|
|
Этномузыковедение
ПЕШРЕВЛЕРДЕ ТЕСЛИМ
Автор: Ата Бащри Чаьлайан Город
: Baku Страна : Azerbaijan
Страницы
:
1
- ЭИРИШ: Юнде эиден манасына эелен Пешрев келимеси таксимден сонра ижра едилмектедир (Езэи, 1953). Тарищи кайнаклардан анлашылдыьы кадарыйла Пешрев бичими Фараби’йе кадар ескийе дайандыьы ифаде едилмектедир (Йавашжа, 2002); (Езэи, 1953); (Сезикли, 2007). Пешрев бичиминин инкишаф етмесинде Танбури Бцйцк Осман Бей’ин (1885) каткылары юнемлидир (Сойсал & Эирай, 2013, с. 173). Пешрев бестелендиьи макам адларыйла ушшак пешреви, нищавенд пешреви эиби анылырлар ве щажимже бцйцк ве санатлы бир бичимлердир. Пешрев бичими цч вейа дюрт щане бир мцлазимеден олушур. Биринжи щане ве мцлазиме айны макамда бестеленмектедир. Биринжи щаненин макамы бестейе адыны вермектедир. Икинжи ве дюрдцнжц щане йакын макам эечкилери, цчцнжц щане исе санатлы узак макам эечкилери иле мейдана эелмектедир. Бестекaрлык илми ачысындан теслим (кюпрц) бир мцзик дцшцнжесинден диьерине эечмек ичин кулланылыр (Ерал, 2002, с. 13). Тцркц, шаркы эиби кцчцк мцзик бичимлеринде теслим булунмаз. Теслимин сюз партилерине кюпрцлери айрыжа чалышылмасы эерекир анжак бу кону пешревлерде сюз олмадыьы ичин араштырма сынырларынын дышында калмактадыр. Теслим А жцмлесини Б жцмлесине баьламак ичин кулланылмактадыр. Теслим щем бичимсел щем мелодик ачыдан ики мцзик дцшцнжесини бирбирине баьламайы ифаде едер. Айны заманда бестекарын назарийе ве ижрайа щакимийетини де эюстерир. Ики жцмлейи бирбирине баьламасы йюнцйле ики зытлык ичерен дцшцнжейи бирбирине баьладыьы да сюйленебилир. Йени бир мцзик фикрине эириш нителиьи ташыр. Бестекар тарафындан теслим йазылыркен А, Б, А-Б жцмлелеринин донаным юзелликлеринден йарарланабилежеьи эиби йени вейа сербест бир йапыда да олабилир. Теслимин эюревлерини йукарыда щем мелодик щем бичимсел олабилежеьини вурэуламыштык. Мелодик ачыдан теслим эидилежек жцмленин макамыны щазырлар. Езэисел бир сейир иле юнжеки жцмледен аларак сонраки жцмлейе эечиш саьлар. Юнжеки, сонраки вейа щер ики жцмленин макам юзелликлерини ташыйабилир. Теслим мцзик жцмлесини бир макамдан алып башка бир макама теслим едебилежеьи эиби о фикри алып макамын базы перделерине ташыйадабилир. Жцмленин ташындыьы перде де аслында эидилен жцмленин макамы щаккында фикир вермектедир. Анжак теслимде ки асыл эайе жцмлелер арасында ки мцзик фикринин ишитме ачысындан эечишини саьламак ве динлейижийи буна щазырламактыр. Ен юнемли амажы будур. Анжак чалэыда текник ижра зорлуклары сюз конусу олдуьунда да фарклы позисйонлара эечмек ичин йине теслим кулланылабилир.
