Начальная страница журнала
 
Архив

 

Этномузыковедение


ЕМИН САБИТОЬЛУ “ЩЯЛЯЛИК” МУСИГИЛИ КОМЕДИЙАСЫНЫН МУСИГИ ДИЛИ ВЯ ЦСЛУБ ХЦСУСИЙЙЯТЛЯРИ

Автор: Ханым ГАРАДАЬЛЫ                  Город : Baku  Страна : Azerbaijan
Страницы : 1

       Емин Сабитоьлунун “Щялялик” мусигили комедийасы кечян ясрин икинжи йарысында йазычы, ъурналист кими фяалиййят эюстярмиш Рцфят Ящмядзадянин либреттосу ясасында йазылмышдыр.

        Юз дюврцнцн танынмыш йазычы-ъурналисти Р.Ящмядзадя узун илляр “Кирпи” ъурналында чаылмыш, ССРИ Йазычылар Иттифагынын вя ССРИ Ъурналистляр Иттифагынын цзвц олмушдур. Онун 11 китабы ишыг цзц эюрмцш, “Сизин иля эцля-эцля”, “92 дягигя эцлцш”, “Щялялик”, “Билдирчинин бяйлийи” кими мусигили комедийаларын либретто мцяллифи, еляжя дя йцзлярля сатирик мювзулу телевизийа тамашаларынын мцяллифи олмушдур. Йарадыжылыг мцщити вя мцражият етдийи мювзу даиряси йазычынын сатирик ъанрлара цстцнлцк вердийини эюстярир. Садаланан мусигили комедийалардан да мялумдур ки, Е.Сабитоьлу иля мцяллифин бирэя ямякдашлыьы бир нечя ясярдя реаллашмышдыр.

        Ясярдя щадисяляр бир тикинти идарясиндя жяряйан едир. Сцъет ишчилярин сящлянкарлыьы, йени ряисин тялябкарлыьы, шяхси мящяббят мцнасибятляринин гурулмасы вя кичик анлашылмазлыглар сябябиндян конфликтин йаранмасы иля гурулур. Баш гящряман Мцрсялгулу бу идарянин чалышанларындан биридир. Конфликтляр онун ятрафында гурулса да, диэяр образлар да парлаг мусиги нцмуняляри иля характеризя олунур.

        Мусигили комедийада хорла сящняляр, дуетляр, ариозо вя рягсляр йер алмышдыр. Гейд едяк ки, бу ясярдя рягс сящняляриня нисбятян даща аз йер айрылмышдыр. Бу да сцъет хятти иля ялагядардыр. Чцнки, ясас етибариля мящяббят сящняляри чохлуг тяшкил едир. Онларын арасында саф щисслярля гурулан севэи, бир гядяр йумористик, бир гядяр дя шяхси мянфяят наминя йарадылан мцнасибятляр вар. Тябии ки, шяхси мянфяят цзяриндя гурулан мящяббят мцнасибятляри Мцрсялгулу иля баьлыдыр. Саф мящяббятля бир-бирини севянляр ися эянж ишчиляр Мцрсял вя Фянарядир.

        Ясас гящряман Мцрсялгулу тянгид олунан образлар сырасындадыр. О, ишиня мясулиййятсиз йашанан идаря ишчисидир. Щям иш йолдашлары, щям дя ятрафында олан гадынларла юз шяхси мянфяяти наминя достлуг вя севэи мцнасибятляри гурмаьа щазырдыр. Мцрсялгулунун образыны характеризя едян мусиги нюмряляринин мятниндя дя бу фикирляр дяфялярля вурьуланыр.

        Мусигили комедийанын сцъети ики мювзу цзяриндя гурулмушдур. Бурада мямур сящлянкарлыьы, вязифядян суи-истифадя, дювлят малыны мянимсямя, халгын мцражиятиня биэаня мцнасибяти ифадя едян ижтимаи мюзву иля шяхси мцнасибятляри якс етдирян сящняляри гаршылашдыран либретто мцялиифи яслиндя инсанын юз ишиня бяслядийи мцнасибяти еля шяхси щяйатда да нцмайиш етдирдийини эюстярмяйя чалышыр. Мцрсялгулу мцяллифлярин тянгид атяшиня тутдуьу щямин симадыр ки, ишиня дя, ятрафындакы достларына, йахынларына да ейни мянфяятэцдян мцнасибят эюстярмякля, сонунда щяр кяс тяряфиндян тярк едилир. Беля инсанларын ич цзц яввял-ахыр ачылыр вя жямиййят онлардан цз дюндярир.

