Начальная страница журнала
 
Архив

 

Портреты


ЛЯТИФ ФЕЙЗУЛЛАЙЕВИН ЙАРАДЫЖЫЛЫГ ЙОЛУ

Автор: Афаг СЯМЯДОВА                   Город : Baku  Страна : Azerbaijan
Страницы : 1

      Ясрляр бойу формалашан Азярбайжан тясвири сяняти мцряккяб йарадыжылыг ахтарышлары просесиндя бядии йеткинлик мярщялясиня чатмыш вя республиканын бядии щяйатынын цмуми мянзярясинин ящатяли, ялван вя чохжящятли едян дяйярли ясярлярля зянэинляшдириб. Мювзу вя ъанр мцхтялифлийи, бядии тясвир васитяляринин рянэарянэлийи ряссамлыг сянятимизи сяжиййяляндирян мцщцм кейфиййятлярдяндир.

        Бюйцк ижтимаи-тярбийяви мязмуна, емосионал тясир гцввясиня, ифадя эюзяллийиня, милли колоритя малик, мцасир рущу иля ашыланан ясярляр йаратмаг Азярбайжан ряссамларынын даим дцшцндцрмцш вя бу эцндя дцшцндцрмякдядир. Бу сащядя эюркямли Ямякдар Инжясянят хадими Лятиф Фейзуллайевин йарадыжылыг наилиййятляри хцсусиля бюйцкдцр. ХХ ясрин 40-жы илляриндян башлайараг Азярбайжанын йарадыжылыг мяканында юзцнямяхсуслуьу иля сечилян мяшщур ряссамларындан бири олан Лятиф Мирябдцлбаги оьлу Фейзуллайев (1918 - 1987) Азярбайжан тясвири сянятинин устад сяняткарларындан бири щесаб едилир.

        1939-жу илдя Язим Язимзадя адына Азярбайжан Дювлят Ряссамлыг Техникумуна дахил олан Лятиф Фейзуллайев, бураны битирдикдян сонра тящсилини Москвада - В.Э.Суриков адына Дювлят Ряссамлыг Институтунун рянэкарлыг факцлтясиндя давам етдирир. Бу иллярдя о, мцяллимляри Мочалски, Покаръевски вя Грабардан тясвири сянятин инжяликлярини бюйцк щявясля юйрянир.

        Л.Фейзуллайевин илк мцстягил ясярляри 1940-жы иля тясадцф едир. Щяля тялябя икян эяляжяк ряссам "Гачаг Няби " вя "Гатыр Мяммяд " кими тарихи мювзулу ясярляри иля республика сярэиляриндя иштирак едир. Еркян рясмляриндя ряссам сийаси вязиййяти нязяря алараг тарихи вя ингилаби мювзулара диггят чякир. Эяляжякдя ясяринин ъанр вя тематик мцхтялифлийи, о жцмлядян мянзяряляр, портретляр, тарихи вя дюйцш шякилляри даща да эенишляняжякдир. Усталыг да артыр.

        Ряссам Бюйцк Вятян Мцщарибяси илляриндя щярби вятянпярвярлик рущунда бир сыра ясярляр йарадыр, щярби щиссялярдя тяблиьат-тяшвигат характерли плакатларын мцяллифи кими таныныр. О, ейни заманда Я. Язимзадя адына Азярбайжан Дювлят Ряссамлыг Техникумунда да дярс дейир.

        1944-жц илдя Лятиф Фейзуллайев йарымчыг галмыш тящсилини давам етдирмяк мягсяди иля Москвайа гайыдыр. Еля щямин ил Москвада тящсил алан Вяжищя Сямядова иля аиля гурур.

        Л.Фейзуллайевин мцщарибядян сонракы ишиндя ъанр мювзулары ящямиййятли йер тутурду. Институтда охуйаркян “Хореографийа мяктябиндя” (1947), “Хош хябяр” (1949) вя “Чайкянд” (1946) мянзярялярини республика сярэисиндя нцмайиш етдирир.

        Гырхынжы иллярдя Л.Фейзуллайев мцхтялиф мювзуларда йаратдыглары ясярлярдя “сосиалист реализми” чярчивясини юзцнямяхсус бядии шярщлярля эенишляндирмякля тябиятя, ону йениляшдирян инсанларын йашантыларына образлы эюркям вермяйя, бцтцнлцкдя ися чякдикляри иля тамашачыларыны дуйьуландырмаьа наил олмушлар…

        1949-жу илдя институту уьурла битирян эянж ряссам Лятиф Фейзуллайев Бакыйа гайыдыр. Мцщарибядян сонракы иллярдя гуруб-йарадан инсанларын - мцщарибя гящряманларынын, кянд зящмяткешляринин, фящлялярин ямяйи ряссамын ясярляринин ясас мювзусуну тяшкил едир.

