Начальная страница журнала
 
Архив

 

Музыкальное образование


АЗЯРБАЙЖАН БЯСТЯКАРЛАРЫНЫН ЙАРАДЫЖЫЛЫЬЫНДА ПРОФЕССИОНАЛ МАЩНЫ ЪАНРЫ

Автор: Лейла ИДРИСОВА                   Город : Baku  Страна : Azerbaijan
Страницы : 1

      Азярбайжан мащны ъанры бюйцк тарихи йол кечиб. Мащны ъанры инсанын ижтимаи щяйатында мцщцм щадисяляри якс етдиряряк, мяишяти рянэарянэ едиб, шадлыг йарадыр. Мащны ъанрынын инкишафы щяля совет дюврцндян яввял вя сонра да жямиййятин бюйцк мараьында олмушдур. Азярбайжан бястякарлары мащны инжясянятинин инкишафына бюйцк тющфяляр вермишляр.Бу бахымдан Азярбайжан мащны ъанры бюйцк инкишаф йолу кечмишдир. 1920-жи иллярин орталарындан Азярбайжан бястякарларынын йарадыжылыьында юзцнцн лайигли йерини тапан мащны ъанры, Ц.Щажыбяйли тяряфиндян тямяли гойулмуш, 1930-жу иллярдя М.Магомайев вя А.Зейналлынын йарадыжылыьында инкишаф едиб, даща сонра Сяид Рцстямов, Я.Бядялбяйли, Нийази, Тофиг Гулийев, М.Исрафилзадя, Гара Гарайев, Фикрят Ямиров, Жащанэир Жащанэиров, Рауф Щажыйев, Аьабажы Рзайева, Гянбяр Щцсейнли, Закир Баьыров кими бястякарларын йарадыжылыьында тяжяссцм едиб[1;56]. Азярбайжан мащнысы бястякар йарадыжылыьында рянэарянэ пешякар бир сявиййяйя галхмышдыр. 50-жи иллярин сону 60-жы иллярин яввяли Васиф Адыэюзялов, Огтай Зцлфцгаров, Телман Щажыйев, Емин Сабитоьлу, Рамиз Миришли, Севда Ибращимова, Азяр Дадашов, Елза Ибращимова кими Азярбайжан бястякарлары мащны ъанрына йени интонасийалар эятирирляр. Бу Шаирлярдян М.С.Ордубади, Рясул Рза, Ниэар Ряфибяйли, Зейнал Жаббарзадя, Няби Хязри, Бяхтийар Ващабзадя, Анар, Ялиаьа Кцрчайлы, Фикрят Гожа, Жабир Новруз, Нцсрят Кясямянли, Вагиф Сямядоьлу вя башгаларынын сюз мятнляри мащны дцнйасына юз тющфялярини вермишляр. Фикрят Ямировун “ Эюй-эюл”, Гянбяр Щцсейнлинин “Жцжялярим”, Сяид Рцстямовун “Сцряййа”, Гара Гарайевин “ Дяниз нефтчиляри щаггында мащны”, Рауф Щажыйевин “Бакы щаггында мащны”, Тофиг Гулийевин “Нефтчиляр щаггында мащны”, Октаг Зцлфцгаровун ушаг мащнылары вя диэяр бястякарларын о жцмлядян щазырда йашыйыб йарадан Азярбайжан бястякарларынын мащнылары эениш йайылмыш, динляйижилярин ряьбятини газаныр. Азярбайжан профессионал мащны ъанрынын юйрянилмяси сащясиндя наилиййятляря бахмайараг, бу сащядя щяля дя йетяринжя ишляр эюрцлмямишдир. Эюркямли Азярбайжан мащны бястякарларынын йарадыжылыг вя цслуб портретляри йарадылмамышдыр. Дейилянляр Азярбайжан бястякарларынын мащны йарадыжылыьынын бцтювлцкдя тядгиг едиляряк монографийа формасында ярсяйя эялмясиня тякан верир. Азярбайжан фолклорунун няздиндя йер алан мащны ъанрлары иля мцхтялиф бястякар мащны ъанрынын формалашмасы вя инкишафы, интонасийа дилинин композисийа гурулушунун характерик жизэиляри, эюркямли бястякарларын мащны цслубундакы фярди хцсусиййятляр, тядгигатчыларын нязяриндян йайынмамалыдыр. Азярбайжан мащнысынын инкишафынын спесифик хцсусиййятляри бу ъанрын тядгигнин даща дяриндян апарылмасына сювг едир. Илк Азярбайжан бястякар мащнысы 20-жи иллярин орталары вя 30-жу иллярин яввялляриндян башлайараг, щазыркы эцня гядяр йазылараг инкишаф едир. Гейд етмяк лазымдыр ки, Азярбайжан бястякарлыг йарадыжылыьында мащны, хцсусян лирик мащны, чох вахт романсла рабитядя, тямасда олуб, романс-мащны кими йени ъанр мцхтялифлийи йарадыр[2;78]. Билдийимиз кими, мащнынын кцтляви, мяишят вя естрада кими мцхтялиф ъанр нювляри вар. Бунлар камера-вокал йарадыжылыьа аид олуб, хцсуси тящлилини тяляб едир. Щазырда Азярбайжан бястякарларынын Ушаг вя йенийетмя мащнылары иля йанашы бюйцк, йашлы инсанлара щяср едилмиш мащныларына да диггят йетирилмялидир.

