Начальная страница журнала
 
Архив

 

Музыкальное образование


ДИРИЪОРЛУГ СЯНЯТИНИН ЯСАС ХЦСУСИЙЙЯТЛЯРИ

Автор: Жаваншир ЖЯФЯРОВ                   Город : Baku  Страна : Azerbaijan
Страницы : 1

      Дириъорлуг - мусиги ифачылыьынын ян мцряккяб нювляриндяндир. Дириъор - франсызжа дириэер - идаря етмяк, йюнялмяк, рящбярлик етмяк кими мяналары юзцндя якс етдирмякля бярабяр ансамбл (оркестр, хор, опера вя с.) мусигисинин юйрянилмясиндя вя ифасында рящбяр вязифясини тутур. Мусиги групунун бу вя йа диэяр идаряетмя формалары щяля гядим заманларда мювжуд иди. Лакин хцсуси бажарыг вя габилиййятляр тяляб едян дириъорлуг йалныз ХЫХ ясрин сонунда мцстягил пешяйя чеврилди.

        Дириъорлуг сяняти инжясянятин диэяр сащяляриндян юзцнцн фярдилийи, фяаллыьы иля фярглянир. Щяр бир дириъор юз фярди цслубу призмасындан чыхыш едяряк, мцяллифин фикирляриня щямишя садиг галыр. Дириъорун ясас мягсяди партитура цзяриндя ишля баьлыдыр. Ясярля танышлыг заманы дириъор ону щисс етмяли, бир нюв, мювзуну юзцндя йашатмалыдыр. Ифа заманы ися дцшцнжя вя щиссиййат башлыжа йер тутур.

        Дириъорлуг техникасынын ясасыны дириъор апараты, хцсусян ялляр тяшкил едир. Ялляр дириъорун ясас ифадя васитяси сайылыр. Дириъорун пластик ялляри ясярин темпини, динамикасыны, юлчцсцнц, сясапарма гайдасыны айдын шякилдя эюстярир. Дириъор ялляри иля ясярин щяр бир нцансыны дягиг шякилдя эюстярмялидир. Бу заман ясяр даща ифадяли сяслянир. Яллярин бцтцн щярякятляриндя ики мягсяд нязяря алыныр: Биринжи мягсяд ханяляшдирмякдир ки, бу заман йалныз тякжя саь ял кифайят едир. Икинжи мягсяд ися бядии ифадыр ки, о щяр ики ялин бирэя фяалиййятини тяляб едир. Яэяр симфоник оркестря хор ялавя едилярся бу заман саь ял кюмякчи, сол ял ися ясас ял ролуну ойнайыр. Йяни сол ял хору, саь ял ися инструментал ифаны идаря едир. Тябии ки, хор дириъорлуг сянятинин ганунларында ясярин ифа олунмасы фярглидир.

        Демяк олар ки, дириъор ишинин мцвяффягиййятинин йарысы яллярин йцнэцл вя щиссиййатлы щярякятляриндян асылыдыр. Дириъорлуьун бу эцня гядяр кечдийи инкишаф йолу вя тяжрцбя эюстярир ки, дириъорлуг заманы яллярин дашыдыьы функсийа бир-бириндян кяскин фярглянир. Гысажа десяк, саь ялин вязифяси метроритми, саймаьы, сол ялин вязифяси ися нцанслары, башламаны вя с. эюстярмякдир. Щятта пауза олса беля, сай пассив олса да саь ял саймаьа давам едир. Тяжрцбяли дириъорлар сол ялдян ян важиб нцанслары эюстярмяк цчцн истифадя едирляр. Сол ялин ясас вязифяси тясирлилийини, ифадялилийини эюстярмякдир. Мящз буна эюря мусигини “йарадан” сол ялдир.

        Щярякятлярдя ян чох азадлыьы, инжялийи инсан бядяни пянжянин юн щиссясиня, щятта бармаглара сюйкянян ан ялдя едир. Дириъорун дабана сюйкянмяйи онун бцтцн вцжудуну дахили динамикадан, фяаллыгдан мящрум едир. Дириъор дцз дурур, башыны кифайят гядяр дик сахлайыр. Онун бахышы ифачылара йюнялир. О, яллярини пултдан она эюря йухарыда сахлайыр ки, онун щярякятлярини щяр бир ифачы эюрсцн.

