Начальная страница журнала
 
Архив

 

Культорология


ЦЗЕЙИР ЩАЖЫБЯЙОВ ВЯ ОПЕРА СЯНЯТИ

Автор: Айтян РЯСУЛОВА                   Город : Baku  Страна : Azerbaijan
Страницы : 1

      ХХ яср Азярбайжан ижтимаи фикир тарихини Ц.Щажыбяйовсуз тяссявцр етмяк чятиндир. Ясримизин яввяляриндя Ж.Мяммядгулузадя йени реалист, сатирик публисистиканын, щекайянин, М.Я.Сабир йени шеирин, Я.Щагвердийев йени драмын байрагдары идися, Ц.Щажыбяйов ингилаби-демократик публистиканын йени чаларларынын, “ядябиййат тарихимиздя мисли эюрцлмяйян йени реалист мязщякялярин” йарадыжысы иди. Бу щямин илляр иди ки, М.Я.Сабирин тярсиня дювран едян чярхи фялякдян, халглар достлуьундан, гадын щцгугсузлуьундан, фящля-кяндли щяйатындан йазмаьы, империализми ифша етмяйи, Я.Щагвердийевин “Хортданын жящянням мяктублары”ндан сюз ачмаьы, А.Шаигин Гурбан кими талесизлярин щяйатыны тясвир етмяйи, Н.Няримановун “Учурум дяряжяляр”ини арадан галдырмаьы вятяндашлыг боржу билирди.

        Ц.Щажыбяйов ядяби ирсиндя Азярбайжан халг йарадыжылыьына, классик мядяни ирся, мцтярряги дцнйа ядябиййатына, рус мядяниййяти вя ядябиййатына эцжлц мараг щисс олунурду. О, йарадыжылыьын ясасыны щяр шейдян яввял сяняткарын там щазырлыьында, гялямя алдыьы мювзунун актуаллыг вя мцасирлийиндя эюрцрдц. Шцбщясиз ки, яняняляря мющкям бялядчиликля йанашы онлардан щамсыны давам вя инкишаф етдирмяк зяруряти дя бурайа дахилдир. Тясадцфи дейил ки, Ц.Щажыбяйов “Мусигидя хялгилик” мягалясиндя йазырды ки, “Мян халг мусигисини ясаслы сурятдя юйрянмяйинжя бюйцк ясярляр йазмаьа тялясмямишям”

        Сяняткарын фикринжя зянэин халг ядябиййатына, классик ирся, ейни заманда мцтярягги дцнйа ядябиййатына мцкяммял бяляд олмайан, ондан йарадыжы истифадя етмяйи бажармайан гялям сащиби камил сянят нцмуняси йарада билмяз. Чцнки фолклорун вя классик ирсин мцттяряги яняняляри щямишя мцасир ядябиййат цчцн тцкянмяз мянбя олмушдур.

        Классик вя мцасир ядябиййатын ян мцтярягги жящятляриндян йарадыжы шякилдя истифадя едян Ц.Щажыбяйовун щуманизми вя реализми, бейнялмилялчилик идейалары, тябиилик вя садялийи ядябиййатымызын инкишафында нцмуня олмушдур. Буна эюря дя “Цзейирин ингилаба гядяр йазмыш олдуьу ясярляр халгымызын ижтимаи шцур ойанышында, кющня дцнйа вя кющня аляминдя халгын сарсылмасы уьрунда няинки Азярбайжан шяраитиндя, бялкя бцтцн йахын Шярг аляминдя ингилаби вя мцтярягги бир рол ойнамагла, мусигили комедийа ъанры йени бир ъанр олараг, щям дя кцтляви бир мусиги ъанры олараг биринжи дяфя Азярбайжанда, Цзейир гяляминин гцдряти иля йарадылды”.

        Ц.Щажыбяйов елми-нязяри эюрцшляриндя гялям сащибляриня йениликля кющнялик арасында эярэин мцбаризяляр эетдийи бир дюврдя йашайан сяняткарлара щяйат ахынына шцурлу гошулмаьы тювсийя едяряк йазырды : “...Бизим щяр биримиз эяряк ишини тяряггийя миндирмяйя чалышсын. Она эюря дя щеч бир тяшяббцс мцгабилиндя эюзцмцзц ачыг билиб сцрятсизлик етмямялийик. Инсан рузиэарын юнцмцзя йумшалтдыьы чятинликлярля мцбаризядя олмаг цчцн йараныбдыр, ажизлик вя сурятсизлик эюстярмякдянся, мцбаризя едиб рузиэара басылмамаг яфрялдир”.

