Начальная страница журнала
 
Архив

 

Культорология


МЦАСИР РУС ТЕАТРЫ: Москва театрлары

Автор: Рясмиййя МУСТАФАЙЕВА                   Город : Baku  Страна : Azerbaijan
Страницы : 1

      ХХ йцзиллийин 80-жи илляринин орталарындан етибарян, милли рус театры бюйцк дяйишикликляря мяруз галды. Психолоэизмин классик принсипляриндян тядрижян (бязян ися тамамиля) имтина етмяк щаллары баш верди. Бу дюврцн театр палитрасында, реъиссор методолоэийасы вя актйор ойуну принсипляриндя сяжиййяви жящят, мцхтялиф ъанр, цслуб вя диэяр башланьыжларын гарышдырылмасы вя синтези олду. Ъанрын сафлыьы итирилди ки, бу да тамамиля шцурлу шякилдя едилди.

        ХХ ясрин сон рцбцндя, театрын гейд олунан бу инкишаф тенденсийалары, бир инжясянят сащяси кими театр щаггында тясяввцрляри тякжя дяйишмяди, щямчинин, заманын бир чох йени идейаларыны да гябул етди. Бу, реъиссорлуьа башлайан актйорлар, естетик принсипя чеврилян, дцшцнцлмцш еклектика, театрда парадоксал вязиййятя эятириб чыхаран ъанр сярщядляринин позулмасы кими щалларла юзцнц эюстярирди. Бу да садя бир фикри тялгин едирди: театрда щяр шей мцмкцндцр! Труппаларын сайы артырды: юзял, дювлят; онларын мювжудлуг формасы дяйиширди.

        Бу труппалар бцтцн Русийаны ящатя ется дя, театр просеси даща чох Москва вя Петербург шящярляриндя жямлянмишди. Биз бу мягалядя йалныз Москва театрларынын бир гисминин йарадыжылыьына нязяр салажаьыг.

        Ясрин сонларында Москва театрлары арасында Ленин комсомолу адына театр мцщцм йер тутурду. ХХ ясрин 80-жы илляринин яввялиндя Марк Захаровун рящбярлик етдийи театр “Йунона вя Авос” пйесини тамашайа гойду (Мцяллиф - А.Вознесенски, бястякар - А.Рыбников). Рус милли сящнясиндя илк дяфя нязмля йазылмыш пйес тягдим едилди. Гурулушун ясас юзцнямяхсуслуьу драматик сящнялярин, хореографийа вя вокалын вящдят щалында бирляшдирилмясиндя, щямчинин, сящня дюйцшляри вя щярякятляринин жилаланмыш йцксяк усталыьа чатдырылмасында иди. Актйорлар усталыгла дюйцшцр, сяслярини идаря едир, асылмыш нярдиванлара дырмашараг, щятта орадан ифадяли сясля мащны охуйур, щямчинин, пешякарлыгла соло, дует охуйур вя квартетля Вознесенскинин шеирляриня бястялянмиш няьмяляри ифа едирдиляр.

        Тамашанын гурулушу, щям Захаровун юзцнцн яввялки ишляри, щям дя бу дюврдя Русийа сящнясиндя нцмайиш етдирилян бцтцн тамашаларла кяскин тязад тяшкил едирди. Ансамблын мцкяммяллийи, данышыг мятниндян вокала йцксяк пешякарлыгла кечид, тамашада айдын нязяря чарпан бядии бцтювлцк, бцтцн бунлар, бу театрын тамашасыны эюзлянилмяз, юзцнямяхсус, аналогу олмайанлар сырасына дахил едирди. Реъиссорун сонракы, щятта илк ишляриндян олан А.Арбузовун “Гяддар ойунлар”, А.Островскинин “Мцдрик”, Ф.Достойевскинин “Вящши вя кафир”, П.Бомаршенин “Фигаронун тойу” тамашаларында да, “Йунонда” тятбиг едилмиш ифадяли цсуллардан истифадя олунмаьа башланды. Бу, щямчинин, “Тил” твя “Хоакино Мурйеттенин улдузу вя юлцмц” амашаларында да давам етди.

        О заманкы совет реъиссорларынын бир чох паралел тяжрцбяляри, Захаровун парлаг вя ифадяли ишляри иля аз да олса сясляширди. Нятижядя, фонограм вя йа жанлы сясдян истифадя етмяк, юзцнцн физики вя вокал имканларындан мцкяммял йарарланмаг аз гала ади щала чеврилди. Лакин, бу, щягигятян, 80-жы иллярин яввялляриндя, театрда, онун дилиндя вя бядии тяжяссцмцндя бир сычрайыш иди.