        Ифадя васитяляринин сечими, ъестикулйасийа вя мимиканын юлчцсц о фикирлярля диктя вя тяйин едилир ки, дириъорун щярякят апаратындакы щяр бир щярякят, дяйишиклик ифачылар тяряфиндян дярщал ифа сигналы кими гябул едилир. Мящз она эюря дя, дириъорун дахили йарадыжы просесинин защири щярякятли тязащцрц щям педагог, щям дя дириъорун юзцнцн диггятини тяляб едир.

        Дириъорун юзцнцн щярякят васитялярини ещтийатла хяржлямяси дя бюйцк ящямиййят кясб едир. Ъестлярин артыг исрафчылыьы гачылмаз олараг ифачылар тяряфиндян дириъор цчцн гяфил реаксийайа эятириб чыхарыр. Щятта коллектив диггятли вя интизамлы олса беля бу заман щягигятян важиб сигналларын ифачыларын нязяриндян гачырылмасы данылмаз фактдыр.

        Дириъорун ялляринин щярякяти амплитудадан чох да эениш олмамалыдыр. Нисбятян кичик щярякятляр дириъорун юзцнц аз йорур, дахили йарадыжы иш цчцн она даща чох эцж вя имканлар сахлайыр. Бундан башга онлар оркестрин диггятини даща йахшы жямляшдирир, чох бюйцк щярякятляр (хцсусян тез темплярдя) ханяляшдирмяйя артыглыг верир, ифачылара фикирлярини жямляшдирмяйя мане олур.

        Ифайа рящбярлик етмяк цчцн дириъор тякжя ясяри вя коллективин имканларыны яла билмямяли, тяк ифачылара олан юзцнцн бядии тяляблярини дягиг тяйин етмямяли, щямчинин щям мяшьяля ишиндя, щям дя консерт ифасы заманы юзцнцн бу тяляблярини ифа техникасынын кюмяйи иля щяйата кечмясиня наил олмалыдыр. Дириъор ясас цч жящятя ишаря едир: а) Сясин йаранма йериня: бу, бцтцн коллектив, ифачы групу, бир вя йа бир нечя солистляр ола биляр; б) Сясин йаранма вахтына; ж) Сяслянмянин мязмунуна: онун характери, темпи, нцанслары, штрихляри вя с.

        Бунунла беля, дириъорун эюстяришляриндян йаранан бцтцн тялябляри вя планлары сяслянмянин йаранма анына кими ифачы коллективиня айдын олмалыдыр. Бурадан беля нятижяйя эялмяк олар ки, бцтюв дириъорлуг просеси санки реал сяслянмянин заманын щансыса хырда щиссясинин габагламасы иля кечир: дириъор ифачы коллективя юнжядян юз йарадыжы ниййятлярини ютцрцр, коллектив ися онун йени эюстяришлярини арамсыз изляйяряк ейни заманда онлары вахтында йериня йетирмяйи чатдырыр. Бу, дириъорлугда реал сяслянмядян юнжя эялян илкин нцмайиш ауфтакт адланыр.

        Дириъорун оркестрдя ролу ифа просесини идаря етмякдян ибарятдир: 1.Техники жящятдян эиришляри эюстярмяк, темп, характер, динамика, алятлярин сяслянмя балансыны вермяк; 2.Бядии жящятдян мцяллифин фикрини ачмаг вя ону юз нюгтейи нязяриндян тясдиг етмяк; 3.Йарадыжы планлашдырма иля мяшьул олмаг.

        Дириъор оркестрин бцтцн мусигичиляри иля ясярин ващид бядии шярщиня жавабдещдир. Классик, о жцмлядян гядим, мцасир, бязян дя естрада мусигисинин шярщи (тяфсири) юзцнцн яняняляри, йениликляри, тапынтылары, хырдалыглары (нцанслары) иля чох инжя вя юзцнямяхсус бир ишдир. Оркестрин 30-100 иштракчысы щеч бир вахт бцтцн хырдалыглар барядя разылаша билмязляр, бу жцр суалларда демократийа йерсиздир. Бядии вя ана хятт тяйин олунандан сонра дириъорун вязифяси фикирдя тутуланын оркестр иштираклчыларынын васитясиля идеал тяряннцмцдцр. Оркестр сясляринин йцксяклийинин балансыны тяйин етмяк, йеэаня ифа темпини, сяслярин синхрон эиришлярини вя кясилмялярини дягигляшдирмяк - йоружу ишдир. Лакин мусигинин ифа заманы дириъор щямчинин ъестляр иля юзцнямяхсус координат тонуну ишаряляйир вя мусигичиляря сяслянмянин дягиг аны щаггда тясяввцр верир.

