Начальная страница журнала
 
Архив

 

Музыкальное образование


Щ.САРАБСКИНИН ХХ ЯСРИН 20-30-ЖУ ИЛЛЯРИНДЯ ЕЛМИ-ПЕДАГОЪИ ИШИ

Автор: А.КЯНЭЯРЛИ                   Город : Baku  Страна : Azerbaijan
Страницы : 1

      Щ.Сарабски 20-30-жу иллярдя елми-педагоъи фяалиййят эюстярмиш, юз чыхышларыны Азярбайжан мусиги мядяниййятинин инкишафына щяср етмишдир. Онун бу фяалиййяти бир нечя аспектя малик иди.

        Щ.Сарабскинин ян мяшщур мягаляляри - “Йени, севинжли щяйат” [«Зарйа Востока” гязети, 15.01.1935, № 35]; “Бизим илк тамашамыз” [“Советское искусство” гязети, 5.04.1938, № 44]; “Тялтифляр мяжбур едир” [“Труд” гязети, 18.04.1938, № 89]; “Тцрк мащнысы” [“Советское искусство” гязети, 5.10.1936, № 46]; “Азярбайжан театрынын кечмиши вя бу эцнц” [“Труд” гязети, 3.04.1938, № 75] [Ялй. Ынституту, ф 15, с.в. 200].

        Бу сийащыда Щ.Сарабски Азярбайжан халг мусигисинин дяйярини эюстярмяйя чалышырды вя буну дяфялярля гейд едирди. Башлыжа сябяб ися ону эюстярирди ки, бу, Азярбайжан халгынын йарадыжылыьыдыр вя она эюря дя Азярбайжан халгынын рущуну якс етдирир.

        20-40-жы иллярдя Щ.Сарабски Азярбайжан мусиги мядяниййятинин инкишафы проблемляри вя мясяляляринин мцзакирясиндя фяал иштирак едирди. Онун мягаля вя чыхышларында Азярбайжан мусиги театрынын инкишафы щаггында мараглы, перспективли идейалары яксини тапмышдыр. Онун дцшцнжяляринин ясасында Азярбайжан мусигисинин юзцнямяхсус хцсусиййятляря малик олмасы щаггында фикирляр хцсуси йер тутур. Онун фикринжя Азярбайжан мусигисинин ифадя васитяляри, мелодизми, зянэин ритмикасы тцрк операсынын йарадылмасында башлыжа шяртдир. Тцрк динляйижиси илк юнжя мелодийаны динляйир вя онун тящриф едилмясиня дюзмцр.

        Щ.Сарабскинин педагоъи фяалиййятини тядгиг едяряк важиб фактору гейд етмяк истярдик. Щ.Сарабски эянж ханяндяляри тякжя муьам сянятиня юйрятмирди, о щям дя юз педагоъи тяжрцбясиндя важиб елми мясяляляр иряли сцрцрдц. Она эюря дя Щ.Сарабскинин елми-педагоъи фяалиййяти щаггында данышмаг лазымдыр.

        ХХ ясрин 20-30-жу илляриндя Тцрк мусиги техникуму, халг тящсилинин Бакы сюбяси няздиндя Мусиги техникуму, Маариф Халг Комиссарлыьы няздиндя Мусиги Техникуму, Нахчыванда, Бакыда, Эянжядя, Аьдамда вя Азярбайжанын диэяр шящярляриндя мусиги мяктябляри йарадылмышдыр.

        1921-жи илдя Азярбайжан Дювлят Консерваторийасы тяшкил едилди. Щ.Сарабски кадр щазырлыьы мясяляляринин щяллиндя иштирак едирди.

        Щ.Сарабски фяал педагоъи фяалиййят эюстярмишдир. Беля ки, 1932-жи илдян юмрцнцн сонунадяк - 1945-жи иля гядяр Щ.Сарабски Азярбайжан Дювлят Консерваторийасында, щямчинин А.Зейналлы ад. Мусиги мяктябиндя муьам синфини апармышдыр. Онун тялябяляри - Сара Гядимова, Шювкят Ялякбярова, Ялювсят Абдуллайев вя б. олмушдур.

        Щ.Сарабски бцтцн чыхышларында гейд едирди ки, Консерваторийада шярг бюлмясиндя Азярбайжан дилини дяриндян билян мцяллимляр олмалыдыр: “...Консерваторийада шярг бюлмяси... башлайырса, беля бир мясяля эялир, бу мусигини тцрк дилини савадлы биляндян юйрянмяк лазымдыр, дили йахшы билян тцрк лазымдыр” [1].