        Тамаша оркестр эириши иля ачылыр. Эиришин мусигиси парлаг, ишыглы нотлар цзяриндя гурулмушдур. Хорун ифасында сяслянян мусигинин ясас мювзусу тамашанын бцтцн идейасыны юзцндя якс етдирир. Эиришин мусигиси инструментал шякилдя тамашанын сонунда финал нюмряси кими верилмишдир ки, бу да ясяря ващид гурулуш эятирмишдир. Эиришдя хорун ифа етдийи мятндя ешидилян “щялялик” кямяси бцтцн ясяр бойу щям мелодийа, щям дя диалогларда дяфялярля вурьуланмагла ясярин мяьзини ифадя едир. Бу кялмя демяк олар ки, бцтцн образларын дилиндян ешидилир.

        Оркестр эиришиндян сонра сяслянян нюмря эиришин мянтиги давамы кими верилир. Лакин эиришин мусигиси иля “Шикайятчилярин хору”нда фяргли интонасийа чаларлары вардыр. Беля ки, эиришин мусигиси марш характерли, маъор ладынын классик функсионаллыьыны вурьуладыьы щалда, биринжи нюмря шцштяр интонасийалары цзяриндя гурулмуш, 6/8 юлчцлц мелодийа иля характеризя олунур. Гейд едяк ки, мусигили комедийада беля гаршылашдырмалара раст эялинир. Нювбяти нюмрялярдя дя ейни щалы мцшцщидя етмяк олар. Мцрсялгулунун “Ряисляр” куплетляри иля онун ардынжа сяслянян “Щялялик” куплетляри дя беля контрастлыг нцмайиш етдирир.

        “Шикайятчилярин хору”нда Гянирянин дя партийасы хорла щямащянэ сяслянир. Ялдя етдийимиз нот материалында мараглы йазы тярзи диггяти жялб едир. Беля ки, биринжи нюмрядя ачар гаршысында до дийез вя си бемол ишаряляри гойулмушдур. Мусиги материалында ися щармоник Д-дур мцшащидя олунур. Яслиндя бястякар бурада конкрет тоналлыьын ачар ишарялярини дейил, санки шцштяр вя щумайун ладынын алтерасийаларыны гейд етмишдир.

        Нцмуня 1

       

       Мцрсялгулунун “Ряисляр” куплетляри садя ики щиссяли формада йазылмышдыр. Инструментал эириш икинжи периодун цчцнжц жцмляси цзяриндя гурулмушдур. Ики куплетдян ибарят мусиги нюмряси Мцрсялгулуну тягдим едян илк нюмрядир. Лакин бу нюмрядя Мцрсялгулунун образы сонажан тягдим олунмур. Онун икинжи куплетляри (“Щялялик”) Мцрсялгулуну сящлянкар, мянфяятэцдян ишчи кими характеризя едир. Мусигинин характери, мятнин мязмуну онун образыны тамашачыйа даща айдын чатдырыр. 3 сайлы нюмря кими гейд олунан куплетлярдя мусигинин характери бир гядяр дяйишир. Беля ки, 6/8 юлчц, халг рягсляриня уйьун ритмик груплашма, секвенсийалы мелодик фразалар образы йумористик елементлярля зянэинляшдирир. Мусиги нюмряси садя 3 щиссяли формада йазылмышдыр.

        Мусигили комедийанын нювбяти нюмрясиндя йенидян шцштяр лады ешидилир. Илк дует Нисяханымын вя Мцрсялгулунун ифасында сяслянир. Дует гыса щяжмдя олса да, ясярин парлаг колоритли нюмряляриндян биридир. Бястякар халг мащны вя тяснифляриня хас мелодийада мелизм вя бязяклярдян дя истифадя етмишдир. Гейд едяк ки, тящлиля жялб етдийимиз лент йазысында баш ролларын ифачылары халг артисти Щажыбаба Баьыров вя ямякдар артист Ханым Гафарованын инжя (лирик сопрано) ифасында бу мелодийа даща да тяравятли сяслянир. Дует садя ики щиссяли формада йазылмышдыр.

        Клавирдя нювбяти нюмря кими Мцрсялгулу иля Нисяханымын икинжи дуети гейд олунмушдур. Лакин тамашада бязи йердяйишмяляр баш вермишдир. Бурада нювбяти нюмря “Истиращят едянлярин хору вя Мцрсялгулунун эялиши” кими гейд олунан валсдыр. Валс ясярин эениш щяжмя малик нюмряляриндян биридир. Бурада рягся дя йер айрылмышдыр. Мараглыдыр ки, бястякар мящз эянжлик вя мящяббят символу кими гябул олунан дянизкянары паркы тясвир едяркян бу ъанрдан истифадя етмишдир. Нюмрядя валс ъанрынын бцтцн жящятляри тятбиг олунмушдур. Гейд едяк ки, нюмрянин мусиги дили бястякарын естрада мащныларыны хатырладыр.