        Ясярин ешидилмясиндя консерт залларынын сящняляри, акустикасы мцщцм рол ойнайыр. Акустикасы зяиф олан залларда мусигичиляр бир-бирилярини ешитмирляр. Бязян ися тамашачы реал ифа олунаны ешитмир. Беля ки, тамашачы залын ахырына эедиб чыхан вя якс-сяда кими эерийя гайыдан сяси ешидир. Сясин нисбятян орта сцрятинин нязяря алараг эежикмя 0,5-1 санийя ола биляр. Бу щал мусиги юлчцляриня эюря чох бюйцкдцр вя о анда ишыг сцряти кюмяйя эялир. Бу просес заманы дириъорун щярякятляри иля йаранан ясяри гаврайырыг.

        Консерт програмынын мющтяшям ифасы цчцн дириъор вя оркестр ифачыларынын бир-биринин гаршылыглы анлайышы ясас амил вязифясини дашыйыр. Беля ки, бу просесдя мяшгин бюйцк ящямиййяти вар. Мяшг просеси дириъорун ясас вя мцщцм вязифяляриндян биридир. Дириъор гаршысына гойдуьу мягсядя наил олмаг цчцн окестр ифачыларынын вя юзцнцн имканларыны нязяря алараг мяшгин вахтыны даща сямяряли етмялидир. О, юз ямякдашларына, мусигичиляря интерпретасийанын сиррлярини ачыгламалыдыр. Мусигичиляря партитураны, щиссиййатыны, бястякарын цслубуну, онун идейаларыны чатдырмаьы бажармалыдыр.

        Ясяри дяриндян юйряндикжя, мцяллиф фикри, онун ня демяк истядийи, фикирляринин тязащцр формалары вя тяжяссцм йоллары ифачыйа айдын олур вя бу заман ону лазыми сявиййядя, имканлары чярчивясиндя, мяналы штрихлярля тяфсир едир. Дириъорун оркестря ашыладыьы бцтцн бу хцсусиййятляр комплекс шякилдя тамашачылара чатдырылыр. Она эюря дя партитура цзяриндя иш дириъорун йарадыжылыьында ян биринжи вя важиб амил сайылыр. Бу ися юз нювбясиндя эярэин ямяк, бюйцк сябр, юйрянмяк щявяси вя ян нящайят, аьыл тяляб едир.

        Илк ифачы вя тяфсирчи олараг, дириъорун гаршысында мцяллиф фикринин мягсядини тапмаг кими щялли важиб бир мясяля дурур. Бу мягсяддян иряли эяляряк, ифачыда фярди йарадыжылыг габилиййятинин инкишаф етдирилмяси зярури тяляблярдяндир.

        Ясярин ифасы нясилдян-нясля вериляркян, дяйишилмяз формада галмыр. Щяр дювр юз излярини истянилян ясярин ифасында эюстярир вя тарихдя йени бир сящифя ачараг, ифачы ряссам кими чалышыр ки, мцяллифин ясас мягсядини сахласын, ону дюврцнцн гаврайажаьы тярздя мцасир динляйижийя чатдырсын.

        Жанлы мусиги ифачынын дахилиндя олмалы вя ифа заманы щиссляриня тясир етмялидир. Мцяллифин фикри дириъора ифачылыг фярдилийи иля сяслянмя заманы айдынлашдырдыьы ясасларла чатыр.

        Дириъорун тякликдя ясярля, партитура иля танышллыьы, апардыьы иш онун идейа мягсядинин дягиг тапылмасы вя гурулуш планы иля ялагядар олараг ня гядяр диггятля ишляся, она тапшырылан ясярин даща мяналы сяслянмясиня наил олар.

