Начальная страница журнала
 
Архив

 

Культорология


ЯЛИ ВЕРДИЙЕВИНГАДЫН ОБРАЗЛАРЫНДА ЛИРИК-ПОЕТИК ДУЙЬУЛАРЫН ИФАДЯСИ

Автор: Тцркан АББАСОВА                   Город : Baku  Страна : Azerbaijan
Страницы : 1

      Тарих бойу ряссамлары илщамландыран гадын образы, о жцмлядян гадын эюзяллийинин бядии ифадяси демяк олар ки, щяр бир ряссамын йарадыжылыьында юз яксини тапмышдыр. Мцхтялиф заманларда фяргли форма-бичимдя гадына хас эюзяллийи якс етдирян вя бядии-естетик дяйяриня эюря бир-бириндян эюзял гадын образлары йарадан Азярбайжан тясвири сянятинин эюркямли нцмайяндяляриндян бири дя республиканын Ямякдар ряссамы, профессор Яли Вердийевдир.

        Гейд едяк ки, ясл эюзяллик ашиги олан Яли Вердийев ихтисас тящсилини яввялжя Бакыда Язим Язимзадя адына Азярбайжан Дювлят Ряссамлыг мяктябиндя (1953-1958), даща сонра ися Санкт-Петербургда (кечмиш Ленинград) И.Ф.Репин адына Ряссамлыг Академийасында (1958-1961) вя В.И.Мухина адында Али Бядии-Сянайе мяктябиндя (1961-1967) алмышдыр. Юзцнцн зянэин колорит вя рясметмя усталыьы иля фярглянян Яли Вердийев щяля йарадыжылыьынын еркян дюврцндян сянятсевярлярля йанашы пешякар ряссамларын да диггятини жялб етмишдир.

        Яли Вердийев мювзу вя ъанрындан асылы олмайараг йаратдыьыбцтцн ясярлярдя “сярт цслуб”ун лирик чаларларыны йцксяк пешякарлыгла нцмайиш етдиря билмишдир. Гадына йцксяк гиймят верян вя бцтцн йарадыжылыьы бойу кифайят гядяр бир-бириндянбядии мязиййятиня эюря фярглянян, эюзял, мараглы гадын образлары йарадан сяняткар щяр заман гадын зярифлийини ясас эютцряряк истяр портрет, истярся дя сцъетли композисийаларына жанлылыг вя рянэарянэлик эятирмишдир. Бу мянада ряссамын “Земфира” (1976),“Адиля” (1982), “Гызымын портрети” (“Земфира”) (1984),“Афаг ханым” (1996), “Тцрк гадынлары” (1997), “Фатма” (2000), “Адилянин портрети” (2005), “Телевизор гаршысында” (2005), “Селда” (2005), “Тцркан Аббасованын портрети” (2015) ясярлярини эюстярмяк олар. Адларыны гейд етдийимиз лирик-поетик тутумлу бу ясярляр юзцнцн композисийа вя ифадя тярзинин айдынлыьы, садялийи, еляжя дя йцксяк бядии-естетик дяйяриняэюря сечилирляр.

        Гейд едяк ки, гадын образларыны якс етдирян портрет - композисийаларында чох вахт ряссам юз аиля цзвлярини, хцсусиля гызыны вя щяйат йолдашыны бядии эюрцнтцйя эятирмишдир. Бу мянада ряссамын гызы Земфиранын (1976, 1984), щяйат йолдашы Адилянин (1982, 2005) образларыны якс етдирян, лирик-поетик овгат дашыйыжылыьы иля сяжиййялянян портретлярини гейд етмяк олар.

        Ряссамын 1982-жи илдя ярсяйя эятирдийи “Адиля” ясяри юзцнцн сакит бядии щялли иля диггятчякяндир. Пянжяря гаршысында креслода яйляшмиш гадынын цзцня дцшян эцняш ишыьы онун дахили психолоэийасынын даща айдын сезилмясинишяртляндирир. Ялиндя ейняк, дярин дцшцнжяляря гярг олмуш гадынынифадяли бахышларыкомпозисийанын бахымлылыьыны даща да артырыр. Йашыл-боз рянэин мцхтялиф чаларларынын бир-бирини йумшаг явязлямяси ясярин колорит щяллиня хцсуси ифадялилик бяхш едир. Пянжярядян дцшян эцняш шцасынын васитясиля ряссам тясвир олунан образын эейиминдя ишыг-кюлэя ойунуну бюйцк мящарятля нцмайиш етдиря билмишдир ки, бу да юз нювбясиндя ясярин динамик ритмини шяртляндирир.