        Щ.Сарабскинин Азярбайжан муьамынын тядрис етмясини патриотик мювгедян гейд едяк. Бунунла баьлы Щ.Сарабскинин Азярбайжан муьамынын тякжя тарихи мювгедян дейил, щям дя эянж ханяндяляри патриотик тярбийялянмяси мювгейиндян дцзэцн олан фикрини эюстяряк: “Охудуьумуз муьамат Азярбайжанындыр. Мян вя бир чох кющня Азярбайжан ханяндяляри Иран вя яряб охуйанлары эюрмямишик вя онлардан юйрянмямишик. Юйряндийимиз Азярбайжан ханяндяляриндян, Азярбайжан ашыгларындан олмушдур...

        ...Бизим дюрд жцр шикястямиз вар. Мян жцрятля дейя билярям ки, бу шикястяляр анжаг Азярбайжан халгынындыр. Щарада олсам, дцнйанын щансы щиссясиндя олсам, Гарабаь шикястясини ешитсям, мцтляг билярям ки, бу охуйан азярбайжанлыдыр” [1].

        Бу фикирляри дедикдян сонра Щ.Сарабски Азярбайжан алятляриндян нцмуняляр эятирир:

        “Тар Азярбайжан тары (гурулушунда, сясиндя, симляриндя) Иран тарындан башга вя сяс жящятдян эцжлц вя симфоникдир. Зяннимжя, Иранда щал-щазырда бизим тар ишлянир, чцнки онларын юз тарлары ибтидаи бир шякилдядир” [1].

        Азярбайжан Милли Елмляр Академийасынын Ялйазмалар Институтунда Щ.Сарабскинин “Муьамат вя ел мащнылары щаггында” мягаляси сахланылыр, бурада о, Азярбайжан халг мусиги йарадыжылыьынын юйрянилмясинин чох важиб проблемлярини галдырыр.

        Щяр шейдян юнжя Щ.Сарабски Азярбайжан шифащи мусиги йарадыжылыьынын конкрет дашыйыжылары кими, муьамларын вя халг мащныларынын ифачыларына диггяти жялб едир.

        Щ.Сарабскини беля бир мясяля щаглы олараг наращат едирди ки, бир чох мцьянниляр халгын щягиги йарадыжылыьыны, тяяссцф ки, илкин эюзяллийиндян мящрум вя узаг олан юзцнкц иля явязляйир.

        Щ.Сарабски йаранмыш вязиййят щагда йазыр: “...халг арасында нцфузу олмасына йеэаня сябяб одур ки, бунлар халгын юз йарадыжылыьыдыр, халгын рущуну охшар, юз мусигисидир” [1].

        Азярбайжан муьамынын янянялярини горумаг, муьам сянятинин ясас ганунларыны дцзэцн чатдырмаг цчцн Щ.Сарабски муьам мяжлислярини бярпа етмяйи тяклиф едир, беля ки, мяжлислярдя, тойларда, мяишятдя жанлы ифачылыг шяраитиндя Азярбайжан муьамы горунуб сахланылыр.

        Бунунла йанашы, Азярбайжанда муьам мяктябляри - Нахчыван, Гарабаь, Бакы, Шамахы вя диэярляри мювжуд иди. Муьамын тядриси фактору щямишя биринжя дяряжяли олмушдур. Бу просеси Щ.Сарабски беля гыса формада тясвир едир: “Бир эянжин сяси олдугда юз сясини вя мусиги цслубуну инкишаф етдирмяк цчцн ону тойларда, чайханаларда, мейданчаларда эедиб ашыгларын, ханяндялярин чалыб-охумасына гулаг асыб, щярясиндян бир эушя, бир зянэуля, бир лящжя юйрянирди. Нящайят, бу эянж тясадцфян бир ханяндяйя раст эялдикдя о бу эянжин йахшы сяси олдуьуну билиб ону юзцня шаэирд эятирярди. Щансы тойханайа ханяндя эетсяйди, шаэирди дя онунла эедиб устад охудуьу заман ондан ханяндялик юйрянярди. Ара бир ханяндя юз евиндя шаэирди охудуб она тялим верярди вя щансы зянэулянин щарада вурулмасыны она юйрядярди. Сонра бу эянжи тойханаларда, йа бир мяжлисдя юзцндян габаг тарын дибиндя отурдуб охударды, жамаат да гулаг ашарды. Беляликля, яйяр онун дяйярли сяси, щаражата бялядлийи олурдуса, йаваш-йаваш, жамаатын арасында юзцня нцфуз газана билярди” [1].