        Анатоли Ефросун йарадыжылыг йолу: “На Малой Бронной” театры. Таганка театры. Театр мяканына дярин психолоъи дольунлуг эятирмяйин устасы олан Анатоли Ефрос “На Малой Бронной” театрында Т.Уилйамсын “Йай вя тцстц”, И.Турэеневин “Кянддя бир ай”, М.Булгаковун “Молйер”, Ъ.Б.Молйерин “Дон Ъуан”, Н.Гоголун “Юлц жанлар”ы ясасында “Йол” вя онун “Евлянмя”, У.Шекспирин “Отелло” пйеслярини тамашайа гоймушду. Йаратдыьы щяр тамашайа о, гейри-ади дяряжядя ишыглы вя ейни заманда, фажияли интонасийалар веря билирди. Бюйцк хяфифлик вя конкретлик - онун бядии цслубунун сечилян яламятляри иди. Няйин олур олсун: тякярин, щяйатын юзцнцн щярякяти; мюжцзяли вя жазибядар ритм вя замандан чыхыш етмяк - Ефрос цчцн сяжиййяви мотивляр иди.

        1984-жц илдя реъиссор Таганка театрынын рящбярлийини юз цзяриня эютцрдц. Бу театрын актйорларынын сящня мяканында истифадя етдийи ифачылыг цсуллары вя тярзляри, бядии ясярлярин гаврайышы, реъиссорун яввялляр эюрдцйц ишлярин там якси иди. О, бу театрда М.Горкинин “Щяйатын дибиндя”, С.Алексейевичин “Мцщарибянин цзц гадын цзцня бянзямир” тамашаларына гурулуш верди, А.Чеховун “Албалы баьы” пйесини бярпа етди. Ады чякилян тамашалар, бу театрын тябиятиндян вя яввялки, защири форманы шярт щесаб едян, кцтлянин, коллективин, тамын ямял-щярякятини тамашанын ясас тяркиб щиссяси сайан реъиссурасындан узаг иди. Психолоъи рясмин мащир, ежазкар устасы олан, пйесин щеч кясин енмядийи дяринликляриня нцфуз едян, ону мятналты мяналарла, икинжи планларла зянэинляшдирян Ефрос сонадяк бу театра йад олараг галды. Таганка цчцн сяжиййяви олан форма, кцтляви сящнялярля ишя цстцнлцк вермяк Ефрос тяряфиндян гябул едилмяди вя онун гурулуш вердийи тамашаларда юз яксини тапмады. Буна бахмайараг, фяалиййяти щям театрын тарихиндя, щям дя сяняткарын юзцнцн йарадыжылыг йолунда ящямиййятли йер тутду вя Ефрос юз театрал принсипляри контекстиндя мцстягиллийини сонадяк горуйуб-сахлады.

        А.П.Чехов адына Москва Бядайе Академик Театры (МХАТ). Олег Николайевич Йефремовун театр фяалиййяти, шяхси реъиссор дцшцнжяляриндян чох, театрын цмуми консепсийасынын формалашдырылмасына йюнялмишди. Бунун цчцн штатда олмайан ян мцхтялиф реъиссорлар жялб едилмишди. Театрын бядии рящбяри Олег Йефремов театра артыг танынмыш, юзлярини тясдиг етмиш актйорлар жялб етмякля илк нювбядя, дцзэцн репертуар сийасятини гурмаьа чалышырды. О, йалныз мяшщурлашмыш сяняткарлара дейил, йени адлара да йер верирди.

        1970-жи илдя МХАТ-а (Московский Худоъественный Академический Театр-МХАТ-ред.) эялян Йефремов театра йени няфяс эятирмяк цчцн бир гядяр яввял онун рящбярлийи алтында “Современник”дя йаратдыьы кими, йени евин гурулмасы иля дя мяшьул олмаьа башлады. Лакин, кющняляри саьалтмаьа, дцзялтмяйя наил ола билмяди: бу мцряккяб организмдя эюрцнян вя эюрцнмяйян зиддиййятляр вя мцнагишяляр чох эцжлц иди. Бурада щеч ким дяйишиклийя щазыр дейилди вя буну истямирди. Онун тамашайа гойдуьу “Гаьайы” пйеси, реъиссорун фикринжя, Чеховун наил ола билмядийи Евин тикилмясини мющкямляндирмяли иди. Лакин, бу 70-жи илляр иди. Нятижяйя цмид щяля йашайырды.