        Тамашада мусиги нюмряляринин йери йенидян дяйишилмишдир. Беля ки, клавирдя Фянарянин ариозосу, тамашада ися щадисялярин эедиши иля ялагядар олараг ясярин эянж гящряманларындан олан Мцрсялин ариозосу сяслянир. Бу нюмря тамашанын лирик вя романтик мусигиляриндян биридир. Эянж ашигин севэи вя щяйяжан долу ифасы оркестрин инкишафлы мцшайияти иля бир гядяр дя дольунлашыр. Гейд едяк ки, бу нюмрядя оркестрин партийасы даща зянэин вя рянэарянэдир. Бястякар романтик ящвал-рущиййяни эцжляндирмяк цчцн инструментал партийанын ролуну артырмыш, тембр вя интонасийа елементлярини габартмышдыр. Ариозода бястякарын мелодик цслубу парлаг щисс олунур. Естрада мащныларынын зянэин мцшайият партийасына хас олан цслуб жизэиляри бу нюмрядя юзцнц бцрузя верир. Хцсусиля мелодик вя щармоник гатларын бир-бириня говушмасы, ардыжыл арпежиолу 16-лыглар, динамик инкишаф, п-ф явязлямяляри эюстярмяк олар.

        Нцмуня 2

       

       Мцшайиятдя ритмик синкопаларын тятбиги дя илк бахышдан диггяти жялб едир. Лакин бу узун сцрмцр, йалныз эириш вя биринжи периодун илк жцмлясиндя истифадя олунур. Эиришдя синкопалар септаккорд, период заманы ися цжсяслилярля мцшайият олунур. Икинжи жцмлядян башлайараг ися ону арпежиолу мцшайият явяз едир. Вокал партийада щяр ики жцмлянин мусиги материалы ейнидир, период тякрар гурулушлудур, лакин гейри-квадратлыг цстцнлцк тяшкил едир.

        Нюмрянин икинжи периоду йцксяк реэистри ящатя едир вя нюмрянин кулминасийасыны тяшкил едир. Бурада гящряманын щиссляри даща да жошур вя онун сабащы щясрятля эюзлямяси мящз бу фразаларда ифадя олунур. Вокал партийаны оркестр дя дястякляйир, ясас мелодийа симлилярин ифасында ешидилир. Икинжи периодда оркестрдя йенидян аккордлу мцшайият цстцнлцк тяшкил едир. Секстаккордларын ардыжыллыьы бязи ханялярдя эюзлянилир, йалныз мцтямади характер дашымыр. Аккордларын йухары реэистрдя йерляшян сясляри ясас мелодийадан (вокал партийа) тяшкил олундуьу цчцн мцшайият бир гядяр арха планда дурур, ясас диггят вокала йюнялир. Нювбяти период да тякрар гурулушлудур, щяр ики жцмля ейни мусиги материалына ясасланыр.

        Мусигили комедийанын нювбяти нюмряси тамамиля фяргли характер дашыйыр. “Мцрсялгулу вя Лалянин дуети” комедийанын йуморлу, рягсвари, шян характерли нюмряляриндян биридир. Дует ики щиссяли формададыр. Щяр щисся ики периоддан ибарятдир. Периодлар ики жцмляйя ясасланыр ки, онлардан икинжи жцмляляр тякрар олунур вя нятижядя репризли ики щиссяли форманын яламятлярини юзцндя ифадя едир. Демяк олар ки, щяр бир жцмлядя Мащур муьамынын характерик каданс елементляри ешидилир. Даща дягиг десяк, бу муьама ясасланан халг мащны вя тяснифляриня хас мелодик фразалар цстцнлцк тяшкил едир. Оркестрин мцшайияти олдугжа садя гурулушдадыр вя вокал хятти дястякляйир. Артырылмыш секундалар ися милли интонасийа елементлярини бир гядяр дя эцжляндирир.

        Ясярдя нювбяти нюмря комедийанын образларындан бири олан Щюрмятзадянин илк чыхышы иля тягдим олунур. Бу нюмрянин мусигиси ясярин эириши вя финалы иля сясляшир. Онун мювзусу кечян ясрин 80-жи илляриндя мювжуд олан йенидянгурма сийасяти иля баьлыдыр. Мусиги нюмряси марш ъанрындадыр. Ясярин щяжмли нюмряляриндян биридир. Ики сясли хор, Щюрмятзадянин Бас партийасы мющтяшям характерли мусиги иля сяжиййялянир.