        Щ.Сарабскинин мягалясинин ясас мязмуну муьам вя халг мащнылары ифачыларынын кадрларынын щазырланмасына щяср олунмушдур. Беля ки, Щ.Сарабски мусиги техникумларынын, Азярбайжан Консерваторийасынын йарадылмасыны вя тяшкил олунмасыны алгышлайыр. Щ.Сарабскинин фикринжя Азярбайжан халгы чох истедадлыдыр вя истедадлы эянжляри Азярбайжанын мцхтялиф, демяк олар ки, бцтцн эцшяляриндя тапмаг олар. Беля ки, Азярбайжан мусиги мядяниййяти инкишаф етдикжя цмумреспублика фестиваллары, олимпиадалар кечирилмяйя башлады, ашыгларын, киши вя гадын хорларынын чыхышлары тяшкил едилирди ки, бунлар профессионал тящсил алмаг истяйян эяляжяк мусигичиляри щазырлайырды.

        Щ.Сарабски муьам-ханяндяляри щазырлыьы цзря тящсил просесиня чох тянгиди йанашырды. Мясялян, беля щаллары о, йолверилмяз щесаб едирди: “...бир ханяндя дявят олунурду, бир дя бир тарчы, жаван кадр башларды ондан охумаг юйрянмяйя. Илин ахырында йохламада мялум олурду ки, бу эянж охуйан тамамиля юз мцяллимини йамсылайыр, беля ки, юз йарадыжылыгларыны щеч бир васитя иля инкишаф едя билмирди.

        Мянжя бу эянжи плансыз, методсуз, сийаси савадсыз йалныз сясиня юйцняряк елмсиз бир мцяллимя инанмаг щеч дя дцз дейил” [1].

        Эцндяликдян бу нюв “йамсылайыжы” тящсили чыхармаг цчцн Щ.Сарабски, щяр шейдян юнжя, Азярбайжан мусигисинин тарихиня дяриндян йийялянмяйи тяклиф едирди. Онун фикринжя, мусиги мяктябляриндя дярс верян мцяллимляр мцтляг мягамат вя ел мащныларынын тарихини чох йахшы билмялидир.

        Бу мягалядя Щ.Сарабски мусиги вя поезийанын гаршылыглы ялагяси, ханяндя сяняти щаггында да йазыр.

        Щ.Сарабскинин тящлил олунан мягаляси инжя мцшащидяляри иля зянэиндир.

        “Цч охуйан бир жащарэащ дястэащы охуйанда эюрцнцр ки, щяр бири башга жцр охуйур, анжаг гулаг асандан сорушсан дейяжякдир, цчц дя жащарэащдыр. Охуйанларын сясляринин эцжцндя дя дяряжяси вар. Охуйанларын щяр бири дя бир кюкдя охуйур. Жаббарын кюкц башгадыр, Сейидинки башгадыр, Ялясэяринки башгадыр. Бунларын щамысы йахшы охуйур, щяр бири юз габилиййяти сайясиндя жарэащ йарадыр” [1].

        Мягалядя Щ.Сарабски сяс чыхарманын физики хцсусиййятляриндян дя йан кечмир, муьам сянятинин бири кими эюстярир.

        Эянж ханяндяляря мцражият едяряк Щ.Сарабски щяр бир ифачынын профессионал боржу кими - бюйцк муьам устадларындан ян йахшыны мянимсямяйи вурьулайыр.

        “Сизин боржунуз бунлардан, кечмиш охуйанлардан йахшы тяряфлярини эютцрцб пис тяряфлярини атыб юзцмцз цчцн йени бир мусиги йолу тапмагдыр. Онун да цстцндя мяктябимизи гурмагдыр” [1].

