Начальная страница журнала
 
Архив

 

Музыкальное образование


Я.АББАСОВ ФЛЕЙТА ВЯ ФОРТЕПИАНО ЦЧЦН СОНАТИНА-ФАНТАЗИЙА ЯСЯРИНИН ИФАЧЫЛЫГ ХЦСУСИЙЙЯТЛЯРИ

Автор: Игбал ОРУЖОВ                   Город : Baku  Страна : Azerbaijan
Страницы : 1

      Азярбайжан мусиги мядяниййятиндя бястякар, дириъор, педагог, тядгигатчы, публисист вя ижтимаи хадим кими йер тутан Яшряф Аббасовун йарадыжылыг ирси чохжящятли вя рянэарянэдир. Мусигинин ири вя кичик формаларына мцражият етмиш бястякар щяр бир ъанрда усталыг нцмайиш етдирмиш, милли яняняляря кюклянян, хялгиликля зянэин сянят нцмуняляри йаратмаьа наил олмушдур. Я.Аббасовун йарадыжылыьында сящня ясярляри, симфоник ъанрлар, вокал миниатцрляр, камера инструментал мусигиси йер алмышдыр. О, “Гаража гыз” балетинин, “Сяндян мяня йар олмаз”, “Даьлар гойнунда”, “Щяйятим мяним, щяйатым мяним” мусигили комедийаларынын, симфоник оркестр цчцн “Консертино”, “Шуша”, “Эяляжяк эцн”, “Драматик поема”, “Рягс” сцитасы, “Цвертцра”, фортепиано вя оркестр цчцн консерт, мцхтялиф алятляр цчцн ясярлярин, мащны вя романсларын мцяллифидир.

        Я.Аббасовун йарадыжылыьында мцхтялиф алятляр цчцн ясярляр йер алмышдыр. Бунлардан мцяллими дащи бястякар Ц.Щажыбяйлийя щяср олунмуш виолончел вя симфоник оркестр цчцн “Поема”, флейта вя фортепиано цчцн “Сонатина-фантазийа”, фортепиано вя оркестр цчцн консерт, еляжя дя бир сыра алятляр, халг чальы алятляри оркестри цчцн ясярляр йаратмышдыр. Онун ясярляри тядрис програмларында мцщцм йер тутмушдур.

        Бястякарын флейта вя фортепиано цчцн нязярдя тутулмуш “Сонатина-фантазийа”сы да бу гябилдяндир. Ясяр истедадлы флейта ифачысы профессор Я.Исэяндярова щяср олунмушдур. Фантазийанын мусиги мязмунуна нязяр салдыгда бурада 5 бюлмянин сярщядлярини айдын шякилдя эюрмяк мцмкцндцр. Бу сярщядляр нот цзяриндя дя айры-айры темп эюстярижиляри иля мцяййянляшдирилир. Ейни заманда щяр бир щиссянин юзцнямяхсус характери, мювзусу, образ-емосионал мязмуну, фактурасы, мелодик вя ритмик типолоэийасы бир-бириндян фярглянир. Беляликля сонатина-фантазийанын формасынын схемини беля эюстярмяк олар: А-Б-Ж-Д-А.

        А щиссясинин сонда тякрарланмасы формайа тамлыг, ващид гурулуш, симметриклик эятирмишдир. Ясяр дахилиндя мцхтялиф образлары ифадя едян мювзуларын ардыжыллашмасы фантазийа ъанрынын, илк мювзунун ясас партийа кими сонра реприза мювгейиндя чыхыш етмяси ися соната формасынын яламяти кими гябул олуна биляр.

        Сонатина-Фантазийа э-молл тоналлыьындадыр, 8 ханялик фортепиано эириши иля башлайыр. Эиришин мювзусу ясярин мювзуларынын характерик мотивляри цзяриндя гурулмушдур вя ясяр бойу йалныз бир дяфя сяслянир. Период формасындадыр: 4+4. Мараглыдыр ки, эиришин илк ханяси тоника дейил субдоминанта функсийасы цзяриндя гурулан мотивля башланыр. Бу да ясярин лад-интонасийа алями иля баьлыдыр.