        Бу бахымдан “Хязяр нефтчиляри щаггында повест” адлы бядии документал филмин мусигиси нязярдя тутула биляр. Мусигиси Гара Гарайевя мяхсус бу филм 1954-жц илдя Румынийада мцкафатландырылмышдыр. Хцсусян дя Гара Гарайевин мусигисиня чякилмиш “Ики няфяр бир мящяллядя“ бядии филмини гейд етмяк олар. Тофиг Гулийевин мащнылары иля “Бяхтийар”, “Эюрцш”, “Гызмар эцняш алтында”, “Юэей ана”, “Ону баьышламаг олармы”, “Телефончу гыз” кими кинофилмляр ярсяйя эялмиш, щазырда да естрада сящняляриндя юзцнцн икинжи щяйатыны йашайыр. Бу дюврдя Азярбайжан бястякарлары драматик тамашаларын мусигисинин йаранмасы сащясиндя дя мящсулдар ишлямишляр. Азярбайжан кцтляви мащныларынын инкишафы вя популйарлашмасына бир сыра танынмыш эюркямли вокалчы, ханяндя вя коллективлярин фяалиййяти имкан йаратмышлар. Мцщарибя дюврцндян сонракы Азярбайжан классик вя халг мусигиси Бцлбцлцн ифасында юз тясдигини тапыр. Ифачылыг коллективиндян данышаркян Сяид Рцстямовун рящбярлийи иля милли алятляр оркестрини, Ящмяд Бакыхановун рящбярлийи алтында милли алятляр ансамблыны, мисал эюстяря билярик. Онлар Азярбайжан радио вя телевизийасынын няздиндя апарыжы коллективлярдян идиляр. 1956-жы илдя Рауф Щажыйевин рящбярлийи иля Азярбайжан Дювлят естрада оркестри йараныр [2;87]. Оркестрин фяалиййяти 1965-жи иля гядяр давам едир. 1960-жы илдя радио вя телевизийада Тофиг Ящмядовун рящбярлийи иля естрада оркестри йарадылыр. Бу коллективляр Азярбайжан кцтляви мащныларынын вя милли мусигинин ян йцксяк актив тяблиьатчысы ролуну ойнайыр. Вятян мювзусу тябиятин лирик поетиклийи иля гарышыб, эюзял торпаьымыза ифтихар щисси йарадыр. Мцщарибядян сонракы илляр Азярбайжан мащнысында ямяк мювзусу ясас мцщцм мяна дашыйыр. Ямяк мащныларынын мювзусу мцхтялифлийи иля сечилир. Бурда нефтчиляр , памбыгчылар , щякимляр, аграномлар, мцщяндисляр щаггында мащнылар йазылыр. Ямяк мащныларында гадынларын ижтимаи щяйатдакы ролу- Сяид Рцстямовун “Нефтчи гыз”, “Щяким гыз”, Азяр Рзайевин “Муьан гызы” кими мащныларында юз яксини тапыр. Мцщарибядян сонра конкрет реал гадын гящряманларына щяср едилмиш С.Рцстямовун “ Сцряййа”, Закир Баьыровун “Бясти” , Гянбяр Щцсейнлинин “Бясти” мащнылары йараныр. 1953-жц илдя Гара Гарайевин “Хязяр нефтчиляри щаггында повест” кинофилминдя Азярбайжан нефтчиляринин йцксяк ямяк гящрямлыьындан, мягсядйюнлц щцняриндян бящс едилир. “Хязяр нефтчиляри мащнысы” садя халгын йцксяк етик кейфиййятини, дярин патриотик вя щцнярини, мятинлийини, мягсядяйюнлцлцйцнц тягдим едян мащныдыр. Бу мащны марш формасында йазылыб, Чащарэащ сяс дцзцмцнцн тоника вя терсийайасына истинад едиляряк дягиг пунктир ритминдядир.