        Азярбайжан муьамынын тядриси просесиндя Щ.Сарабски тякжя мусиги вя поезийанын гаршылыглы ялагясиня дейил, щям дя мусигидя поетик сюзцн айдын чатдырылмасына бюйцк ящямиййят верирди. Юзцнцн бцтцн мягаляляриндя, чыхышларында, дярсляриндя онун башлыжа фикри бундан ибарят иди: “Анжаг бир бу кифайят елямир, икинжи мясяля будур: бязи охуйанын сяси охумаьына бахмайараг, о гядяр тясир бурахмыр - буна да сябяб охудуьу шеирин динляйижиляря чатмамасыдыр. Шеирин юзцнцн бярбад бир щалда аьыздан чыхмасыдыр. Мусиги иля шеир бажы-гардашдыр. Мусигисиз шеир олмаз, шеирсиз мусиги. Мусиги ащянэляринин мцяййян юлчцсц вар, анжаг охуйан юлчедян артыг бир зянэуля варса, сясини узадарса йахшы тясир баьышламаз. Мян дя шеирлярдя парча-парча, гырыг бир сурятдя мусигийя гошуб, юлчцсцз вя фяргсиз бурахылыб шеир дя, мусигидя юз мягсядиня чатмаз” [1].

        Щ.Сарабски чох тявазюкар инсан иди. Юзцнцн бюйцк истедадына, тяжрцбясиня, билийиня бахмайараг о, щесаб едирди ки, онун педагоъи идейалары мцзакиря тяляб едир. “Муьамат вя ел мащнылары” мягалясиндя о йазырды: “Мяним 40 иллик тяжрцбяни вар вя кадрларын беля бир мясялясинин щяллини тамамиля мян юз бойнума эютцря билмярям, анжаг юз тяжрцбям сайясиндя билдийими дейярям вя тяряги едяжям. Мусигарларымыз, бястякарларымыз мяним сящвлярими дцзялдиб коллективжясиня бу иши дцзялдяк. Чцнки мян дя Азярбайжан мусиэарларынын нцмайяндясийям, мяним дя йахшы тяряфлярими эютцрцб, беляликля, эцман едирям бирликдя чалышмагла мусиги мяктябляримиз юз мягсядляриня чата биляр” [1]

        Тящлил олунан мягалядя Щ.Сарабски муьамын мянбяляриндян йазыр вя муьамын мянбяляри щаггында мяктябдя алынан тящсил заманы билийя малик олманын важиблийиндян йазыр.

        “Мяктябдя йени охуйан кадрларын щазырлыьында мцтляг тялябяни Азярбайжан ел мащныларыны, муьаматы иля таныш едиб, онун тарихи иля таныш етмяк лазымдыр. Беля бир сюз вар ки, муьамат бизим дейил, Иранындыр. Биз ону (муьаматы) мянимсяйиб Азярбайжан халгынын рущуну охшайан бир шякля салмышыг” [1].

        Бундан ялавя, Щ.Сарабски юз чыхышларында, мцщазиряляриндя мцряккяб мясяляляр галдырырды ки, бунлар да сонрадан мцасир етномусигишцнаслыгда фундаментал мясялялярдян бириня чеврилди. Беля ки, йухарыда гейд олунан шикястянин бюлэя цзря нюв мцхтялифлийи щагда тезис Азярбайжан халг мусигисиндя диалектлярин юйрянилмя перспективлярини ачырды.

        Азярбайжан халг мусигисинин ян севимли ъанрларындан бири шикястя олмушдир. Щ.Сарабски юз дярсляриндя бунлардан чох данышырды. Бу, шикястянин йайылма зоналарыщагда илк мялуматлар иди. “Гарабаь шикястяси Азярбайжанын севилян вя мцряккяб ел мащныларындан биридир. Гарабаь шикястясиндян сонра Азярбайжанда йараныб Кясмя шикястя. Кясмя шикястядян сонра йараныб Сары таорпаг шикястяси. Шамахыда вя Бакыда чох охунарды. Бунлардан ялавя бир дя Сялйан шикыстяси вар. Ггарабаь шикястясини Гарабаь халгы йарадан кими, Салйан шикястясини дя сялйанлылар йарадыб. Бу дюрд Азярбайжан халг мащнысы цстцндя халг кющнялмяз гожалмаз байаты йарадыб. Бу байатынын адына Чобан байаты дейирляр. Бу мащны тцтякля, балабанла, охунур, чалыныр” [1]

        Щ.Сарабскинин гыса формада ифадя олунан дярс нцмунясини эюстяряк:

        Щ.Сарабскинин дярсляри мусигинин йаранмасындан вя ясасларындан мцщазирялярля мцшайият олунурду.