        Мусигили комедийанын нювбяти лирик нюмряляриндян бири “Фянарянин ариозосу”дур. Онун мотивляри “Мцрсялин ариозосу” иля йахынлыг тяшкил едир. Мцшайиятдя йенидян секвенсийалара раст эялирик. Мелодийа бурада бир гядяр дя кядярлидир. Юз нишанлысынын ону алдатдыьыны дцшцнян Фянарянин гямли мелодийасы оркестр тяряфиндян дя ифа олунур. Гейд едяк ки, бу нюмря клавирдя яввялки пярдядя йер алмышдыр, лакин ясярин тящлиля жялб етдийимиз видео йазысында реъиссор нюмрялярин йерини дяйишмишдир. Клавирдя 10-жу нюмря кими гейд олунан “Мцрсялгулунун куплетляри” дя клавирдя верилдийи кими дейил, икинжи щиссянин сонларында йер алыр. Бястякар ясярин сонуна гядяр Мцрсялгулунун образыны характеризя едян мусигиляри ейни цслубда тягдим едир. Чцнки онун дяйишмяз хасиййяти мцхтялиф ситуасийаларда юзцнц эюстярир. Бястякар Мцрсялгулуну характеризя едян мусиги нюмряляринин характерини, цслубуну сахламагла онун юз сящвини анламамасыны вя дяйишмяйяжяйини эюстярмяйя чалышыр. Цмумиййятля, тящлил етдийимиз мусигили комедийаларда дахили алями зиддиййятли образлара надир щалларда раст эялинир. Адятян бу ясярлярдя мянфи образ сона гядяр юз мювгейини сахлайыр вя чох аз щалларда сящвини баша дцшцр. Чцнки, операдан фяргли олараг, мусигили комедийалар даща йцнэцл мяишят мювзулары цзяриндя гурулур, бура кяскин конфликтляр, рянэарянэ драматуръи хятт хас дейил. Лакин бу йцнэцл йуморун дахилиндя тянгид щядяфиня чеврилян бюйцк бир щяйат щягигяти эюстярилир. Мусигили комедийада бястякарын ясас щядяфи дя бу щягигяти йумор васитясиля цзя чыхармагдыр. Бу бахымдан Е.Сабитоьлунун мусигили комедийалары тамашачы цчцн асан дярк едилян сцъет хяттиня малик олмагла йанашы, жямиййят цчцн важиб ящямиййят дашыйан мясялялярин ачылмасына йюнялир. Онун гящряманларынын тимсалында биз, бялкя дя щяр эцн иш йериндя, гощумда, гоншуда растлашдыьымыз инсанлара раст эяля билярик. Комедийаларда баш верян щадисялярдя бир анлыг юзцмцзц дя тапа билярик. Е.Сабитоьлунун мусигили комедийаларынын ясас цстцнлцйц дя реаллыьын садя вя анлашылан дилдя чатдырылмасы, инсанларын юз сящвлярини инжинмядян анламасына йюнялян ифадя васитяляринин тятбигидир. Ясярлярин либретто мцяллифляри ися юз гящряманларынын мцасирляридир. Онларын йаратдыьы образлар бу бахымдан тябиидир.

        Ясярин финалы юз грурулушу иля мусигили комедийанын вящдятини йарадыр. Бурада цстцнлцк тяшкил едян хорларын мусиги дили ясяр бойу сяслянян диэяр нюмрялярля ялагя йарадыр. Финалын илк хору биринжи щиссядя шикайятчилярин хору, еляжя дя Мцрсялгулунун образы иля баьлы нюмрялярля йахынлыг тяшкил едир. Икинжи “Щялялик” хору ися мусигили комедийанын эириш нюмряси иля цст-цстя дцшцр. Белялилкля, бястякар ясярдя тез-тез истифадя едилян “Щялялик” ифадясинин Мцрсялгулу вя онун кимиляр цчцн щямишялик агибятя чеврилдийини, юз ямяйи иля фядакарлыг эюстярян инсанларын ися беляляриня видалашма васитясиня чеврилдийини вурьулайыр. Гейд едяк, тящлиля жялб етдийимиз видео лентдя “Щялялик” нюмряси щям эиришдя, щям дя финалда сясляндирилир. Лакин эиришдя хорла бирликдя сяслянся дя, финалда оркестрин кодасы кими верилир. Клавирдя ися бу нюмря хорла бирликдя йалныз финалда верилмишдир.

        ЯДЯБИЙЙАТ

1. Яфяндийева И. Емин Сабитоьлу. Б:Шярг-Гярб, 2015, 28 с.

2. Рящимли И. Азярбайжан Дювлят Мусигили Театры. Бакы, Асполиграф, 2013, 495с.

3. Дадашзадя З. Бязян бир цмид, бязян эюз йашы../ “Мусиги дцнйасы” ъурналы, 3-4/13, 2002, с.39-43


Страницы : 1

     ©Copyright by MusigiDunyasi
 

 

English Начало Написать письмо Начальная страница журнала Начало страницы