        Гара Гарайевин мащныларында щармоник, мелодик, фактура кими ифадя васитяляриндян истифадя едилиб. Мащнынын актив марш характери гцдрят, гцввят щисси йарадараг нефтчилярин гящряманлыьындан бящс едяряк лирик охунаглы ишыглы ифа тярзи иля ардыжыллашыр. Композисийанын эириши актив ритмо-интонасийа цзяриндя гурулмушдур. Образлы-емосионал мцнасибятдян ясяря йанашсаг, эириш мащнынын юзц иля контрастлылыг йарадыр. Эиришин елементляри мащнынын фактурасында истифадя едилир. Триол фигурлары нягарят вя бяндлярин орта сясляриндя тязащцр едир, алтерасийалы лйа бемол эиришин йухары сясляриндя тягдим едилир. Эиришин мелодик щярякяти парлаг контрастлылыьы вя интонасийасы иля фярглянир. Онун динамик инкишафы сяс дцзцмцнцн квинтасындан тоникайа, мащнынын юзцндя ися, тоникадан квинтайа доьру щярякят едир. Эириш вя мащны арасында контрастлылыьы артырараг бястякар эиришин триол ритмик фигуруну дягиг пунктир ритмя гаршы гойур. Бу бахымдан эириш мащнынын яввялини эюзлянилмяз едир. Парлаг динамик мелодийа аксентли-зярб ритми иля вя маъор сяс дцзцмцнцн ясас тоника пярдясини дягиг нязяря чарпдырараг яминлик йарадыр. Мащнынын фактурасы цчцн орта сяслярин храматизми хасдыр. Гарайевин усталыьы ондан ибарятдир ки, бястякар зяриф бядии зювг иля азярбайжан мусигисинин милли юзцнямяхсуслуьуну кцтляви мащнынын ъанр цслуб жизэиляриндя эюстяря билмишдир.Ц.Щажыбяйлинин яняняляри вя халг мусигиси Гара Гарайев тяряфиндян йарадыжы тярздя дяйишдирилиб йени ракурсда тягдим едилмишдир. Мцщарибядян сонра мащны йарадыжылыьы Тофиг Гулийев йарадыжылыьында инкишаф едир. Бу мащнылар халгда мярдлик щцняр, оптимист ящвал-рущиййя йарадыр. Мащнынын бяндляри терсийа юзякляриндян ибарят олуб, мювжуд сяс дцзцмцнцн квинта сяси ятрафында груплашыр. Нягарят романтик фяалиййят дяряжясиндя олуб, кулминасийа щиссясиня доьру щярякят едиб, секвенсийайа ясасланыр. Бястякарын усталыьы нягарятдя, бяндин мусиги материалынын интонасийа юзяклярини йени мотивлярля синтезляшдиряряк тягдим етмясидир. Нягаряти бяндля мцгайися едяркян айдын эюрцнцр ки, щямин интонасийа юзякляри нягарятдя сых вя азалмыш ритмик гурулушда верилмиш, бцтювлцкдя мащнынын интонасийа драматурэийасыны тяшкил етмишдир. Нягарятин щармоник дили бястякарын цслубуна хас доминанта ардыжыллыьына ясасланыр. Мелодийасында аксентин дягиг вя гейри дягиг ханялярдя тятбигиня ясасланыр. Юлчцдя биринжи пайын пауза иля эюстярилмяси Тофиг Гулийев мащныларында юзцнц эюстярир.

        Бястякар мащныларындан сюз ачаркян гейд едилмялидир ки, мащнылар ири формалы ъанрларын щяжмжя кичик формасыдыр. Мящз бястякарлар кичик щяжмли мащны, прелйудийа, пйесдян башламыш диэяр ъанрлара мцражият едяряк юз йарадыжылыг имканларыны эенишляндирир, зювгляриня вя сяляфляринин онлара мирас гойдуьу яняняви мусиги вя композисийа формаларыны юз тяфяккцр сцзэяжляриндян кечиряряк индивидуал эюзял ясярляр йарадырлар. Бу бахымдан Азярбайжан бястякарларынын мащныларынын щамысыны тящлил етмяк бир мягаляйя ишиня сыьмадыьы цчцн йалныз мцяййян фикирляр гейд едилир.