        Щ.Сарабски Азярбайжан алятляриндян - тар, каманча, саз, тцтяк, балабан щаггында ятрафлы данышырды. Мясялян, саз мусиги алятляриндян Азярбайжанда биринжисидир. Саз 3 жцрядир: Ы - ашыг сазы - чанаьы ири, голу узун олур. Бу сазын адына Тавар саз дейилир, йяни ашыг сазы. ЫЫ саз - голтуг саз дейирляр. О саз шящярлярдя, Даьыстанда чох олур. Голтуг сазы тавар саздан щям чанаьы, щям дя голу кичик олур. ЫЫЫ саз - жцря саз дейилир. Жцря саз голтуг сазындан кичик олур.

        Бу 3 сазларын кюкляри бирдир, сясляри айрыдыр. Бу сазларла Азярбайжанын даща доьрусу ел мащнылары чалыныр [2]

        Азярбайжан алятляриндян тяснифатыны тяклиф едяряк, Щ.Сарабски щюкмян тарихя, мянбяляря, эенезися мцражият едир.

        “Азярбайжан мусиги алятляриндян биринжиси (Чобан тцтяйи) - чох гядимдир. Азярбайжан ел мащныларыны ашыглар онунла охуйардылар [2].

        Бундан ялавя, Щ.Сарабскинин фикринжя, “Азярбайжанын биринжи халг мащныларыны Азярбайжан халгы юзц йарадыб. Мясялян, шикястя, байаты, кярями, овшары, аразбары. Бу кими бир чох Азярбайжан щаваларыны халг чалыр вя охуйур” [2].

        Щ.Сарабскинин муьам сянятиня тядрис програмы иля яризя йазысы сахланылмышдыр:

        “Ы синифин шаэирди цчцн

        Шаэирд цчцн зярури олан биринжиси: сясин олмасы (Лирик Азярбайжан), диапасон 3 октава (бям, орта, зил) вя ешитмя габилиййяти.

        Тядрис фяннляри:

        1) Тар вя каманчанын юйрянилмяси вя бу алятлярин тарихинин юйрянилмяси;

        2) Халг мащныларынын вя муьаматын ясас Азярбайжан мотивляринин юйрянилмяси;

        3) Азярбайжан халг алятляриндян пярдяляринин юйрянилмяс;

        4) Сюзлярин дцзэцн тяляффцзц (диксийа);

        5) Шеирлярин диггятля юйрянилмяси;

        6) Сясин гойулмасы вя ешитмянин, тоналлыьын вя ханянин инкишафы;

        7) Азярбайжан мащны вя муьамларынын тарихинин юйрянилмяси;

        Тядрисин Ы илинин програмы:

        1) Сясин гойулмасы;

        2) Гарабаь “Шикястяси”нин юйрянилмяси;

        3) Алятин (тар, каманча) вя онун тарихинин юйрянилмяси;

        4) Тяляффцзцн вя мусигили декломасийанын инкишафы;

        5) “Байаты Кцрд” муьамынын юйрянилмяси;

        6) “Аразбары” вя с. Азярбайжан халг мащныларынын кечилмяси

        26/Ы.39 ил /Сарабски/

        Муьамат вя ел мащнылары щаггында изащат

        Музучилиша № 1

        “Азярбайжан халг мащнылары

        вя муьамат” вокал синфи цзря

        мцяллим Щ.Сарабскидян” [1]

        Опера актйору олдуьу цчцн Щ.Сарабски тядрис просесиндя ханяндядя театр вярдишлярини дя тярбийя етмяйи зярури щесаб едирди.

        “Бизим мяктябляримиз бу вахта гядяр охуйанлара йалныз муьамат юйрядирдиляр. Онларын савадына, пластикасына, мимикасына, щярякятиня щеч дя ящямиййят верилмирди. Инди ися щяйат биздян даща артыг охуйанларымызын савадлы олмаларыны, муьаматдан билийи олмаларыны вя сящняйя чыхан охуйанын защири эюрцнцшц (грим, дурушу, палтары, аьзынын кясийи) беля тамашачыны инандырмалыдыр. Сящняйя чыхдыгда йалныз бир охуйан дейил, бир актйор эюрмялидир. Бунун цчцн дя мусиги мяктяблярдя сяс гурулушундан башга сящняйя лазым олан шейляри дя нязяря алмалы вя дярс тядрисиндя опералардан парчалар кечмякля тялябяни йаваш-йаваш сящня цсуллары иля таныш етмяли. Йяни эянжи о дяряжяйя эятирмялидир ки, боьаздан чыхан мусиги вя шеиря юзц инансын, чцнки юзц инанмазса кцтляни дя инандыра билмяз. Юзц билмяся, кцтляйя дя чатдыра билмяз” [1].