        Ряссамын тематик таблолары сырасында бир-бириня мцяййян тясвир йахынлыьы олан, ейни тясир эцжцнц хатырладан еля ясярляри вардыр ки, бунлар щадисянин щансы дуйьулу анлары диктя етмяк истядийинин жанлы, лирик, сюзлярин дейил, бахышларын, позанын изащ етдийи мювжуд психолоъи вязиййятин тясвир дилиндя мяналы тяряннцмц иля диггят чякир. Бунлара ряссам, характерин цзя чыхарылмасында образларын сяняткар дягиглийинин верилмяси иля наил олур.

        Лятиф Фейзуллайевин фящлялярин ямяйи иля баьлы таблолары совет дюврцнцн тялябатыйла ялагядардыр. Бир чох ряссамлар кими ямякдя сечилян садя инсанларын образларыны Фейзуллайев дайыма мцражият етмишдир. Ямяк адамынын цмумиляшдирилмиш портретляринин йарадылмасы ряссамдан йцксяк сяняткарлыгла бярабяр, зянэин щяйат тяжрцбясиня малик олмаьы тяляб едир. Ямяк адамларынын сцрятлярини йаратмаг ишиндя щяля эянж олан ряссам шцбщясиздир ки, илк заманлар юз мягсядиня тамлыгда чата билмяйяжякдир. Зящмят адамларынын сурятлярини якс етдирян портретлярин йарадылмасында Фейзуллайевин бязян мцвяффягиййятсизлийя уьрамасы да бу сащядя эянж олмасындан иряли эялмишди.

        50-жи иллярдян яфсаняви Нефт Дашларынын истисмарына башланылмасы иля Лятиф Фейзуллайевин йарадыжылыьында Хязяр нефтчиляриня щяср олунмуш йени, романтик мювзулу силсиля ясярляр дюврц башланыр. "Вахта" (1951), "Кцлякли эцн" (1957), "Туфандан габаг" (1959), "Фонтан" (1962) бу силсиляйя аид олан ясярлярдяндир.

        Хязяр нефтчиляринин ямяк гящряманлыьы Л.Фейзуллайевин дя таблоларында якс олунмушдур. Бунлардан эярэин щярякят, динамика щисси иля ашыланмыш “Кцлякли эцн”, “Фыртына башланыр”, “Нефт фонтаны” шякилляри даща мцвяффягиййятлидир.

        Щямин ясярлярдя кортябии гцввяляри дяф едяряк дянизин дяринликляриндян гара гызыл чыхаран, манеялярдян горхмайан жясур инсанларын сурятлярини эюрцрцк. Ряссам яввялки ясярляриндян бязиляриндя мювжуд олан иллцсртасийачылыгдан ял чякяряк, бядии цмумиляшдирмя жящятдян ифадяли сурятляр йаратмаьа, композисийаны монументал сяпэидя гурмаьа чалышыр. Бу жящят онун сянайе мянзяряляри (“Артйом адасы сащили”) цчцн сяжиййявидир. Бу кейфиййят, ейни заманда, онун "Нефт устасы Эцлбалы Ялийевин портрети" кими портрет вя мянзяряляриня дя хасдыр. Сянайе мювзусунда олан ясярлярин бядии образыны, "сярт цслубун" пластик дилини ортайа гоймаьы сечяряк сяняткар ишин йолларыны вя фящлялярин гящряманлыьыны эюстярир. Композисийаны ифадяли етмяк цчцн ряссам цфцгц хятти ашаьы салыр вя ишчилярин фигурларыны бир мигйасда бюйцдяряк, тясвирляриня монументаллыг вя ящямиййятлилик верир. Бу кейфиййят онун "Фыртына эялир" (1959) ясяриндя юзцнц эюстярир. Инсанын тябиятля гаршылыглы тясирини эюстярян сяняткар тябият цзяриндя газандыьы гялябядян бящс едир. Беля бир рясм "Кцлякли эцн" (1957) ясяридир. Бу ясярдя цч фящля ясян кцляйин шиддятини дяф едяряк, тахта бир платформанын цзяриндя эязир. Платформанын ятрафында тахта дюшямя цзяриндя йуварланан вя дашан дяниз жошур. Гурьушун сямасынын эцжлц эярэинлийи наращатлыг вя тящлцкя вязиййятини артырыр. Бунунла бирликдя, шякилдяки персонаълар йашамаг мцбаризясиндя ирадя вя язмкарлыг эюстярир. Нефтчилярин язмкар аьыр зящмятиндян бящс едян “Фонтан” ясяри (1961) мящдуд рянэ гаммасында щазырланыр. Ряссам бизя артыг таныш олан бир техникадан истифадя едяряк, тамашачы иля композисийа арасында бош йер гоймадан, мяркяз щиссяни юн плана чякир. Бу ясярдя сянятчи нефтчилярля тябият арасындакы эярэинлийи эюстярмяк цчцн сяй эюстярди, лакин бядии бахымдан композисийа кифайят гядяр ифадяли дейил, персонаълар статик вя гясдян эюрцнцр.