        50-жи иллярин икинжи йарсы юлкя йени таихи периода цз тутур. Бу дюврдя кантата-ораторийа вя хор ясярляриня бюйцк йер верилир. Бу формалар да мащныларын интонасийасына тясир едир. Жащанэир Жащанэиовун “Фцзули” кантатасыны вя “Сабир” ораторийасыны, Агшин Ялизадянин “Байатылар” хор цчцн ясярини Назим Яливердибяйовун “Байаты-Шираз” хоруну мисал эюстяря билярик. Бир тяряфдян фолклорун йени дярин гатлары мянимсянилир, диэяр тяряфдян ХХ ясрин мусиги яняняляри истифадя олунур. Мцхтялиф нясил бястякарларынын достлуьу ясасында янянянин йенилянмяси вя сонракы инкишафы мащны ъанрында тязащцр едир. 50-жи иллярин сону 60-жы илляр Азярбайжан мащнысынын йаранмасында йени бястякарлар Васиф Адыэюзялов, Язиз Язизов, Тофиг Бакыханов, Телман Щажыйев, Хяййам Мирзязадя, Огтай Зцлфцгаров, Няриман Мяммядов, Муса Мирзяйев, Рамиз Миришли, Азяр Рзайев, Рамиз Мустафайев, Адил Бябиров, Огтай Ряжябов, Елза Ибращимова, Октай Казыми, Емин Сабитоьлу вя башгаларынын ролу олмушдур[2;97].

        Йени бястякарлар ордусунун щярякаты мащны йарадыжылыьынын мювзу эенишлийиня цслубунун зянэинлийиня сябяб олду. Нятижядя йени коллективляр Азярбайжан Дювлят капелласы, Азярбайжан Дювлят мащны театры, вокал ансамбллар ”Гайа” вя “Севил” йаранды. Мцьяннилярдян Мцслцм Магомайев вя Полад Бцлбцл оьлунун адыны чякя билярик.

        Щяр бир Азярбайжан бястякар мащнысы, хцсуси муьамларын сяс сыралары щцдудунда йараныр. Лад ады алтында тясвир едилян щямин сяс сыраларынын гурулушу щяр бир миллятин мусиги системиндя, тяркибиня вя дахилиндя истифадя едилян, Шярг халгларына мяхсус колорит йарадан нарын сяслярин истифадя едилмясиня эюря бир-бириндян фярглянир. Бцтцн Авропа вя Шярг, о жцмлядян Азярбайжан мащнылары мювжуд муьамларын сяс сыралары ясасында йаранырлар. Естрада сящня мусигисиндя истифадя едилян мащнылар щаггында тядгигат иши апараркян сяс дцзцмляриндян йан ютцшмяк олмур. Бцтцн Шярг вя Азярбайжан мащнылары хцсуси сяс дцзцмц системи вя дахилиндя диэяр муьам йюнялмяляри вя модулйасийалара ясасланар. Йюнялмя вя модулйасийа олмадан мащны йекнясяк вя марагсыз сясляня биляр. Бу бахымдан бир гядяр щашийядян кянара чыхыб гейд етмяк истярдик ки, Мцасир Азярбайжан ладлары - мягамлары бярабяр темперасийа ясасында ишлянилмишдир. Буна эюря диэяр Шярг мусиги ладларындан фярглянир. Даща бир фярг Азярбайжан ладларынын октава чярчивясиндя мящдудлашмамасыдыр. Бу нязярдян дя мащнынын структурунун гурулмасында Ц.Щажыбяйлинин муьамын гурулушундан чыхарараг, эедишатыны сахлайан мцяййян лад-мягам сяс дцзцмцня ясаслансаг, йазылан мащнынын гурулушуну диэяр мащнылардан фяргляндиря билярик. Бу структурдан Ц.Щажыбяйли Азярбайжан Республикасынын Дювлят Щимниндя истифадя етмишдир.

        Мащнылар щаггында тядгигат иши апараркян Шярг муьам сяс системиня мцражият етмяк важибдир. Чцнки, Азярбайжан Шяргин бир голудур.