        Експериментляря жящд реъиссору М.Рошшинин “Валентин вя Валентина” пйесини тамашайа гоймаьа сювг етди. Даща сонра о, Эелманын “Щамы иля тякликдя” пйесини дя тамашайа гойду вя баш ролу юзц ифа етди. 80-жи иллярин яввялиндя юлкянин, демяк олар ки, бцтцн бюйцк театрлары бу пйеси сящняйя гоймушду. Бу пйес, доьрудан да бюйцк уьур газанмышды. Тамашанын гящряманлары, щяйатлары бир-бириндян о гядяр араланыб ки, бир-бирлярини ешитмир, вя юз араларындакы мцнасибятляр ичярисиндя чашыб галырлар. Онлар тякжя йахын адамларыны дейил, бязян юзлярини беля ешитмирляр. Йефремов тамашада йалныз евдя вя евдякилярля позулмуш мцнасибятляри дейил, инсанларын бир-бирляриня эюря мясулиййят дашыдыгларыны вя бир-бирлярини динлямяляринин важиблийини эюстярмяйя чалышырды. Бу пйеси сечмякля, Йефремов садяжя юз мцасирлярини бир-бирляри иля цз-цзя гоймур, щям дя, юзляриня диггят бахмаьа - инсан нядир суалына жаваб ахтармаьа чаьырырды.

        О.Йефремовун заманында формалашан яняняляр, онун вяфатындан сонра да юлмяди. Театрын експериментляря жан атмасы, бязян бядии мянтигя, дцшцнжяйя, бир чох онилликляр МАБТ-ы айагда тутан дяйярляря зидд олса да, давам етдирилирди. Заман щаггында гейри-ади вя эюзлянилмяйян дилдя данышмаьын йени йол вя имканларынын ахтарышларыны щям О.Н.Табаков, щям дя дявят олунан Миндаугас Карбаускис, Кирилл Серебренников ахтармагда давам етдиляр. Ютян ясрин сонлары вя йени ясрин яввялляриндя театры епатаъ дальасы бцрцдц. Литва реъиссору Миндаугас Карбаускис, классиканы поетик формаларда йозмаьа мейлли олса да классик театр мяктяби сярщядляриндя дайанмаьа чалышдыьы щалда, К.Серебренников, юзцнцн щямкарындан кяскин фярглянирди. О, щяр тамашада сящняйя нормаданкянар лексика чыхармагла, яхлагсыз ъестляря йер вермякля тамашачыда эетдикжя беля бир фикир формалашдырырды ки, юлкянин ясас драматик театрында кцчя цчцн характерик олан щяр шей мцмкцндцр. Сящняляр буна мане ола билмязляр. Онлар баш верянляри бюйцдяряк даща парлаг тясвир едир. Бурада театрын он иллярля юзцнцн йаратдыьы вя бездийи йолдан, форма, цслуб, манера (щямчинин данышыгдакы), ядяби материала нцфуз етмякдян, адят етдийи классик ганунлардан тядрижян азад олмасына ики истигамятдя йанашмаг олар: Йан кечилмяси щягигятян чятин олан заманын яламяти кими; тамашачы иля диалогда йени театр дилинин ахтарышындан доьан тялябат кими. Сюзсцз ки, бу йолда театр няся итирир, лакин йалныз диалог мяканында дейил, щям дя онун мювжуд олдуьу сосиал-мядяни сферада йени, бязян эюзлянилмяз дюнэяляр, ракурслар газаныр.

        М.Горки адына Москва Бядайе Академик Театры (МХАТ-2). Театрын - МХАТ-ын ики йеря бюлцнмяси онларын йолларыны айырды. Рящбяри, о вахтадяк щеч бир реъиссорлуг вя инзибати тяжрцбяйя малик олмайан Татйана Василйевна Доронинанын олдуьу театр вахт кечдикжя, нящянэ театр дянизиндя тянща адайа чеврилди вя узун илляр беля галмаьа давам етди.

        Театрын гаршысында ики вязифя гойулмушду. Биринжиси, кянар театр аляминдян тамамиля тяжрид олунараг, МХАТ рящбярлийинин ян дцзэцн вя лайигли щесаб етдийи принсипляри иля йашамаг иди. Икинжиси, о янянялярин тохунулмазлыьынын горунуб сахланылмасы иди ки, Доронинанын юзц дя МХАТ Мяктяб-студийасында щямин яняняляр ясасына тярбийя алмышды. Театрын бу мювгейи нятижясиз галмады вя гярибя бир вязиййят йаранды: о щягигятян Москванын театр хяритясиндян силиниб эетди: тянгид она диггят йетирмяйи, нежяся мцнасибят билдирмяйи тярэитди; тамашачы бахымындан да чятинликляр йаранды; тамашачы бу жцр йенилийи чятин гябул едир вя онун хейриня олмайан експериментляря инанмаьа тялясмирди.

