щ” юзяйи лейттембря чеврилир вя бцтцн ясярин лейтинтонасийасы ролуну ойнайыр (бах: Ялавя №16, сящ.184).

        Эетдикжя фортепиано партийасында интервал тяркибинин эенишлянмяси (х.,арт.4) арамла, тядрижян инкишаф едян ващид мусиги фикринин нягледижи тябиятини цзя чыхарыр. Ясярин мязмуну иля формасы там вящдятдядир: мусигидя олдугжа дярин щиссляр вя истяклярдян сющбят ачылыр.

        А щиссясинин инкишафында йени мярщяля олан квинта интервалына гядяр эенишлянмя (фортепиано партийасы), ясас фикрин Жл.ин Б-дя давам вя инкишаф етдирилмяси вя бу мяжрада ясас лейтинтонасийанын йени йцксякликдян тягдим олунмасы (ашаьы истигамятли “ф-е-д”) мараг доьурур. Гейд едяк ки, Флуте эранде бу алятляря нисбятян А щиссясиндя даща пассивдир вя мусиги материалынын ишлянмясиндя щяля ки, епизодик иштирак едир. Лакин нювбяти (Б - орта) щиссядя кифайят гядяр фяаллашараг, инкишафын иряли апарылмасында мцяййян рол ойнайыр.

        Эетдикжя фортепиано вя кларнет партийаларында даща эениш диапазон ялдя олунур (мясялян, октава икиляшмяляри вя аккордлу-щармоник комплексляр). Бцтцн гейд олунанлар дяринляшян щисслярдян сющбят ачыр: Йухары истигамятдя юзцнц эюстярян “э-аис-щ” интонасийа юзяйинин милли колоритя малик олмасы сон дяряжя ифадялидир. (бах: Ялавя № 17. сящ.185) Цмумиййятля, ясярин фактура етибариля эет-эедя дольунлашан партитурасында тонал-щармоник ифадя васитяляри иля Азярбайжан мусигиси цчцн йени олан сясащянэляри ялдя олунмушдур. Бцтцн бу сясащянэляри дяринляшяряк, фортепиано партийасынын дольун аккорд-щармоник комплексляри ямяля эятирир, кластер йарадан вя узун сцрян орган пункту иля нятижялянир. Диэяр тяряфдян бу орган пункту А щиссясинин баша чатмасына ишарядир: Жл.ин Б партийасында ясас мусиги фикриня гайыдыш баш верир вя орта щиссяйя кечид ямяля эялир.

        Б щиссяси цчцн хроматик йарымтон вя тонларын нювбяляшмяси цзяриндя гурулан триол ритмик инкишаф, еляжя дя полифоник имитасийалылыг хасдыр (бах: Ялавя №18, сящ. 186-187) Дольун линеар чохтябягяли сястяркиби фактурада гатылашма ямяля эятирир вя щяр бир сясдя лайлашма мейдана чыхарыр: цчтон, х.4 вя 5 интервалларынын ролу артыр. Яэяр А щиссясиндя Флуте эранде пассив идися, инди инкишафа фяал шякилдя гошулур вя цмуми инкишафын кулминасийасында актив иштирак едир. Реприза зилдя (бир октава йухарыда) башлайыр. Мараглыдыр ки, бурада щям Ы, щям дя ЫЫ мювзулар вящдятдя эюстярилир. Кодада ясярин башланьыжына гайыдыш юзцнц эюстярир вя гурулуш бахымындан щашийялянмя мейдана чыхыр ки, бу да форманын мянтигилийини вя дяриндян дцшцнцлдцйцнц бир даща исбат едир.

        Пианочулуг тапынтыларынын зямининдя тематик инкишаф принсипляри, сяслянмянин эцжцнцн еффекти ишляниб щазырланмыш, жцрбяжцр инструментал тембр вя чаларлар истифадя олунмуш вя техники наилиййятляр (щармоник аккорд комплексляр, секунда, терсийа, кварта-квинта ясасында кластерляр) ялдя едилмишдир.

        Ясярдя динамиклийин бир чох цсулларындан, дягиг десяк, орган пунктларынын истифадяси иля мелодик вя щармоник шякилдяйишмяляри, ритмик, темп, структур вя фактура шякилдяйишмяляри истифадя олунмушдур ки, бу да сясин артыб, азалмасыны, кулминасийаны ямяля эятирир, бир сюзля, важиб формайарадыжы рол ойнайыр. (бах: Ялавя № 19. сящ. 188)

        И. Щажыбяйовун “Истякляр” триосу щямишяйашар классикайа, классисизмин сабит норма вя яняняляриня баьлылыгла диггяти жялб едир. Бястякар бялкя дя юзцнц диэяр ясярляриндян даща артыг мящз тящлил етдийимиз композисийасында неоклассисизмин ардыжылы кими таныдыр вя бу жящят онун полифоник тяфяккцрцня, камералылыьа мейллилийиня, классик бичимя малик формайарадыжы принсипляря мейллилийиня сирайят едир. Щазырки ясярин сюзц эедян жизэиляря малик олмасы ориъинал бядии цслубуна эятириб чыхармышдыр.