        Щ.Сарабскинин фикринжя, “дярс заманы тялябяляри систематик бир сурятдя йахшы тар чаланларла таныш етмяк - онлары класа дявят едиб Азярбайжан муьамлары вя ел мащнылары чалдырмалы.

        Щямчинин, йахшы охуйанлары дявят едиб класда охутмалы вя бундан кифайятлянмяйиб кющня грамафон пластинкаларыны галдырыб тялябяляри Кечячи Мящяммяд, Ялясэяр, Сейид, Ислам, Чобар вя башгаларынын охудуглары муьамлары иля таныш етмяли” [1].

        Щ.Сарабскинин педагоъи фикирляри онун практики мяслящятляриня ясасланыр. Мясялян, Щ.Сарабскинин фикринжя, еля мцьянниляр вар ки, эюзял сяся малик олмасына бахмайараг, уьур газанмамышлар. Буна сябяб - пис тяляффцс вя шаири бир динляйижийя чатдыра билмямясидир.

        - Мусигили вурьулар (ащянэ) мцяййян юз ритминя маликдир.

        - Яэяр ханяндя артыг “зянэцля” едярся, пис тяяссцрат йарадар.

        - Яэяр ханяндя шеири юлчцсцз вя вурьусуз сыныг парчаларла тяляффцз едярся, онда мусиги вя шеир юз мягсядиня наил олмур.

        Щ.Сарабскинин мягаля вя чыхышлары халг мусигисиня, Азярбайжан муьамына, ханяндя сянятиня вя ашыг йарадыжылыьына вя нящайят, Азярбайжан операсына щяср едилмишдир.

        Щ.Сарабскинин Азярбайжан операсы щаггында мягаля вя чыхышларыны ясасдан-муьамлардан башлайырды. Диггятялайигдир ки, о дюврдя щяля Азярбайжан мусиги елминдя муьамшцнаслыг олмадыьы заман елми фикирляр дяринлийи вя чыхыш мювгейинин дцзэцнлцйц иля сечилирди. Беля ки, Азярбайжан операсына щяср олунан мягаляляринин бириндя Щ.Сарабски, щяр шейдян юнжя, Азярбайжан мусигисинин ясасларыны верир, бунларын контекстиндя муьам термини щям лад, щям дя форма кими шярщ едилир. Башга сюзля, бу нюв дифференсиасийа щям Азярбайжан муьамынын елми дяркиндя, щям дя эянж муьам-ифачылары кадрларынын тядриси просесиндя чох важибдир [2].

        Щ.Сарабскинин оьлу Азяр Сарабскинин хатырладыьы кими, онун атасы йазычы ямяйиня бюйцк щюрмятля йанашмыш вя юз елми ишляриня чох тялябкар олмушдур.

        Щ.Сарабскинин педагоъи фяалиййят иля онун ижтимаи фяалиййяти сых баьлы иди. О, 1919-1921-жи илляр Мяркязи фящля клубунда драм дярняйиня рящбярлик етмиш, 1920-1927-жи иллярдя ися Совет Партийа Мяктябинин драм дярняйиня рящбярлик етмишдир.

        1921-1922-жи илярдя Гырмызы Ордунун сийаси бюлмясинин тяшвигат бригадасынын актйору, 1930-1931-жи илляр хидмят цзря тяшвигат бригадасынын рящбяри кими ижтимаи ишлярдя фяал чалышмышдыр.

        ЯДЯБИЙЙАТ

1. АМЕА-нын Фцзули ад. Ялйазмалар Институтунун архивиндя сахланылан Щ.Сарабскинин шяхси фонду 15, с.в. 343.

2. АМЕА-нын Фцзули ад. Ялйазмалар Институтунун архивиндя сахланылан Щ.Сарабскинин шяхси фонду 15, с.в.132


Страницы : 1

     ©Copyright by MusigiDunyasi
 

 

English Начало Написать письмо Начальная страница журнала Начало страницы