        "Нювбя" (1953) ясяриндя о, дяниздяки нефт йатаглары ветеранлары иля эянж ишчиляр арасындакы ялагяни эюстярмяйя чалышыр, лакин мянзярянин сцъетини иллцстратив шякилдя ортайа гойулур.

        Мцхтялиф ъанрларда бир сыра мараглы ясярляр йаратмыш олан танынмыш ряссамын ян уьурлу таблолары никбин щиссийатла, щяйат ешги иля ашыланмышдыр.

        Цмумиййятля, истедадлы бир ряссамын популйарлыьынын зирвяси 50-70-жи илляря дцшцр. О, уьурла бир чох сярэидя иштирак етмиш, бир чох республика вя иттифаг вернисаъларында иштирак етмиш, фярди сярэиляр, о жцмлядян тематик сярэилярля чыхыш едир (Бакыда - 1961, 1969, Москвада - 1973), ясярляринин каталогу чап олунур.

        Харижи юлкяляря сяйащятляр Лятиф Фейзуллайевин йарадыжы фикринин инкишафы цчцн бюйцк ящямиййяти вар иди. Ютян ясрин алтмышынжы илляринин яввялини Лятиф Фейзуллайевин йарадыжылыьында мцщцм мярщяля дя саймаг олар. Бу да билаваситя йарадыжылыьы Азярбайжан мяканы иля баьлы олан ряссамын харижи юлкяйя сяфяр етмяси иля баьлы олмушдур.

        Бу сяфярлярдян алдыьы тяяссцратлар ряссамын йарадыжылыьына эцжлц тясир эюстярир вя Болгарыстана, онун тябияти вя инсанларында щяср олунан бюйцк силсиля ясярляр йарадылыр.

        Лятиф Фейзуллайев йарадыжылыьа щярби вятянпярвярлик мювзусу иля башласа да, онун рянэкарлыгда мянзяря ъанры да жялб етмиш, бу сащядя дя ряссам бюйцк наилиййятляр ялдя етмишдир. Ряссамын мянзяря ясярлярини мязмунуна эюря ики група бюлмяк олар: шящяр вя сянайе мотивляри иля ялагядар вя кянд тябиятиня щяср олунан лирик мянзярялярдир.

        Мянзяря дилиндя ижтимаи мотивляри тяряннцм етмяйя мейл эюстярян Лятиф Фейзуллайев юз ясярляриндя сянайе ожагларынын язямятини, гцдрятини, шящяр щяйатынын динамикасында, ритминдя жанландырмаьа наил олмушдур. Мцасир сянайенин поезийасыны нефт естакадаларынын, завод боруларынын яксиндя жанландырмышдыр.

        Лятиф Фейзуллайев бир чох мянзяряляриндя Азярбайжан торпаьынын бярякятли эюркямини якс етдиряряк, мяканын вя атрибутларын форма вя фактурасыны дцзэцн якс етдирян декоратив рянэляря цстцнлцк верир. Бу мянзярялярдя инсан тясвири верилмяся дя, онларда тябиятля инсан арасындакы айрылмаз ялагя-вящдят нязяря чарпыр. Онларын бир чохунда “ряссам тябиятя инсанын фяалиййят даиряси кими бахыр”.

        Бу ясярлярдя инсан ялляри иля дяйишдирилян тябияти якс етдирян ряссам ейни заманда юз йарадыжылыьында инсан яли дяймямиш, тябии эюзяллийя малик олан мянзяряляри дя тяряннцм етмяйя сяй эюстярмишди.

        Лятиф Фейзуллайевин фырчасынын мящсулу олан табло вя лювщяляр юзцнцн йцксяк емосионал тясир гцввяси иля сечилир, инсаны доьма вятяни вя онун тябиятини севмяйя чаьырыр. Бу ясярляр йцксяк пешякарлыьы, тякраролунмаз милли колорити иля сяжиййяляняряк, нечя-нечя няслин естетик тярбийясиндя вя зювгцнцн формалашмасында бюйцк рол ойнамышдыр.

        Лятиф Фейзуллайевин йарадыжылыьы тцкянмяз бир хязинядир. Тябиятян йорулмаг билмяйян, даим ахтарышда олан ряссам шяхсиййяти вя ясярляри щяля совет дюврцндя гядирбилян халгымыз тяряфиндян лайигли гиймятини алмышдыр. Дюврцнцн ян йцксяк сявиййяли тянгидчиляри, сянятшцнаслары, щейкялтярашлары, ряссам вя йазычылар Лятиф Фейзуллайевин ясярляринин нцмайиш етдирилдийи сярэилярдян хош сюзляр йазмышлар.