        Щеч театр юзц дя, театр ижтимаиййятинин вя тамашачыларын ряьбятини газанмаьа тялясмирди. Театр експериментляря эетмир, тамашачыны тяяжжцбляндирмир, яксиня, рящбярлийин кяскин цслубундан ачыг-айдын беля бир фикир охунурду ки, заман кечяжяк, театр юз мяканыны газанажаг вя лайигли йерини тутажаг. Театрын рящбярлийинин сябриня гибтя етмяк оларды.

        Доронина щям реъиссорлуг, щям бядии рящбярлик едир, щям дя юзц тамашаларда ойнайырды. Бу, зяифлярин галдыражаьы йцк дейилди. Артыг 90-жы иллярдя вердийи надир мцсащибялярдян бириндя Татйана Доронина етираф едирди ки, щягигятян, узун заман тамашаларын щяртяряфли тянгиди вя аналитик тящлили онлардан йан кечмишдир. Лакин, тянгид дя театрын тутдуьу бу мювгейи эюрмяйя билмязди. Юлкядя вя жямиййятдя баш верянлярдян узаг дурмаьа чалышмаг, 90-жы иллярин яввялляриндя баш верян щадисяляря фикир вермямяк, Горки адына МХАТ-а мараьын азалмасына тясир едирди. Театр бир нюв гапалы ярази иди, йени идейалара, йени реъиссор ахтарышларына вя щялляриня баьлы олан бир мякан иди.

        Лакин, ХХ ясрин сонларына доьру театрын мювгейи тядрижян дяйишмяйя башлады. Онун яввялляр йалныз классикадан ибарят олан репертуарында мцасир пйесляр эюрцндц. Театр юз сящнясини мцхтялиф експериментляря ачды. Щям дя бу експериментляри йалныз реъиссор иши кими ортайа чыхмады, театрда мцхтялиф аксийалар кечирилди, мусигичиляр дявят олунду. Доронина юзц дя, тез-тез диэяр аудиторийалара чыхмаьа башлады. О, “Мядяниййят” каналы иля чыхышлар едир, мцсащибяляр верир, театры щаггында данышырды, юз театрына тянгидчилярин диггят йетирмямясиндян сюз ачырды. Чох вахт да театрын мювжуд дуруму вя бунларын нядян баш вермяси сябябиндян йан кечдийиндян щаглы шыхырды.

        Горки адына МХАТ-ын щазыркы репертуары ясасян классикадан ибарят олса да, ясярлярин тяфсири ютян ясрин 50-60-жы илляринин цсул вя методлары сявиййясиндя донуб галмыр. Театр дили иля йанашы, интонасийасынын, ритминин, дахили енеръисинин йенилянмясиня дя жан атыр ки, бу да театр организминин мцсбят щярякатына вя йцксялишиня шяраир йарадыр.

        Лопе де Вега, Островски, Чехов, Достойевски, Щцго, Гончаров, Горки, Булгаков - театрын афишасы щягигятян рянэарянэди. Репертуарын щяллиндя вя театр идейаларынын щяйата кечмясиндя фяргли йанашмалар эюрцнцр. Театр труппайа эянж актйорлары гябул едир ки, бу да яввялляр надир щалларда баш верирди. Тамашачылар артыг театра щявясля эялирляр. Доронина щаггында телевизийа екранларындан данышырлар, мятбуатда театрын статусуна уйьун мягаляляр чап олунур. Вязиййят йахшылыьа доьру дяйишир. Кянардан эялян реъиссорлар тамашалара гурулуш верир. Доронина юзц дя тамашалар щазырламагда давам едир. М.Булгаковун “Аьылданкям Ъурден”, А.Островскинин “Рус водевили” , “Белугинин евлянмяси” - онун ишляридир. Онун ойнадыьы вя уьур газандыьы роллар ися даща чохдур: о, “Албалы баьы”нда Раневскайа, “Васса Ъелезнова”да баш гящряман ролларыны йалныз яняняви сяртликля дейил, щям дя, гадын щийляэярлийи, шылтаглыьы, бир чох диэяр рянэ вя чаларлар гатараг ифа едир.

        Театрын афишасында С.Говорухинин “Йохланыш атяши” ясяри йер алыб. Бу мцасир пйес театр тяряфиндян кяскин бойаларла вя енеръили шякилдя тягдим олунур.