        Нцмуня 1

       

       Илк мювзуну ящатя едян А бюлмясиндя Байаты-Шираз лады юзцнц эюстярир. Лакин бурада лады характеризя едян мцяййян мотив вя йа фразалар, каданс гурулушлары мцшащидя олунмур. Бу бюлмя диэярляриня нисбятян даща садя вя лаконик образы жанландырыр. Илк ханялярдян башлайараг щязин вя гямли ящвал-рущиййя щюкм сцрцр. Лакин щяр бюлмядя бу характер мцхтялиф бойаларла эюстярлимишдир. Бюлмялярин фактурасы дяйишдикжя, мелодик гурулушлар да мцряккябляшир.

        А бюлмяси садя ики щиссяли репризли формада йазылмышдыр. Биринжи вя икинжи щиссяляр щяр бири ики жцмляли периоддан ибарятдир. Биринжи период 8+4 ханяли жцмлялярдян тяшкил олунмушдур. Икинжи жцмля реприза щесабына эенишляняряк 8 ханяни тамамлайыр. Нятижядя квадрат гурулушлу, гапалы период формалашыр. Флейтанын ифасында ясас мелодийа сясляняркян фортепиано партийасы мцшайият мювгейи нцмайиш етдирир. Бурада мелодийанын сясляриня уйьунлашан аккорд тяркибляринин арпежиосу верилмишдир. Икинжи периодун биринжи жцмлясиндя Б-дур-а кечид баш верир вя мусиги бир гядяр ишыглы характер алыр. Икинжи период 8+8 жцмлялярдян ибарятдир. Икинжи жцмля биринжи периоддан икинжи жцмлянин вариантлы тякрарыдыр. А бюлмяси э-молл-да тамамланыр. Бу бюлмянин мусигиси бир гядяр лирик, садя мелодик гурулуша малик халг мащныларыны хатырладыр. Флейтанын партийасында раст эялинян трелляр мелодийанын вокал характерини бир гядяр дя вурьулайыр.

        Нцмуня 2

       

       Б бюлмяси Пиу моссо иля гейд олунур. Бюлмянин мусиги характеристикасы бцтцнлцкля дяйишмишдир. Флейтанын партийасында мцшащидя олунан щярякятлилик 16-лыглардан ибарят гаммавари пассаъларла характеризя олунур. Бу бюлмядя бястякар ифачыйа юз техники бажарыгларыны нцмайиш етдирмяк цчцн имкан йаратмышдыр. Фортепиано партийасында ися аккордлар вя флейтанын партийасына хас кичик мотивлярин ара-сыра сяслянмяси характерикдир. Алтерасийалы пярдялярин истифадяси милли лад интонасийаларыны эцжляндирмишдир. Бу бюлмянин гурулушуна нязяр салдыгда 3 жцмлядян ибарят мцряккяб периоду мцшащидя етмяк олар. Биринжи жцмля юзцня 15 ханяни ящатя етмишдир. Бу жцмлянин мелодийасында артыг “фа дийез” (щармоник э-молл) ешитмяк мцмкцндцр. Гейд едяк ки, Б бюлмясиндя бястякар флейтанын партийасыны йухары реэистрдя тягдим едир вя реэистр тядрижян йцксялмякдя давам едир. Беляликля дя биринжи жцмля ЫЫ октаванын “сол” сясиндя тамамланыр. Икинжи жцмлядя мелодийа бу октавада давам етдирилир. Бу жцмля дя 15 ханядян ибарятдир. 15 ханянин каданс мотивини ифа етмяк ися фортепианойа тапшырылмышдыр. Б бюлмясинин репризасы (ЫЫЫ жцмля) биринжи жцмлянин тякрары кими гябул олунса да, бурада щисс олунажаг дяйишикликляр баш верир. Беля ки, жцмля дахилиндя алтерасийалы сясляр артыр вя тоналлыг э-молл-дан Э-дур-а дяйишир. Бу дяйишиклик аны ися фф гейд олунараг эярэинлийин артмасындан хябяр верир. Флейта максимал диапазон щяддини нцмайиш етдирян партийа ифа едир. Лакин бу узун сцрмцр, онун ардынжа мелодийа ашаьы истигамятдя щярякят едяряк ритмик эенишлянмя нцмайиш етдирир. Бу да щярякятин йавашымасы иля ялагядардыр. Бюлмянин сонунда Забул Сеэащ муьамынын характерик каданс мотивляри цзяриндя нювбяти бюлмяйя кечид баш верир. Нювбяти бюлмя Ж ясярин лирик мяркязини тяшкил едир. Онун ритмик структуру вя фактурасы лирик тяснифляри хатырладыр. Ж бюлмясинин мусиги материалы Забул Сеэащын лад-интонасийаларына ясасланыр. Гейд етмяк лазымдыр ки, бястякар Б бюлмясиндян Ж бюлмясиня кечиди мараглы шякилдя тяшкил етмишдир. Беля ки, ики бюлмя арасында милли лад модулйасийасы (Байаты-Шираз - Сеэащ) баш вермишдир. Ейни заманда “си” майяли сеэащ лады орта бюлмядя Байаты-Ширазын тяркибиндя йер алан Цззал, Дилруба шюбяляринин тязащцрц кими дя гиймятляндириля биляр. Бу бюлмя 5 ханялик фортепиано эириши иля башланыр. Бурада флейта партийасынын илк жцмляси сяслянир.