        Шярг халгларынын, муьам сяс дцзцмляриндян гидаланараг йаранан мащнылары арасында да охшар вя уйьун жящятляри эюрмяк олар. Бу бахымдан

        Уйьур мукамы -12 мукамдан ибарят олуб, юз адларына эюря Шяргдя йаранмыш 12 макамдан фярглянир. Онлар Рак, Чаббийат, Мушаврак, Чаргох, Пянджгащ, Цшшаг, Цззол, Ажям, Байат, Нава, Сегох, Ирокдур [8;65]. Бюлмяляр мукамын цмуми ящвал-рущиййяси, бцтюв силсилянин тематик вя лад ясасыны юзцндя жямляшдирир. Бу бюлмялярин сяс дцзцмц ясасында Уйгур мащнылары йараныр.

        Йаранмыш муьам сяс дцзцмляри ясасында бястялянян мащнылар щяр щансы мядяниййят цчцн спесифик кристаллашма типи йарадараг, цмумиликдя субйектляр кцллиййатынын ващид шякилдя бирляшмясидир. Бу бахымдан мащнынын универсаллыьы тядгигин тарихи ракурсуну мющкямляндирир.

        Мцасир кцтляви мусиги мядяниййятинин универсал мязмуну диэяр юлкялярин - Йахын вя Орта Шяргин, Авропанын, Американын тяжрцбясинин ютцрцлмясиня шяртлянир. Щиндистанын, Тцркийянин, Русийанын вя Американын дяйярли мусиги истигамятляри динляйижинин шцуруна бядащятян йеридилир. Щазырда Азярбайжанлыларын мусиги менталитетиня уйьун олмайан, мусиги моделляри формалашыр.

        Йад мусиги цнсцрляринин зорла йеридилмяси мусиги зювгцня тясир едир. Кцтляви мусиги шцурунда трансмилли нормалар вя моделлярдян истифадя едилир. Кцтляви мусиги шцуруну классик вя яняняви мусиги моделляриня йюнялдяряк, онун зювгцнц дцз истигамятляндирмяк важибдир. Кцтляви мядяниййят васитяси иля сосиал тянзимлямя механизмини дя унутмамалыйыг. Бу инсанларын марагларынын идаря олунмасына йюнялдилир. Кцтляви мусиги мядяниййяти эюстярилян феноменин параметрляри иля-формаларын стандартлашмасы, нцфузлу атрибутлар, мялуматын ящямиййяти, динляйижи аудиторийасынын эенишлийи вя сявиййялилийи, профессионаллыг вя адилийин гаршылыглы ялагяси иля фярглянир. Мусиги мядяниййятинин бу сащяси тамамиля тядгиг олунмайыб. Поп мядяниййят, шоу-бизнес негатив щал дейил. Щазырда бу сферада истедадлы бястякарлар вя мцьянниляр жямляшибляр. Кцтляви мусигинин тяснифатыны вя цмумиляшдирилмяляринин апарылмасы зяруридир.

        1. Кцтляви мядяниййятин ютцрцлмяси каналлары

        2. Кцтляви мядяниййятин сосиал ящямиййяти

        3. Кцтляви мядяниййятин чох сявиййяли характери

        4. Ящалинин ящатя едилмясинин эенишлийи

        5. Кцтляви мядяниййятин адаптасийа йоллары

        6. Ихтисаслашдырылма, профессионаллыг вя адилик

        Мцасир мусиги елминдя мусигили мащны шцурунун классик вя яняняви моделлярля дифференсиасийа едилмяси актуалдыр. Мцасир вокал естраданын тядгиги зяннимизжя Азярбайжан популйар мусигисинин, мащнысынын, мусиги фолклорунун, жазын мусиги мядяниййятинин интонасийа дяйярляри иля синтезинин верилмяси, бу формаларын мянтиги тящлилинин йаранмасына тякан верир. Мцасир вокал-естрада мусигиси ашаьыдакы ракурсларда бахыла биляр:

        1. Информасийа ракурсу. Бурада мцасир инсанын глобаллашан дцнйада ялдя етдийи бюйцк информасийа ахынындан данышылыр

        2. Сосиал ракурс. Мцасир мащны мядяниййятинин, вокал естраданын щяр йердя сяслянмяси ганунауйьундур.Юзцнцн классификасийа йанашмасыны тяляб едир.

        3. Контекстли ракурс. Мцасир вокал естрада мцяййян континиумда - фасилясиз просесдя фяалиййят эюстярир вя бу контекст мцасир мащны йарадыжылыьына кифайят гядяр эцжлц тясир эюстярир.