МЕТОДОЛОЪИ: Араштырма кеситсел, белэелере дайалы эерийе дюнцк (ретроспектиф) чалышылмыштыр. Нител верилерин анализи мцзиколоъи аланынын систематик йаклашымы иле езэисел ве бичимсел оларак йапылмыштыр. Али Ерал Баты мцзиьи композисйон дерс нотларында бичим инжелеме йапаркен кюпрц оларак конуйу анлаттыьы эюрцлмектедир. Анжак армоник йцрцйцш щарич теслим иле бензер юзелликлер эюстердиьи дцшцнцлмектедир. Бу мцнасебетле кюпрц ичин дцшцнцлмцш йарарлы билэилери бизде теслим ичин уйэуладык. Бир мцзик есери бюлцм, жцмле, жцмлежик, мотиф эиби юьелерден олушур (Торун, 2004, с. 5). Теслим фиэцратиф йапыдан олушан мотиф юзеллиьи ташымактадыр. Бир есер ичинде йазылан теслим жцмлежиклерини нотасйонда эюстериркен а, б, ж шеклинде эюстерип нота билэиси вериркен де а жцмлежиьинин щанэи юлчцде олдуьуну эюстермек ичин 1 нумаралы юлчц а мотифи ифадеси кулланылмыштыр. Окумада колайлык олсун дийе 28 заманлы деври кебир усuлц 4 заманлы шеклинде юлчцлере бюлцнмцш щалийле нотайа алан киши вейа нотанын аршивжилери тарафындан верилмиштир. Кулландыьымыз нота ТРТ Анкара Радйосу санатчысы Ремзи Октар тарафындан щизмете сунулан щттп://www.нотаарсивлери.жом адресинден елде едилмиштир. Деври кебир усuлцнцн 4 заманлы шеклинде юлчцлере ким тарафындан бюлцндцьц щаккында билэийе растлайамадык. Юлчц нумаралары эерчек усuлцне эюре верилмиш долайысыйла бир мотифин бир юлчцнцн ичинде ки мотиф олдуьу бир юлчцлцк бир жцмле олмадыьы унутулмамалыдыр. Нота цзеринде даща сонрадан юлчцлерин 4 вейа башка заманлара дюнцштцрцлмеси тек юлчц чизэиси иле, бестекар тарафындан бестеленен усuл исе ики инже чизэи иле белиртилдиьи эюрцлмектедир. Бестекар тарафындан бестеленен есерлерин бестелендиьи усuлде инжеленмеси ве окунмасы доьру сонучлар елде етмек ичин эереклидир. Теслим конусу щем сюз щем чалэы йюнцйле еле алынабилежеьинден пешревлер иле сынырлы олан чалэысал черчеведе чалышылмыштыр. Найи Осман Деде’нин Девр-и Кебир Раст Пешреви, Фараби’нин Берефшан Раст Пешреви, Рефик Ферсан’ын Щафиф усuлцнде Раст Пешреви юрнек оларак сечилмиш чалышманын сынырлары белирленмиштир.
БУЛЭУЛАР
Нота 1:Найи Осман Деде'нин девр-и кебир раст пешреви теслим бюлцмлери.
Биринжи нота юрнеьинде 1 нумаралы юлчцде булунан а теслим мотифинде ажемли раст сейрийле невада буселик эюстерен бир йапы иле биринжи щанейи раст макамынын эцчлцсцне нева пердесинден башлайып растлы раст пердесине доьру щарекет едежек олан мцлазимейе теслим етмектедир. 3 нумаралы юлчцде булунан б теслим мотифинде йеэащта раст эюстеререк макамын карарында теслим уйэулайарак там бешли ийи дуйум аралыьында олмасы йюнцйле мцлазимейе земин щазырламактадыр. Икинжи щаненин сонунда 11 нумаралы юлчцлерде ж мотифли теслим, раст пердесинде раст эюстеререк икинжи щанейи мцлазимейе теслим еттиьи эюрцлмектедир. Цчцнжц щаненин сонунда 13 нумаралы юлчцлерде эюстерилен д мотифли теслим эерданийеден башлайан мащур сейрийле раст макамынын эцчлцсц нева пердесинде башлайан мцлазиме ичин растлы эерданийеден невайа теслим етмектедир. Есерин дюрдцнжц щанеси 15 нумаралы юлчцлерде эюстерилен е мотифли теслим растта раст йапарак нева пердесине мцлазимейе сон щанейи теслим етмектедир.
Нота 2:Фараби'нин берефшан раст пешреви.
Фараби’нин берефшан усuлцнде бестеленмиш раст пешревинде цчцнжц юлчцнцн сонунда ки йеэащта раст эюстерен теслим (а мотифи) мцлазиме жцмлесине щцсейни аширан пердесине эечиш саьламыштыр. Есер икинжи щаненин сонунда (7 нумаралы юлчц б мотифи) мцлазимейе йеэащта раст йапарак теслим етмектедир. Цчцнжц щаненин сонунда (10 нумаралы юлчц ж мотифи) есер сеэащ пердесинден башлайан дцэащта ушшак, йеэащта растлы инижи сейир иле эелип мцлазимейе баьланмактадыр. Сон щанеде есер карар живарындан растлы башлайан бир теслим мотифийле (13 нумаралы юлчц д мотифи) растлы йеэаща инижи шекилде эидип мцлазимейе кюпрц олуштурмактадыр.
Нота 3:Рефик Ферсан'ын щафиф усuлцнде раст пешреви.