        Ряссамын мцхтялиф дюврлярдя тематик вя тарихи мювзулу ясярляр, интеллектуал портретляр, колоритдя щялл едилян, бязян ися инжя нцансларла ишлянян сянайе вя лирик мянзярялярдян ибарят чохсайлы ясярлярдир. Ряссам юз севимли мяшьулиййятиндян бир ан да айрылмыр, натурадан чякмяйи севир, ушаг ящвалы-рущиййясинин дяйишкянлийини якс етдиряряк, ряссам цчцн мараглы олан инсанларын шяхсиййятляринин ящямиййятини чатдырыр, гадын образларынын лиризм вя инжялийини ифадя едир, тябиятин эюзялликлярини вя цлвилийини, яшйа аляминин парлаг рянэ кечидлярини мянзяряляриндя йашадырды. Онун ясярляри цчцн парлаг фярдилик, танынан дяст-хятт, юзцнямяхсус йанашма тярзи, виртоуз рясм техникасы, мцряккяб вя зянэин колорит кими хцсусиййятляр хасдыр.

        Лятиф Фейзуллайевин мцасирляримизи реалист цмумиляшдирмя мювгеляриндян тясвир едир, ади эцндялик щадисялярдя эерчяклийин естетикасыны, гуруб йарадан инсанын мяняви аляминин эюзяллийини, она хас олан ляйагяти, дахили инамы, йарадыжы фяаллыьы вя щяйатсевярлийи дярк етмяйя чалышыр. Мцасир инсанын, фящлянин йахуд тарла ямякчиляринин, зийалыларын, мядяниййят хадимляринин мяняви зянэинлийи онун цчцн тцкянмяз мювзу тяшкил едир. Тематик таблолар сцъетин вя образларын мцряккяблийи иля фярглянмясяляр дя тамашачылары дцшцндцрцр, онларын нязярлярини охшайыр. Инсанын эцндялик щяйатыны эюстяряркян ряссам мцасирляримизин мяняви кейфиййятлярини, дцшцнжя вя щисслярини, яхлаги эюрцшлярини вя ижтимаи идейалары тящлил етмяйя наил олур.

        14 ийул 2018-жи илдя Щейдяр Ялийев Фондунун тяшкилатчылыьы иля Франсанын Канн шящяриндя баш тутан "Азярбайжан мядяниййяти эцнляри" чярчивясиндя Фестиваллар вя Конгресляр Сарайында Лятиф Фейзуллайев вя Вяжищя Сямядованын ясярляриндян ибарят "Мящяббят тандеми" сярэиси кечирилиб.

        Абшерон рянэкарлыг мяктябинин бянзярсиз нцмайяндяляриндян сайылан, педагоъи фяалиййяти дюврундя бюйцк бир ряссам нясли йетишдирян Лятиф Фейзуллайевин ясярляри бу эцн дя бир чох музейляри бязяйир вя сярэилярдя тамашачыларын бюйцк мараьына сябяб олур.

        13 октйабр 2018-жи илдя Лятиф Фейзуллайевин йцз йашы тамам оларды.

        Я Д Я Б И Й Й А Т

1. Азярбайжан инжясяняти. Мцял. Щейяти: Я.Саламзадя, Н.Рзайев, К.Кяримов, Р.Яфяндийев, Н.Щябибов. Бакы: Маариф. 1977. 212 с.

2. Азярбайжан инжясяняти. Мцял. Щейяти: К.Кяримов, Р.Яфяндийев, Н.Рзайев, Н.Щябибов. Бакы: Ишыг. 1992. 334 с.

3. Ялийев З., Хялилов А. Азярбайжан инжясяняти. ЫЫ-ЫЫЫ щиссяляр. Бакы 2011, с. 142.


4. Агаев Н. Любовь и творчество художника // газ. «Азербайджанские известия» 17.11.18.

5. Габибов Н. Живопись Советского Азербайджана – Баку: Элм, 1982, 165 с.

6. Искусство Советского Азербайджана. Живопись, графика, скульптура. Под общ. Ред. Н.А.Езерской, К.А.Керимова, М.Н.Наджафова. М.: Советский художник. 1970, 206 с.

7. Казиев А.Ю. Искусство в послевоенный период (1946-50) // Искусство Азербайджана, вып. 4, Б., 1954, стр.308

8. Миклашевская Н.М. Становление и развитие социалистического реализма в Советском Азербайджане. Баку: Элм. 1974. 142 с.

9. http://socrealizm.com.ua


Страницы : 1

     ©Copyright by MusigiDunyasi
 

 

English Начало Написать письмо Начальная страница журнала Начало страницы