        Яэяр ясяр илк дяфя сяслянирся, щям дя ялйазма шяклиндядирся, онда оркестрля эюрцшмямишдян яввял бцтцн сяслярдя дцзялиш апармаг лазымдыр. Партитураларда йохланылмамыш сящвляр ифачыны ясябиляшдирир, ишдян сойудур, фасиля йарадыр вя мяшгляря мянфи тясир эюстярир. Бундан анжаг мцкяммял жидди-жящдля чалышараг, оркестровканы йохламагла чыхыш йолу тапмаг олар.

        Дириъорун партитура цзяриндяки иши мцляг ясярин, мусигинин образына табе олмалыдыр. Бу бахымдан бцтцн партитуралар мцяллифин фикриндя мусиги образларынын бир васитяси кими истифадя олунур. Ясяри бцтцн хырдалыглары иля юйряняркян, ян биринжи оркестрин тяркибини мцяййян етмяли вя сонра онун тящлилиня: форма, щармонийа, мелодик гурулушуна, темпиня, метроритминя, динамикасына вя с. башламаг лазымдыр. Мусиги ясяринин бу жцр тящлили темпин мцяййян едиб щармонизасийа вя сяслярин щярякяти иля таныш олмаьа, мусиги жцмляляри арасындакы сезураларын тяйининя кюмяк едир.

        Оркестрин имканларындан истифадя едяркян, дириъор цчцн мелодик хяттин тящлили мцщцм ящямиййят кясб едир. Ахы оркестрин ифасы вахты онун диапазонунун тембр имканларында мелодийа юз яксини тапмалыдыр. “...Мелодийа - мусигинин ясасыдыр, анжаг йада салмаг лазымдыр ки, о, жанлыдыр, ясярин чохсясли компоненти иля бирэя щярякят едир. Бирсясли мювзу бцтцн диггяти мелодийанын бядии фикриня жялб едир. Анжаг чохсясли мювзу башга мелодик сяся, ясас мелодик дцзцмдя фювгяладя ящямиййятли рол ойнайыр вя мелодийанын образынын характерини дяйишир” (1, с.11).

        Ясярин тящлили - сырф йарадыжы жанлы просесдир. О, тяляб едир ки, щяр бир ифачы, сяслянмя заманы юз тяхяййцлцня ясасланыб, ясярин ифасыны рянэарянэ етсин. Цмуми контекстдя нязяри тящлил заманы бу вя йа диэяр деталлар даща да айдынлашыр. Партитуранын деталлары цзяриндя ишляркян онун ясас ифадя васитяляриня (полифонийа, сяс цзяриндя иш, оркестрляшдирмя, гурулушу, формасы вя с.) нязяр саларкян, йаддан чыхармаг олмаз ки, ясярин цмуми консепсийасы онун драматуръи щярякяти иля цмуми план кясб етмялидир.

        Дириъор ясяря гиймят веряркян, бир тяряфдян, оркестрин тялябляриня, диэяр тяряфдян ися онун хцсусиййятляриня, ганунларына ясасланыр. Она эюря дя ясяри тящлил едяркян, дириъор биринжи онун гурулушуну ачыб эюстярир, ясярин ятрафлы юйрянилмяси цчцн щяр партийанын хцсусиййятляринин юйрянилмяси щяжми, диапазону, тесситурасы, интервал вя ритмик жящятжя интонасийа чятинликляринин ашкара чыхармасына чалышыр.

        Темпи, диатоник дяйишикликляри, ифа гайдаларыны тяйин едиб, мусиги фразаларынын дириъорлуг етмя гайдаларыны да мцяййян етмяк лазымдыр. Нящайят, дириъор мцяййян ясярин юйрянилмяси цчцн ясярин мязмунуна эюря мяшгляринин сайыны планлашдырмалыдыр. Бир сюзля, партитура еля мцкяммял тящлил едилмялидир ки, онун бцтцн хцсусиййятляри айдынлашдырылсын.

        Ясярин гурулушуну диггятля юйряняркян, дириъор йени жизэиляр тапыр, мцяллифин бу ясяря аид шяхси фикирлярини, ня демяк истядийини мейдана чыхарыр. Ясярин формасына, гурулушуна архитектоника жящятдян сащиб олмаг, ону ващид драматуръи хяття эятириб чыхарыр. Ясярин гурулушунун мцкяммял юйрянилмяси, дириъорун щяр щисся щаггында там мцнасибятини, бястякарын ня демяк истядийи, щансы мянбяляря ясасландыьыны мцяййян едир.