        Узун илляр билярякдян “тянща йува” олан театр, бу эцн Москванын мараглы театр мяканларындан бириня чеврилиб.

        Русийа Дювлят Академик Малы Театры. Малы театр ися, вярдиш етдийи классик реъимдя ишляйяряк тамашачылары тяяжжцбляндирмяйя, щейрятляндирмяйя жан атмыр. Бу, щям ясярин охунушунда, щям дя она олан классик мцнасибятдя юзцнц эюстярир. О, цслуб вя мейар щиссляриня, бядии щягигят вя ляйагят кими амилляря щеч вахт хяйанят етмир. Театр, юз тамашаларында эянжлярля цнсиййятя эиряряк, баш роллары онлара етибар едир. Мясялян, “Мцфяттиш”дя мяшщур актйорларла йанашы, Д.Солодовник, А.Патапов, Л.Полйакова кими эянж актйорлар да ойнайыр Тамашанын реъиссору - Ъури Соломин театра рящбярлийи вя баш реъиссорлуьу юз цзяриня эютцрмякля йанашы, актйорлуг фяалиййятини дя дайандырмыр вя бцтцн бунларын ющдясиндян бажарыгла эяля билир.

        Онун Чеховун “Цч бажы” пйесиня вердийи гурулуш юз алижянаблыьы вя бу театра мяхсус консерватизми иля фярглянир. Лакин сон заманлар чатышмайан бу кейфиййят адамы щеч йормур. Малы театрын сюйкяндийи яняняляр, онун дайаглары, мювгейи, йенилмяз вя даьылмаз азман абидя иля мцгайися едиля биляр: о щяр жцря, ян екстремал шяраитлярдя беля, юз янянялярини силащ едяряк давам эятириб вя бу эцн дя фяалиййятиня давам етдирир. 1990-жы иллярдя, театрлар азад няфяс алдыгдан сонра асанлыгла експериментляр етмяйя башладыглары заманларда да Малы театр юз цслубуна вя дилиня садиг галараг йени тязащцрляря уймады. Ирина Муравйова кими актрисанын театра эялиши труппаны зянэинляшдирди, она жанлылыг, чевиклик, тамамиля никбин башланьыж верди. А.Островскинин “Гурдлар вя гойунлар” пйесиндя И.Муравйованын ойнадыьы Купавина ролу, классиканын яняняви охунушуна вя драматургун пйесляриня йени няфяс верди. Актриса юз ифасы иля зяриф, садя, ейни заманда няфис бир образ йаратды.

        Театрын афишасында Островски ясярляринин хцсуси пайы вар: онун беш пйеси репертуарда гярар тутур. Ейни заманда, Сухово-Кобылинин, Шиллерин, Шекспирин, Гоголун ясярляри репертуары бязяйир. А.Толстойун он иллярдир ки сящнядян дцшмяйян “Чар Иван Грозны” ясяри бюйцк уьурла ойнанылыр.

        Москванын там мяркязиндя беля бир театрын олмасы - садяжя яняняляря щюрмят дейил, щям дя бу янянялярин топландыьы еля бир галадыр ки, онун варлыьы Русийада театр сянятинин сарсылмазлыьына вя ябядилийиня эцвянж вя инам верир.

       ЯДЯБИЙЙАТ

1. Вислова А. В. Русский театр на сломе эпох. Рубеж XX-XXI веков. http://www.kniga.com/books/preview_txt.asp?sku=ebooks318853

2. Вырыпаев И. Русский репертуарный театр давно мертв. Нужна ли России реформа театра? «Известия», 2005, 6 апреля

3. Документальный театр. Пьесы (Театр.doc). М., 2004

4. Иванов В. В. Экстатический театр Евгения Вахтангова // Иванов В. В. Русские сезоны театра «Габима» М.: «АРТ», 1999. С. 83-113

5. Розов В.С. Удивление перед жизнью. Воспоминания. — М.: АСТ, 2014. — 640 с.

6. Румянцев А.Г. Вампилов. — М.: Молодая гвардия, 2015. — 332 с.

7. Соловьёва И. Н. Художественный театр: Жизнь и приключения идеи / Ред. А. М. Смелянский. — М.: Московский Художественный театр, 2007. — 671 с.

8. Театр Романа Виктюка / Сост. и редактор А.Смольяков. / Театральная жизнь. 2009, № 2


Страницы : 1

     ©Copyright by MusigiDunyasi
 

 

English Начало Написать письмо Начальная страница журнала Начало страницы