Рефик Ферсан'ын щафиф усuлцнде бестеледиьи раст пешревинин биринжи щанесинин сонунда илк теслиме растланмактадыр (1 нумаралы юлчц а мотифи). Дцэащ цзеринде ушак эюстеререк раст пердесинде битмектедир теслим мотифи. Мцлазименин сон мотифи (4 нумаралы юлчц б мотифи) щанелерин башладыьы перделер дцшцнцлдцьцнде теслим мотифи оларак эюрцлебилир. Икинжи щаненин сонунда сеэащ пердесинде башлайан теслим мотифи (6 нумаралы юлчц ж мотифи) растлы раст пердесине инижи шекилде сейредерек мцлазимейе баьламактадыр. Цчцнжц щаненин сонунда (8 нумаралы юлчц а мотифи) илк теслим мотифинин текрар едилдиьини эюрцлмектедир. Дюрдцнжц щаненин сонунда мцлазимейе дюнцлдцьц йерде дцэащ пердесинден чыкыжы невайа кадар ушшак эюстерилмиш инижи оларак невадан раст пердесине кадар растлы бир сейир иле (10 нумаралы юлчц д мотифи) мцлазимейе баьланмактадыр.
СОНУЧ: Найи Осман Деде'нин девр-и кебир раст пешреви теслим чешитлери щанелерин сонунда уйэун эечиш земинини щазырлайарак щанелерде ки жцмлелерин сонуну мцлазимейе эютцрен кюпрц вазифеси цстлендиклери анлашылмактадыр. Фараби’нин берефшан усuлцнде бестеленмиш раст пешревинде булунан теслимлер мцлазимейе эечиш ичин кюпрц нителиьинде олдуьу эюрцлмцштцр. Мцлазименин щцсейни аширан пердесинде чыкыжы шекилде башлайан езэисел йапысына щане жцмлелеринин теслим едилмеси шеклинде тасарландыьы дцшцнцлмектедир. Рефик Ферсан'ын щафиф усuлцнде бестеледиьи раст пешревинин бир, дюрт, алты, секиз ве он нумаралы юлчцлеринде щер щаненин сонунда теслим мотифлерийле каршылашылдыьы эюрцлмектедир. Рефик Ферсан'ын есеринде ки теслимлерин мцлазиме жцмлесине баьланты кюпрцлери нителиьи эюстердиьи дцшцнцлмектедир. Сонуч оларак инжеленен пешревлерин щанелери мцлазимейе дюндцрен, езэисел бир эечиш саьлайан йапылар оларак каршымыза чыктыьы теспит едилмиштир. Цч есер цзеринде эерчеклештирилен инжелеменин модел олмасы ве даща сонра тцм пешревлере уйэуланарак теслимлерин белирленмеси Тцрк мусикиси бестекарлык аланына каткы саьлайажактыр. Бу тцр чалышмаларын чоьалмасы йарарлы каткылар нителиьинде аланда истифаде едилежектир.
КАЙНАКЛАР
1. Деде, Н. О. (н.д.). Раст Пешрев. Девр-и Кебир Усцлцнде.
2. Ерал, А. (2002). Бичим Билэиси (ИТЦ ТМДК Дерс Нотлары). Истанбул: Басылмамыш Дерс Ноту, Сайфа сайысы 25.
3. Езэи, С. (1953). Амели ве Назари Тцрк Мусикиси (Волс. ЫЫЫ-В). Истанбул: Истанбул Консерватувары Нешрийаты, Сайфа сайысы 350.
4. Фараби. (н.д.). Раст Пешрев. Берефшан Усцлцнде.
5. Ферсан, Р. (н.д.). Раст Пешрев. Щафиф Усцлцнде.
6. Октар, Р. (2009). щттп://www.нотаарсивлери.жом.
7. Сезикли, У. (2007). Абдцлкaдир Мерaэi ве Жaмиу'л-Елщaн'ы. Истанбул: МЦСБЕ Йайынланмамыш Доктора Тези, Сайфа сайысы 276.
8. Сойсал, Ф., & Эирай, С. З. (2013). Таксим, Пешрев ве Саз Семаиси. (пп. 168-176). Бакц: ИЖТМ иле 11-15 Март 2013, тарищинде ортак эерчеклештирилен “Тще Роле оф Мусижал Ынструментс ин Муэщам/Дастэащ анд ин тще Релатед Мусижал Традитион оф Еаст Семпозйуму конферансы.
9. Торун, М. (2004). Тцрк Мцзиьи Формлары. Истанбул: Басылмамыш, ИТЦ ТМДК Композисйон Бюлцмц Мцзик Формлары Дерс Нотлары, Сайфа сайысы 380.
10. Йавашжа, А. (2002). Тцрк Мuсикiси'нде Композисйон ве Бесте Бичимлери. Истанбул: Март Матбаажылык Санатлары, Сайфа сайысы 798.
Страницы
:
1
|