        4. Морфолоъи контекст. Мцасир вокал естрадасы, цслуб параметрляри иля шяртлянян бир сыра хцсусиййятляря маликдир.

        5. Ифачылыг ракурсу. Ифачы-вокалчыларын фярдилийи нязярдя тутулур.

        6. Бястякар ракурсу. Цслуб, фярди йанашма мцхтялифлийи иля фярглянир.

        Мцасир вокал естрадасынын ян важиб аспектляриндян бири тящсил аспектидир. Бурда щяр шейдян яввял мусиги мяктябляриндя дцзэцн педагоъи йанашмалар актуаллыг тяшкил едир. Тящсилдя, истигамятин сечилмяси, ибтидаи тящсил мярщялясиндя дцзэцн вя гиймятли параметрлярин формалашмасы нязярдя тутулур. Дяйярляр мейарыны, мяшщур мядяни моделлярин юйрянилмяси тутур. Кцтляви информасийа васитяляри чох важиб амиллярдяндир. Мцасир вокал естраданын юйрянилмяси, мащны информасийасынын тягдиматынын дцзэцн сечилмиш ракурслары жямиййяти мцяййян истигамятдя формалашдырыр. Бу истигамятин обйективляшмяси дювлятин мядяниййят сийасятинин важиб щиссясидир. Мцфяссял юйрянмя вя тящсил олмадан бу мясяляни щялл етмяк мцмкцн дейил. Бу бахымдан ашаьыдакы параметрляри тягдим едирик:

        1. Мцасир контекстдя мащны-мусиги мядяниййяти

        2. Янянявилик вя модернизасийа

        3. Мцасир мусиги мядяниййяти проблеминдя сосиал ясас

        4. Азярбайжан вокал естрадасынын формалашмасы вя инкишафы

        5. Азярбайжан мусиги мядяниййятиндя вокал естраданын тяснифаты вя дюврляря бюлцнмяси

        6. Мусигили мянимсямянин просесляри

        Азярбайжан естрада вокал ифачылыьынын тарихи мараглы щадисялярля зянэиндир. Истедадлы, йцксяк сявиййяли мусигичилярля тямсил олунур. Юз сянятиня севэи вя йцксяк пешякарлыг онларын ящямиййятли дяряжяйя чатмасына имкан йарадыр.

        Йарадыжылыг ахтарышларынын вя фяаллыьынын системли гябулу Азярбайжан естрада вокал ифачылыг мяктяби нцмайяндяляринин парлаг фярдилийини тяйин етди. Азярбайжан естрада вокал ифачылыг мяктяби профессионаллыьы иля фярглянир. Естрада вокал ифачылыьынын классик мцьянниляри сийащысына Азярбайжанын халг артисти Натаван Шейхова да аиддир. Азярбайжан естрада вокал мяктябинин нцмайяндяляри йцксяк профессионализми, эюзял вокал кейфиййятляри иля фярглянирляр. Натаван Шейхованын ифачылыг истедадынын ясас хцсусиййяти сясидир. Онун фярди оху тярзи хцсусиля фярглянир. Шяхсиййяти, зийалылыьы вя мядяниййяти ифачылыг хцсусиййятляриндя якс едилир.

        Азярбайжан естрада вокал ифачылыг мяктябинин тяшяккцлц дюврцндя мцьяннилярин сящня давранышынын йазылмамыш гайдалары мювжуд иди. Мцяййян етикетя жидди риайят олунурду. Онун йцксяк профессионал мусиги мцщитиня цзви уйьунлуьу мцтяхяссисляр тяряфиндян дяфялярля гейд едилмишдир. Консерваторийада тящсил алдыьы иллярдя О, Мирзя Бабайев, Елмира Рящимова, Октай Аьайев, “Гайа” вокал квартети кими эюркямли ифачыларла бирликдя консертлярдя чыхыш едиб. Али тящсил ожаьында Натаван Шейхованын мцяллимляри эюркямли вокалчылар Анна Федоренко, Йелена Йемелйанова олмушлар. Гейд едяк ки, Натаван Шейхова юз профессионал фяалиййятиня естрада мцьянниси ки башлайыб. 1965-жи илдя Натаван Шейхова Рауф Щажыйевин рящбярлийи иля Азярбайжан Дювлят естрада оркестриня, естрада вокал ъанрынын ифачысы кими гябул олунур. 60-70-жи илляр Натаван Шейхова Рауф Щажыйевин рящбярлийи иля Азярбайжан Дювлят естрада оркестринин солисти олмушдур. Онун репертуарында о дюврцн популйар бястякарларынын мащнылары - Муад Каълайевин “Йасямян чичякляйир”, Рауф Щажыйевин “Дцнйа сянсиз”, Емин Сабитоьлунун “Сян мяним цряйимсян” йер тутурду. О, мцхтялиф дювлят йубилейляриня щяср олунмуш нцфузлу консертлярин иштиракчысы олмушдур. Онун Русийа, Газахыстан, Юзбякистан, Эцржцстан вя диэяр юлкялярин мятбуатында чыхышларына ряйляр дярж олунмушдур. Естрада вокал мусигисинин нцмайяндяляри иля бярабяр Натаван Шейхова Шярги Авропа юлкяляриндя - Болгарыстанда, Чехославакийада, Алманийада вя диэяр юлкялярдя гастролларда чыхыш етмишдир.