        Ряссамын щяйат йолдашыны якс етдирян диэяр - 2005-жи иля аид олан портретдя ися зяриф гящряман бир гядяр йашлы, даща мцдрик тясвир олунмушдур. 1982-жи иля аид олан ясярдян фяргли олараг бу сяфяр ейняйи ялиндя дейил, эюзцндя олан гадынын нязяри дя яввялки образдан мцяййян гядяр фяргли верилмишдир. Беля ки, бурада пянжяряйя йох, билаваситя тамашачыйа доьру йюнялмиш ифадяли бахышларда ня гядяр тямкинлик вя дахили гцввя олдуьуну мцшащидя едирик ки, бу да щям ряссамын, щям дя образын мцяййян мянада даща камил дюврцнцн яйани эюстярижисидир.

        Йухарыда гейд етдийимиз ясярлярдян фяргли олараг “мцасирлик щисси, эянжлийя мяхсус тяравят вя сямимиййят ряссамын 1984-жц илдя ярсяйя эятирдийи “Гызымын портрети” адлы ясяриндя юзцнц айдын эюстярир. Олдугжа зяриф рянэ тонларында ишлянмиш сурят емосионал тясиря маликдир. Исти вя сойуг гящвяйи рянэлярин ясасында зянэин колорит йарадылмышдыр. Портретин композисийа гурулушуна эялдикдя гейд етмяк лазымдыр ки, ряссам бир чох гадын портретляриндя (“Адиля”, “Фатма”) бу позадан истифадя етмишдир. Беля ки, ялляри гойнунда яйляшмиш вязиййятдя тясвир едилян ряссамын гызынын - Земфиранын портрети дярин психолоъи ифадя гцввясиня малик олмагла йанашы, мцяййян гядяр дя лирикайа маликдир. Цзцндя тябяссцм ифадя олунан образын бахышлары щяйатын хошбяхт цзцнц характеризя едир” (1).

        Гейд едяк ки, ряссамын гызына цнванланмыш лирик-поетик рущлу рянэкарлыг вя график ясярлярини Азярбайжан рянэкарлыьында гадын образларына щяср олунмуш ян уьурлу ясярлярдян щесаб етмяк олар. Ряссамын бу сяпкидя йарадылан ясярляри ейни заманда сурятлярин миллилийи иля дя сечилир.

        Яли Вердийевин ясярлярини диггятля нязярдян кечирсяк сюзц эедян мювзуда йарадылан ясярлярин нежя севя-севя йарадылдыьынын фяргиня вармыш оларыг. Ряссамын гадын мотивли портретляриндя зяриф бойаларын ащянэдарлыьы, инсани вя лирик-поетик дуйьулар хцсусиля габарыг щисс олунмагдадыр. Азярбайжан гадынларына хас эюзяллийи тяряннцм едян таблоларда олан рянэ йахыларынын вя жизэилярин щармоник вящдятини ейни заманда тцрк гадынларына щяср олунмуш портретлярдя дя эюрмяк мцмкцндцр. “Афаг ханым” (1996), “Фатма” (2000), “Телевизор гаршысында” (2005), “Селда” (2005), “Наэищан ханым” (2004), “Айишя” (2008), “Айлин” (2008) ясярляри бу гябилдян олан мараглы портрет нцмуняляридир.

        Яли Вердийевин юзцндя лирик-поетик дуйьуларын ифадясини якс етдирян гадын образлары ейни заманда реализми иля дя сечилирляр. Ряссамын 2005-жи иля аид олан “Селда” портретиндя тясвир олунан образа фото-натуралистик мцнасибяти ачыг-айдын эюрцнцр. Бу йердя ялавя едяк ки, ряссамын композисийа йыьжамлыьы, образларын психолоъи ифадясиня эюря сечилян гадын образларында щяр бир детал олдугжа дцрцст вя йериндя ишлянилмишдир ки, бу да юз нювбясиндя щямин портретлярин даща жанлы вя ифадяли бахылмасынысяжиййяляндирир.

        Гейд едяк ки, “реалистик портретдя инсанын дахили алями, сифятин ифадяси вя мимикасы, щярякят вя позанын мцхтялифлийи щялледижи рол ойнайыр. Мязмундан асылы олмайараг бу вя йа диэяр рянэ чаларларынын ащянэиня мянтиги шякилдя мцражият етдикдя, ряссам ясярин колоритжя тясирли чыхамасына наил олур. Йяни, рянэляр бязян жидди, бязян тянтяняли, бязян дя инжя сяслянмялидир” (3).

        Яли Вердийевин тамашачыйа илк бахышдан лирик-поетик ящвал рущиййя бяхш едян ясярляриндян бири дя 2015-жи илдя бядии эюрцнтцйя эятирилмиш “Тцркан Аббасованын портрети”дир. Портретдя конкрет шяхсин психолоэийасы айдын композисийа вя садя колорит васитясиля даща габарыг шякилдя якс олунмушдур.Образын цз вя ялляринин ишыглы верилмяси ряссам тяряфиндян дцшцнцлмцш шякилдя ижра олунмушдур. Ряссам мцхтялиф рянэлярин - эюй, гырмызы, гящвяйи, хцсусиля дя гара рянэин тцнд вя ачыг тонларындан, локал кечидляриндян истифадя етмякля ясярин динамиклийиня наил олмушдур. Ялини ялинин цстцня гойараг айаг цстя тясвир едилмиш образын симасында, эейиминдя вя ону ящатя едян мцщитдя мцяййян мянада кцбарлылыг да дуйуландыр. Фонда верилян дивардан асылмыш табло ися ясяря хцсуси бядиилик бяхш едир.