        Сяняткарын чохчаларлы зянэин йарадыжылыьы щямишя тянгид вя ядябиййатшцнаслыьын диггятини жялб етмишдир. Онун мяфтун етдийи мусигиси, публисистикасы, етик, естетик вя ижтимаи сийаси эюрцшляри щаггында В.Виноградов, С.Коренов, С.Корнев, Сямяд Вурьун, Мяммяд Ариф, Яли Султанлы, М.Ж.Жяфяров, М.Жялал, Мирзя Ибращимов, Фирудин Кючярли, Гулам Мяммядли, Г.Гасымов, Е.Аббасова, Х.Мяликов, С.Ширван кими йазычы вя алимляр гиймятли фикирляр сюйлямишляр.

        Цзейир Щажыбяйов Азярбайжан мядяниййяти тарихиндя бюйцк бястякар, опера сянятинин баниси вя классик йарадыжысы кими танынмышды. Азярбайжан, рус вя дцнйа классик ядябиййаты вя инжясянятинин мцтярягги янянялярини дяриндян гаврамыш, доьма халгынын мядяниййятини йцксялтмяк ешги иля йашайыб-йаратмыш бястякар, юмрцнцн тяхминян 45 илини бу ишя вермиш вя Азярбайжан мусигисини инкишаф етдирмяк, ону йени кефиййятлярля зянэинляшдирмяк цчцн бюйцк гейрят вя зящмят сярф етмишдир.

        Цзейир Щажыбяйов ейни заманда эюркямли бир ядиб иди. Онун ядяби йарадыжылыьы ики истигамятдя давам етмишди: О щям чохлу дярин мязмунлу сатирик фелйетонлар, публисист ясярляр йазмыш, щям дя опера вя оперетталарын ядяби мятнини йаратмышдыр.

        Цзейир Щажыбяйов дцнйа вя опера сянятиндя еля надир бястякарлардандыр ки, мусиги йарадыжылыьында да, ядяби йарадыжылыьында да парлаг истедад нцмайиш етдирмишдир. “Короьлу”дан башга, бцтцн опера вя оперетталарын мятнини о юзц йазмышдыр. Цзейир Щажыбяйовун либреттолары щуманист мянасына вя бядии кейфиййятиня эюря сярбяст драм ясярляри кими йашайыр. “Яр вя арвад”, “О олмасын бу олсун”, “Аршын мал алан”, “Ясли вя Кярям” дярин инсани дуйьулары ифадя едян, дольун ижтимаи типляр йарадан эюзял сящня ясярляридир.

        Бюйцк сяняткарын мусигиси кими драмлары да халг йарадыжылыьы иля, халг ядябиййаты иля, классик янянялярля баьлыдыр. Буну биз ясярляринин мювзусунда, суъет гурулушунда, типляри сечмякдя, сяжиййяляндирмякдя вя бядии дилиндя эюрцрцк. Онун драмлары ъанр хцсусиййятляри жящятдян ики рущдадыр: классик вя халг ядябиййатынын мящяббят, гящрямалыг мотивляри ясасында йазылмыш жидди драмлар вя суъети халгын мцасир щяйатындан алынмыш комик ясярляр. “Лейли вя Мяжнун”, “Шейх Сянан”, “Рцстям вя Сющраб”, “ Шащ Аббас вя Хуршидбану”, “Ясли вя Кярям”, “Щарун вя Лейла” классик Азярбайжан вя Шярг ядябиййатындан, наьыл вя дастанлардан алынмышдыр. Бу сцъетляр узун ясрляр бойу йа айры-айры йазычылар тяряфиндян мцхтялиф шякиллярдя ишлянмиш, йа да халг шцурунда, халг йарадыжылыьында доланараг кристаллашмышдыр. Лакин Цзейир Щажыбяйов щямин сцъетляри ядяби мянбялярдян механики сурятдя алмамыш, онлары сянятин тялябляриня эюря драматик шякля салмыш, зяманясинин мяняви ещтийажларына уйьунлашдырмыш, демократик рущда ишлямишдир.

        “Лейли вя Мяжнун” црякляр вя фикирляр солтаны юлмяз Фцзулинин мящшур поемасы ясасында йарадылмышдыр. “Ц.Щажыбяйов еля бу биринжи ясяриндя бюйцк ядяби зювгя малик олдуьуну, бядии сюзцн дяриндян дуйдуьуну сцбут етмишдир. О, Фцзулинин поемасында ясас хятляри, суъет дюнцшлярини, гящряманларын щяйати, фялсяфи, яхлаги, ижтимаи эюрцшлярини вя изтирабларыны якс етдирян лювщяляри мараглы, эярэин драматик сцъетдя якс етдиря билмишдир. “Лейли вя Мяжнун” садяжя гурашдырма дейил, йарадыжы шцурун мящсулудур. Бурда оръиналлыг, усталыг, йарадыжы иш бир ъанрда йазылмыш ясяри ейни мящарятля башга ъанра чевирмякдя, бцтцн щадисяляри ващид вя драматик бир хяття табе етмякдядир.