        Естрада вокал ифачылыьынын важиб жящяти ифачыларын даима йарадыжылыг щесабатлары иди. Естрада вокал мяктябинин корифейляринин, ифачылыг сянятинин юзцнямяхсуслуьу иля кино сяняти арасында баьлылыг бюйцк ящямиййят кясб едирди. Натаван Шейхова - “Истинтаг давам едир” кинофилминдя Полад Бцл-бцл оьлунун мусигисини ифа едиб. 1977-жи илдя ян йахшы совет мащнысы цчцн Цмумиттифаг мцсабигясинин лауреаты олур. 1993-жц илдян педагоъи фяалиййятля мяшьул олуб, Асяф Зейналлы адына Мусиги коллежиндя вокал шюбяйя рящбярлик едир, Азярбайжанын ямякдар артисти, Азярбайжанын Халг артисти, 1965-жи илдян Азярбайжан Дювлят телерадиосунун солисти олмушдур. Гейд едяк ки, ХХ ясрин 60-70-жи илляринин естрада вокал ифачылыьы йцксяк профессионаллыьы вя мянявилийи иля фярглянирди. Натаван Шейхова естрада вокал мцьянниси олараг (1978-1991) Азярбайжан Дювлят Филармонийасы, Ряшид Бещбудовун рящбярлийи алтында Азярбайжан Дювлят Мащны театрында (1991-1993) чалышмышдыр.

        Халг артисти Полад Бцлбцлоьлунун мащнылары Азярбайжан естрада сянятиндя хцсуси йер тутур.

        Мцьянниляр СССРИ Халг Артисти Зейняб Ханларова, Азярбайжанын Халг Артистляри-Мирзя Бабайев, Шювкят Ялякбярова, Сара Гядимова, Эцлаьа Мяммядов, Огтай Аьайев, Йалчын Рзазадя, Елмира Рящимова, Флора Кяримова, Илщамя Гулийева, Алим Гасымов, Заур Рзайев вя диэярляри милли естрада мащныларынын тяблиьиндя хидмятляри вардыр. Естрада мцьянниляринин Цмумиттифаг мцсабигяляриндя (Йурмала) Азярбайжан мцьянниляри Фирянэиз Рящимбяйова (1986) Севил Щажыйева (1989) диплом алмышлар[2;89] .

        Эюзял сяс тембриня малик Зейняб Ханлаованын ифасы йцксяк артистизмя вя темпераментя маликдир. Зейняб Ханларовайа Цмумиттифаг граммафон валлары фирмасынын (Мелодийа) “Гызыл вал”ы тягдим едилиб.

        Ахыжы эюзял сяся малик Елмира Рящимованын мащныларынын естада сянятиндя юзцнямяхсус йери вар.

        Эениш гейри -ади сяс диапазонуна малик Халг Артисти Флора Кяримованын йарадыжылыьы Азярбайжан естрада сянятинин уьурудур.

        Драматик сяся малик, юзцнямяхсус ифа тярзи иля сечилян Халг Артисти Илщамя Гулийеванын ифа етдийи мащнылар естрада сянятини хейли зянэинляшдириб. 1995-2005-жи иллярдя естрада вя жаз сяняти сащясиндя хейли уьурлар газанылмышдыр.