        “Яли Вердийев рясм чякмякдя дя сяррастдыр. О чох заман бир нечя хятт вя йа штрих ишлятмякля олдугжа жанлы вя ойнаг тясвирляр йарадыр. Беля рясмляриндя ряссам бязян конкрет пешя сащиблярини, бязян дя юз аиля цзвляринин портретлярини тясвиря алыр” (2).Бу бахымдан “Зцлейха” (1981), “Испан гадыны” (1991), “Наэищан ханымын портрети” (2006), “Аишя” (2008), “Айлин” (2008) график рясмлярини вурьуламаг олар.

        Яли Вердийевин йарадыжылыьында ана образы хцсусиля диггятчякяндир. Онун ана образыны якс етдирян таблоларында кюрпясиня саф ана севэисинин, лирик-поетик щисслярин ифадяси ачыг-айдын сезилмякдядир. Сюзц эедян таблоларда ана образы мцхтялиф бядии эюрцнтцлярдя - кюрпясини баьрына басаркян, сцд веряркян, йатыздыраркян вя нявазиш едяркян тясвир олунуб. Бир-бириндян олдугжа мараглы форма-бичимдя ярсяйя эятирилмиш бу ясярлярдя гейд етдийимиз нцанслар чох щяссаслыгла вя дярин мящяббятля тяжяссцм етдирилмиш, лирик-поетик, пак вя цлви дуйьулар йени композисийа щяллиндя, еляжя дя рянэкарлыг цслубунун зянэинлийиндя тясирли ифадясини тапмышдыр.“Ана вя ушаг” (1970), “Ана кюрпяси иля” (1992), “Кюрпя” (2006), “Хошбяхтлик” (2008) ясярляри бу гябилдян олан мараглы рянэкарлыг вя рясм нцмуняляридир.

        Ряссамын йаратдыьы ана образларында мещрибанлыг, тямкинли сима, аьыллы вя ифадяли бахышлар, дахили зянэинлик ачыг-айдын дуйулур. Даща эениш мянада десяк ряссам севэи щиссини, мяняви сафлыьы, гадын эюзяллийини ана мотивли лирик таблоларында тяряннцм едяряк идеал ана образыны йаратмаьа чалышмыш вя яминликля демяк олар ки, юз мягсядиня наил олмушдур.

        Яли Вердийевин композисийа гурулушундакы сярбястлик, реал щяйата лирик-поетик бахыш онун йарадыжылыьыны шяртляндирян башлыжа жящятлярдян биридир. Ейни заманда ряссамын лирик-поетик дуйьулары юзцндя якс етдирян гадын образлары юзцнямяхсус форма-бичими иля йанашы иконографик дягиглийин сечилмяси иля дя сяжиййялянир. Бялкя дя бу нцанслардан иряли эялир ки, ряссамын сюзц эедян мювзуйа щяср олунмуш таблолары юзцнцн йцксяк бядии-естетик дяйярини щяля дя итирмямишдир. Щяйати мцшащидялярин эенишлийи вя рянэарянэлийи, фярди йарадыжылыг ахтарышларынын мцхтялифлийи, мцасирлик вя севэи щиссиййаты Яли Вердийевин йарадыжылыьыны сяжиййяляндирян ясас кейфиййятдир.

        Сон олараг буну да гейд едяк ки, Яли Вердийевин йарадыжылыьында ящямиййятли йер тутан гадын образларынын олдугжа тясиредижи вя лирик-поетик ящвал-рущиййядя тясвир олунмасы билаваситя ряссамын щяйат ешгинин ашыб-дашмасы иля ялагядардыр.

        ЯДЯБИЙЙАТ

1. Аббасова Т. Яли Вердийевин портретляри // Гобустан ъурналы, 2017, №4.

2. Азярбайжан Ленин комсомолу мцкафаты лауреаты. Бакы, 1980.

3. Щябибов Н. Азярбайжан совет ряссамлыьы. Бакы, 1966. 186 с.

4. Кяримова Р. Азярбайжан совет портрет бойакарлыьы. Бакы, 1964. 180 с.

5. Няжяфов М. Азярбайжан рянэкарлыьы бу эцн. Бакы, 1985.35 с.

6. Вердийев Яли. Каталог. Бакы, 2011. 96 с.


Страницы : 1

     ©Copyright by MusigiDunyasi
 

 

English Начало Написать письмо Начальная страница журнала Начало страницы