        “Лейли вя Мяжнун” ун ардынжа Цзейир Щажыбяйов 1909-жу илдя йеня халг йарадыжылыьына мцражият етмиш вя азад дцшцнжя иля дини екранларын барышмаз зиддийяти ичиндя чырпынараг, нящайят бцтцн “Мцгяддяс” дини ягидялярини, эцржц гызы Хумарын мящяббятиня гурбан вермиш бир яряб шейхинин фажиясини тясвир едян “Шейх Сянан” операсыны йазмышдыр. Тяясцф ки, бу ясярин ядяби мятни галмамышдыр, лакин мцяллиф операнын мусигисиндян сонракы ясярляриндя истифадя етмишдир. 1909-жу илдя йеня лирик мящяббят мювзусунда олан вя мювзусу Фирдовсинин “Шащнамя”синдян алынмыш “Рцстям вя Сющраб” операсыны йазмышдыр.

        Бу ясярляр йазыландан артыг мцяллиф ийирми дюрд йашында иди. О, халгын эяляжяйи вя азадлыьы уьрунда мцбаризядя кяскин эцлцшцн, юлдцрцжц сатиранын щеч дя лирик сцъетлярдян аз ящямиййятя малик олмадыьыны эюрцрдц. Щяр щалда, бу дюврдя о, лириканы эцлцшдя явяз етмяйя ещтийаж дуймушдур. Бу дахили ещтийажы юдямяк цчцн “Шейх Сянан” фажиясинин ардынжа 1910-жу илдя “Яр вя Арвад” комедийасыны йазмышдыр.

        ЫЫ Дцнйа Мцщарибяси мцщарибяси илляриндя Ц.Щажыбяйов «Чаьырыш», «Йахшы йол», «Ананын оьлуна нясищяти», «Шяфгят бачысы», «Дюйцшчцляр маршы» вя с. вятянпярвяр рущлу мащнылар, еляжя дя халг чальы алятляри оркестри цчцн «Жянэи» (1941) пйесини, «Вятян вя жябщя» (1942) кими кантаталар бястялямишдир. Бу иллярдя ярзиндя бястялядийи «Сянсиз» (1941) вя «Севэили жанан» (1943) романс-гязялляри, Азярбайжан Республикасынын Дювлят Щимнляринин (1945, 1992) чох мцщцм мусиги щадисяляридир. Щяйатынын сон илляриндя Ц.Щажыбяйов «Фирузя» операсы цзяриндя ишлямиш, бу битмямиш операдан тякжя Фирузянин арийасы галмышдыр.

        Цзейир Щажыбяйов 1948-жи ил нойабрын 23-дя Бакыда вяфат етмиш, Фяхри Хийабанда дяфн олунмушдур. Азярбайжан Дювлят Консерваторийасына, Азярбайжан Дювлят Симфоник Оркестриня онун адынын верилмяси, Шушада вя Бакыда ев-музейи, щейкялляри, Бакыда Цзейир Щажыбяйовун адына кцчянин, онун адыны дашыйан эяминин олмасы бястякара верилян йцксяк дяйярин бариз нцмунясидир. Бястякар вя шаирляр онун хатирясиня ясярляр бястялямишляр (мясялян, Ф.Ямиров, «Бястякарын хатирясиня»). Онун щяйат вя йарадыжылыьына щяср олунмуш 2 серийалы «Цзейир юмрц» (ссенари мцяллифи вя реъиссору Анар) бядии филми, бир сыра сянядли филмляр чякилмишдир. Вя ян юнямли щадисялярдян бири дя щяр ил Республикамызда Цзейир бяйин анадан олдуьу эцн - 18 сентйабр «Мусиги эцнц» кими гейд едилир.

        ЯДЯБИЙЙАТ

1. Ц.Щажыбяйовун “Сечилмиш ясярляри” (Тяртиб едяни Мираббас Асланов). 1985.Б.

2. Мираббас Асланов “Цзейир Щажыбяйов”. Эянжлик. Бакы 1977.

3. Жащид Гулийев “Бюйцк щуманист”. Йазычы. Бакы.1981.

4. А.Абасов “Ц.Щажыбяйовун сяняткарлыьы”. Эянжлик. Бакы 1976.


Страницы : 1

     ©Copyright by MusigiDunyasi
 

 

English Начало Написать письмо Начальная страница журнала Начало страницы