        Няфяс тяняффцсц щярякяти охуйанын бядянинин мцхтялиф щиссяляриндя йерляшдирилмиш гуршагларын кюмяйи иля гейдя алыныр. Гуршаг дюш гяфясинин йухары щиссясини, ашаьы габырьа, мядя вя гарын мянэянясинин ашаьы щиссясиндя няфяс тяняффцсц щярякятляринин амплитудасыны гейдя алыр. Охума няфяси ян гядим, ян аз шярщ олунмуш терминлярдян бири- охума дайаьы иля баьлыдыр. Италйан дилиндя апээиаре ла вожже-сяся дайаг олмаг сюзцндян йараныб. Профессионал охума йахшы охума дайаьы иля ифа етмякдир. Охума дайаьы, сяся хас олан ифа тембри-сяс хцсусиййяти, гцввя, йцнэцллцк (учушлуг) йорулмазлыг кими важиб профессионал кейфиййятляри верир. Дайаг няфясалма язяляляринин ишлянмяси иля бязян ялагяляндирилир[4;65]. Дайаг олдугда сясин спектриндя йцксяк ифа форманты -сюзцн мяналы щиссяси йахшы ифадя олунур. Дайагсыз ифада йцксяк формант бир гайда олараг алчалыр, енир, сясин учушлуьу вя эурлуьу жинэилтилилийи азалыр. Дайагсыз охума заманы тяжрцбяли охуйанлар тяряфиндян дя сясин сяслянмясини, няфясалма щярякятини тяжрцбясиз охуйанлара бянзядир. Нятижя олараг, охума дайаьы охума заманы няфяс бурахма просесинин хцсуси тяшкили иля характеризя едилир. Дайагда охума заманы титряйиш, хцсусиля синя резонаторунун титряйиши, сясин нежя эютцрцлмяси, ейни гцввя вя йа бир гядяр артырылмыш гцввя иля узадылмасындан асылы олараг эцжлянмяйя доьру мейл едир. Гейд етмялийик ки, охума дцзэцн оларса, эцжлянян дайаьын щисс олунмасы резонаторларын титряйиш эцжцнцн артмасына сябяб олар. Эцжцн артма характери тякжя синя резонаторларынын титряйиши дейил, дайагда охумагла йухары резонаторларын титряйиши дя ямяля эялир. Дайагда ифа заманы резонаторларын титряйишинин артмасы охуйанын сяс тяшкил едян йолунун акустик мцгавимятинин эцжлянмяси вя сяс апаратынын акустик эцжцнцн артмасы иля баьлыдыр.

        Азярбайжан естрада сянятиндя фолклордан эениш истифадя олунур. Республикада Азярбайжан Телевизийасы вя Радиосу, Дювлят Естрада Симфоник Оркестри (бядии рящбяри вя дириъору ямякдар артист Рафиг Бабайев), Поезийа театры, Бакы мцзик-щоллу, мцхтялиф вокал - инструментал ансамбллар фяалиййят эюстярир. Тофиг Гулийев, Рауф Щажыйев, Емин Сабитоьлу, Хяййам Мирзязадя, Язиз Язизов, Телман Щажыйев, Октай Казыми, Рафиг Бабайев, Фаиг Сцжяддинов, Жаваншир Гулийев, Елдар Мянсуров, Жямил Ямиров, Вагиф Эяряйзадя, Айэцн Сямядзадя, Эювщяр Щясянзадя вя диэярляринин йаратдыьы ясярляр Азярбайжан естрада сянятини зянэинляшдирир.

        ЯДЯБИЙЙАТ

1. Азярбайжан Милли Енсиклопедийасы. Б.,2007, 791 с

2. Азярбайжан Совет Енсиклопедийасы Б., 1980, 819 с

3. Азярбайжан фолклору антолоэийасы. Ы китаб, Бакы, “Елм”, 1968, 400 с


4. Баташов А. Советский джаз М.,1992, 100 с

5. Бядялбяйли Я. Мусиги лцьяти Б.,Елм, 1969, 243 с

6. Бцлбцл Сечилмиш мягаля вя мярузяляр Б.,1968, 200 с.

7. Гадынлар Азярбайжанын мусиги щяйатында Б., ОКА Офсет 2004 сящ 56

8. Ясядуллайева К. Азярбайжан Раст муьам дястэащы шифащи яняняли Шярг мусиги контекстиндя Б.,2012, 130 с.

9. Шушински Ф. Азярбайжан халг мусигичиляри Б.,”Йазычы” 1985 477 с.


Страницы : 1

     ©Copyright by MusigiDunyasi
 

 

English Начало Написать письмо Начальная страница журнала Начало страницы