        Дириъорлуг сянятиндя оркестрля ясярин ишлянмя просеси хцсуси ящямиййят кясб едир. “...Яэяр дириъор няйя ися яминдирся, онда эяряк оркестри бу сащядя архайын етмяк цчцн бир цсул тапсын” (1, с.112). Бу мянада дириъорун юзцнямяхсус шярщи (интерпретсийасы) важиб амил щесаб олунур. Юзцнцн реал сяслянмясини мусиги ясяри йалныз ифа просесиндя ялдя едир. Нот йазысы сяслярин йалныз йцксяклик вя ритмик нисбятляринин ащянэлийини гейдя алыр. Нот мятнинин интонасийалашдырылмасы, ясярин бядии мязмунунун ачылмасы ифачынын вязифясидир. Ифачынын ясяря олан фярди йанашмасыны вя онун юзцндя йарадыжы консепсийаныны олмасыны эцман едян интерпретасийа сяняти ХВЫЫЫ ясрин орталарында йаранмыш вя бястякарлыг йарадыжылыьынын ифачылыгдан айрылма просесиндя инкишаф етмишдир. Беляликля, интерпретасийа сярбяст пешяйя чеврилмишдир. Чцнки “интерпретасийа” анлайышы юз ясярлярини йох, диэяр мцяллифлярин ясярлярини нязярдя тутур.

        Интерпретасийа - мусиги ясяринин мцьянни, инструменталист - дириъор, камера ансамбл тяряфиндян ифа просесиндя ифа сянятинин ифадя вя техники васитяляри иля мусигинин идейа образлы мязмунунун бядии тяфсиридир. Интерпретасийа - артистин мянсуб олдуьу мяктяб вя жяряйанларын естетик принсипляриндян, онун фярди хцсусиййятляриндян вя идейа-бядии дцшцнжяляриндян аслыдыр.

        Дириъор техникасыны мянимсямяк цчцн дириъорун рящбярлик етдийи оркестрин иштиракчысы олараг узун мцддят дириъорун ишини излямяк лазымдыр. Дириъорун мяшьяля ишинин даими шащиди олараг, мусигичи онун орксетрля олан ишинин бцтцн “мятбяхини” эюрцрдц, ясасяндя дириъорлуг техникасынын бцтцн цстцнлцкляри вя чатышмамазлыгларыны юзцндя щисс едирди. Дириъорлуг цсулларынын кянардан гябул едилиб вя тяглид едилмясиня бахмайараг, онлар тяжрцбядя сынагдан кечирилиб вя йохланылырды.

        Дириъор-лидерин ясас функсийалары: стратеъи идаряетмя; тяшкил вя нязарят; енеръинин ютцрцлмяси, илщам. Ифа едилян ясяр яввялжя нотларын сясляндирилмясинин ади идарячилийи кими эюрцнся дя, яслиндя йарадыжы просесин тяшкилинин мцряккяб сяняти, инсан щиссляри вя емосийаларынын мусгисинин идаря едилмясидир. Дириъор оркестри ващид бирлик кими ишлямяйя мяжбур етмякля щяр бир мусигичинин юз нотларыны дцшцнжяли ифа етмясиня эятириб чыхардыр. Бунунла да щяр кяс ифасыны ешидир вя мусигини даща дяриндян дярк едир.

        Беляликля, дириъорлуг фяалиййятинин ясас жящятляринин характеризя олунмасы бу сянятин мцкяммял шякилдя мянимсянилмясиня вя бу сянятя йийялянян щяр бир шяхсин симасында юзцнямяхсус кейфиййятляр кясб етмясиня имкан верир.

        ЯДЯБИЙЙАТ

1. Ольхов К.А
Теоретические основы дирижерской техники. Л.: Музыка, 1984, 160с.

2. Новрузов Э.Б. Дирижирование и эстетика. Б.: Ишыг, 1989, 64 с.


Страницы : 1

     ©Copyright by MusigiDunyasi
 

 

English Начало Написать письмо Начальная страница журнала Начало страницы