        Ясярин бядии цслубунун хцсусиййятлярини мцяййянляшдиряряк тящлил заманы айдын олур ки, мцяллифин тятбиг етдийи диггятялайир вя мараглы ифадя васитяляри ХХ ясрин ЫЫ йарысы Азярбайжан камера - инструментал мусигисиндя йенидир. И.Щажыбяйовун дцшцнжя тярзи, бястякарлыг ахтарышларынын мцхтялифлийи, онун йарадыжылыьында истифадя олунан тематика, ъанр вя формаларын чохпланлылыьы бу ясяриндя хцсуси олараг диггяти жялб едир. Щазырки ясяр И.Щажыбяйов мусигисиндя полифоник ъанр вя формаларын тядгиги цчцн эениш мейдан ачыр.

        Мусиги тяфяккцрцнцн интизамы, айдынлыг вя мянтигилийин мцасир мусигидя йенидян дирчялдилмяси, юлчцб-бичилмиш йазы, форма жиддилийи, расионал вя емосионаллыьын таразлашдырылмасы И.Щажыбяйовун “Истякляр” триосунун Азярбайжан камера-инструментал мусиги сащясиндя йери вя мювгейини мцяййянляшдирир.

        Гейд едяк ки, ХХ яср Азярбайжан мусигисиндя мющкям классик рущ щяр заман мювжуд олмушдур. Эениш эютцрсяк, милли мусигидя классик башланьыж юз ясасыны Азярбайжан профессионал мусигисинин баниси Ц.Щажыбяйли йарадыжылыьындан эютцрцр вя бу йолда онун ардыжылы кими чыхыш едян Исмайыл Щажыбяйовун юзцнямяхсус дцнйабахышы, онун йени тарихи шяраитдя классисизмя мющкям дайагланмасы вя классик яняняляря садиг галмасы, бястякар йарадыжылыьында Авропа мусигисинин апарыжы ъанр вя формаларынын тятбиги нязярдян гачмыр.

        Ясяря “Истякляр” кими мараглы вя жазибядар бир ад верян бястякар бунунла да онун щям мязмунуну, щям дя истигамятини мцяййянляшдирир. Мусигинин парлаг ифадя олунмуш емосионаллыьы юз башланьыжыны мящз бурадан эютцрцр. Бястякар бурада тамамиля башга мювгедян чыхыш едир: сярбяст инкишаф едян мусиги цнсцрляри щарадаса ашыб-дашан инсан фантазийасыны хатырладыр, лакин бунун архасында ясярин дягиг расионал идейасы эизлянир: бирщиссяли форманын айры-айрылыгда щяр бир бюлмяси вя композисийа бцтювлцкдя сон дяряжя дцшцнцлмцш, юлчцлцб-бичилмишдир. Бястякар милли мусигинин лад интонасийаларына дайагланан йени йазы техникасына цз тутур.

        Эюрдцйцмцз кими, трионун бу жцр адландырылмасы диггятялайигдир. Бу ад Азярбайжан бястякарынын цслуб ниййятлярини няинки цзя чыхарыр, ейни заманда, онун мусиги мейлляринин дягиг цнванына нишан верир. Бу ясяр инсанын дуйьулары, онун дахили алями вя щисслярини (хцсусян дя шювг вя жошьусуну) ифадя едян шяхси мягамлары иля баьлыдыр. И. Щажыбяйов зярифлик вя инжялик, няфислик вя няжибликля ашыб-дашан мусиги цслубуну жанландырыр.

        Сон олараг гейд едяк ки, “Истякляр” триосу Исмайыл Щажыбяйовун йарадыжылыг ирсиндя юзцня лайигли йер тутараг, онун ясярляриндя парлаг ифадя олунмуш индивидуаллыг вя йцксяк профессионаллыьы бир даща цзя чыхарыр. Бунун тясдиги олан щазырки ясяр бястякарын мусигидя йени бядии идейа ахтарышларына вя онларын мусигидя гейри-ади йолларла тяжяссцмцня бир даща нцмунядир. Ясярин бядии цслуб хцсусиййятляринин мцкяммяллийи И. Щажыбяйовун Азярбайжан камера-инструментал мусиги тарихиндя ролу вя ящямиййятини мцяййянляшдирмяйя имкан верир.

        “Истякляр” триосу И.Щажыбяйовун щям дя камера-инструментал ъанра бир бястякар кими йийяляндийи истедадыны вя бянзярсиз симасыны шяртляндирян ясярдир. Мящз бу ясяр бястякарын бядии цслубунун, онун малик олдуьу мязмун вя форма камиллийинин ифадясидир. Ганунауйьундур ки, И. Щажыбяйов бястялядийи бцтцн диэяр ясярлярдя олдуьу кими, бу ясяриндя дя мцкяммял щямащянэлик вя таразлыгла сечилян цслубуна даим садиг галмышдыр.

        ЯДЯБИЙЙАТ

1. ХХ ясрин Азярбайжан мусигиси (мягаляляр топлусу). Бакы, 1996, 202 с.


2. Асафьев Б.В. Музыкальная форма как процесс. Л. Музыка, 1971, 276с.

3. Искендерова Н. Н. Исмаил Гаджибеков. ИПЦ "Зия", 2017


Страницы : 1

     ©Copyright by MusigiDunyasi
 

 

English Начало Написать письмо Начальная страница журнала Начало страницы