        Ж бюлмяси юз щяжминя эюря Б бюлмясиндян бир гядяр эенишдир. Бурада ики щиссялилик мцшащидя олунур. Лакин реприза йохдур. Щиссялярин щяр бириндя мцхтялиф истинад пярдяляри юзцнц эюстярир. Пярдяляр йцксялян истигамятдя щярякят едяряк сонатина-фантазийанын каденсийасыны щазырлайыр. Ж бюлмясинин биринжи щиссясиндя “си” вя “ре” сясляри истинад пярдяси кими чыхыш едир. Биринжи бюлмядя ики период йер алмышдыр. Бунлардан биринжисиндя “си” сясиня истинад сеэащ интонасийаларыны парлаг шякилдя ешитдирир.

        Нцмуня 3

       

       Лакин бу узун сцрцр. Биринжи периодун илк жцмляси фортепианонун ифасында, икинжиси флейтанын ифасында верилмишдир. Онун ардынжа эялян икинжи периодун щяжми даща эенишдир. Беля ки, истинад пярдяси “ре” сясиня дяйишян илк жцмлянин кадансында йенидян “си” сяси ешидилир вя бу жцмля йухары реэистрдя йенидян тякрар олунур. Икинжи жцмлядя ися каданс сяси йенидян “сол” сясиня дяйишир. Бу жцмлянин биринжи фразасы “сол” сясиндя дайанса да, икинжи жцмлядя каданс истигамятини дяйишир, “сол” сяси алтерасийалы шякилдя истифадя олунараг “лйа” дайаныг тону кими сечилмиш олур. Бу тясадцфи дейил. Чцнки Ж бюлмясиндян сонра йер алан Каденсийа мящз бу сясин ятрафында гурулмушдур.

        Ж бюлмясинин мязмуну, жанландырдыьы образ лирик характерли, тяснифляри хатырладан мусиги материалы иля тяжяссцм олунур. Бурада цстцнлцк илк нювбядя мелодийайа верилмишдир. Нятижядя флейта юн планда чыхыш едир. Бу бюлмядя бястякар флейтанын бядии имканларыны, лирик емосийаларыны, ифадяли интонасийа бажарыьыны эюстяря билмяси цчцн шяраит йаратмышдыр. Мараглыдыр ки, ясярдя флейтанын соло чыхышыны тямин едян Каденсийа бюлмясинин олмасына бахмайараг, ондан яввял йеня дя флейтайа шяраит йарадылмышдыр. Бу илк нювбядя ясярин бядии емосионал мязмуну иля ялагядрдаыр. Беля ки, лирик Ж бюлмясиндян сонра эялян Каденсийада бястякар муьам импровизасийа характерли фялсяфи-дцшцнжяли бир образ йаратмаьа наил олур. Бу сябябдян иряли эяляряк флейтанын щям техники, щям дя бядии-ифадяли имканларыны нцмайиш етдирмяк цчцн онун чыхышы садяжя Каденсийа чярчивясиндя дейил, бцтцн ясяр бойу диггят мяркязиндя сахланылыр.

        Гейд етмяк лазымдыр ки, каденсийанын мусигиси дя Ж бюлмясиндя гайнагланмышдыр. Мелодийанын типиндян ритмик гурулуша, фактурайа гядяр будара таныш мянзяря эюрцнцр. Лакин Каденсийада “лйа” майяли Байаты-Шираз лады вя щямин муьамын майя шюбясинин мотивляри, каданс гурулушлары истифадя олунмушдур. Илк дяфя мящз бу бюлмядя бястякар лад-муьам интонасийаларыны дягиг шякилдя эюстярмишдир. Бу бюлмянин муьам-импровизасийалы ифа тярзи дя флейтанын соло чыхышына хцсуси рянэ гатмышдыр.

        Нцмуня 4

       

       Каденсийа юз дахилиндя ики щиссяйя айрылыр. Биринжи щиссядя “лйа”, икинжи щиссядя ися йенидян “сол” тоник мяркяз кими чыхыш едир. Чцнки каденсийанын икинжи бюлмяси яслиндя сонунжу бюлмя-А репризаны щазырлайыр. Бу бюлмядя муьам-импровизасийа ифа тярзи сахланылмыр, яксиня мелодийанын биринжи бюлмяйя хас гурулушу вя характери тядрижян щазырланыр. Гейд едяк ки, бу щазырлыг фортепиано партийасында щазырланыр. Нятижя олараг реприза яввялжя фортепианода башланыр. 6 ханялик эириш еффектли парчада ися э-молл-ун пярдяляри алтерасийа олунараг бир гядяр ейни адлы маъорун интонасийаларыны ямяля эятирир. Лакин онун ардынжа йеня дя фортепиано партийасында А бюлмясинин ясас мювзусу ешидилир. Онун нювбяти кечиди флейтайа щяваля олунмушдур. Репризада биринжи период олдуьу кими тякрар олунса да, икинжи периодда мцяййян фяргляр нязяря чарпыр. Лакин бу фяргляр А бюлмясинин цмуми мязмунуна тясир етмир вя ясяр бу тонлар цзяриндя дя тамамланыр.

        Сонатина-фантазийанын мусиги мязмунуна нязяр салдыгда бурада муьамдан гайнагланан образлар айдын мцшащидя олунур. Бястякар Байаты-Шираз муьамынын лад-интонасийа хцсусиййятлярини мцхтялиф шякилдя тягдим едир. Бурада муьамын мцхтялиф шюбяляря мяхсус истинад пярдяляри, мотив вя каданслар ешидилир. Фортепианонун мювгейи даща чох мцшайиятчи гисминдя эюстярилмишдир.

        Ясярин мусиги дилиня ясас мювзунун мцхтялиф реэистрлярдя сясляндирилмяси характерикдир. Демяк олар ки, бцтцн бюлмялярдя буна тясадцф олунур. Флейта алятинин бядии вя техники сярщядлярини йахшы билян бястякар ифачы цчцн эениш тяфсир имканлары йаратмышдыр. Алят щям лирик-емосионал, щям фялсяфи-психолоъи, щям дя техники жящятдян тягдим олунур.

        Беляликля, тящлиля жялб етдийимиз бу ясярин характерик жящятлярини Я.Аббасовун йарадыжылыг цслубуна хас мязиййятляр кими гиймятляндирмяк олар. Бу щагда мусигишцнас алим Ж.Щясянова истедадлы бястякарын йарадыжылыьына щяср олунмуш мягалясиндя гейд етмишдир: “Яшряф Аббасов бцтцн щяйаты бойу халг гаршысында мясулиййят щисс едяряк, юз йарадыжы фяалиййятиндя даим милли мусиги яняняляриня дайагланмышдыр. Бунунла ялагядар олараг, о, юз чыхышларындан бириндя беля демишдир: Йашадыьы мцщитин варлыьына нцфуз етмяйян, мцасирляринин щяйаты, арзу вя истякляри иля йашамайан сяняткарлар щеч вахт халг тяряфиндян севилян ясярляр йарада билмязляр. Сянят адамы даим ахтармалы, гящряманын дахили аляминя нцфуз етмяли, ону севиб-дцшцнян, гуруб-йарадан бир инсан кими гялямя алмалыдыр”.

        ЯДЯБИЙЙАТ

1. Щясянова Ж. “Цзейир бяйин йетирмяси (Яшряф Аббасов-90)” / “Мусиги дцнйасы” ъурналы, 3/2010


2. Искендеров А.М. Стилевые и исполнительские особенности произведений для флейты. Б:Адилоглы, 2002, 194 с.


Страницы : 1

     ©Copyright by MusigiDunyasi
 

 

English Начало Написать письмо Начальная страница журнала Начало страницы